Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 471 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | celtycki | chemiczny | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | łacina, łacińskie | literacki, literatura | matematyka | medyczne | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rzadki | środowiskowy | staropolskie | turecki | ukraiński | włoski | wulgarne | żartobliwie
Według języka: wszystkie | français | Deutsch | polski
Znaleziono 10195 przypisów.
wyruszyć się z domu — dziś popr.: ruszyć się z domu. [przypis edytorski]
wyruszyć — wydobyć na światło dzienne. [przypis redakcyjny]
wyruszyć — wyrażenie wzięte z języka myśliwych, znaczące: wypłoszyć, wypędzić. [przypis redakcyjny]
wyruszył z Cezarei — na wiosnę r. 70 n.e. [przypis tłumacza]
wyrwęć — skrócone: wyrwę cię. [przypis edytorski]
Wyrwicz, Geografia — Karol Wyrwicz (1717–1793), polski geograf, historyk, publicysta, kaznodzieja i jezuita, 1767 roku został rektorem jezuickiego Collegium Nobilium w Warszawie; autor dzieła Geografia powszechna czasow teraznieyszych albo opisanie krótkie krajów całego świata… Z najświeższych wiadomości krajopisarzów i wędrowników zebrana ku pożytkowi młodzi narodowej… wydana (Warszawa 1770, nast. 1773), z którego pochodzi cytat. [przypis edytorski]
wyrychtować (daw., gw.) — przygotować. [przypis edytorski]
wyrychtować (daw.) — przygotować. [przypis edytorski]
wyrychtować (gw.) — przygotować, przyrządzić. [przypis edytorski]
wyrychtowany (gw.) — przygotowany, wyszykowany. [przypis edytorski]
wyrył na nim swoje imię i swego przyjaciela Proksenosa — oddział Ksenofonta prowadził przedtem Proksenos i dlatego Ksenofont uważał za swój obowiązek umieścić i jego nazwisko. [przypis tłumacza]
wyrywać (gw.) — tu: gonić, biec. [przypis edytorski]
wyrywać (tu daw. pot.) — pędzić, biec. [przypis edytorski]
wyrywa jak cień pająka — niem. greift aus, als laeuft der Schatten von einem Spinnbein: pędzi jak przemykający cień pajęczej nogi. [przypis edytorski]
wyrzec* — orzec. [przypis redakcyjny]
wyrzeczcie się — dziś popr.: wyrzeknijcie się. [przypis edytorski]
wyrzecz (daw. forma) — dziś: wyrzeknij. [przypis edytorski]
wyrzecz — dziś popr. forma 2 os.lp trybu rozkazującego: wyrzeknij. [przypis edytorski]
wyrzecz — dziś popr.: wyrzeknij. [przypis edytorski]
wyrzecze — dziś: wyrzeknie. [przypis edytorski]
wyrzeczenie się Mesenii — skutkiem bitwy pod Leuktrami było powstanie helotów w Mesenii (południowo-zachodni Peloponez). Epaminondas zorganizował tam niezależne państwo meseńskie. W 368 r. upadło znaczenie Epaminondasa w Tebach i zdawało się, że nadeszła chwila odpowiednia do zawarcia pokoju. Z polecenia króla Artakserksesa zwołał Ariobarzanes, satrapa Frygii nad Hellespontem, za pośrednictwem posła swego, Filiskosa z Abydos, kongres do Delf. Podstawą rokowań miał być pokój Antalkidasa, lecz ani Teby nie chciały zgodzić się na rozwijanie Związku Beockiego (uwolnienie miast beockich), ani Sparta na uznanie niepodległości Mesenii. Kongres nie doprowadził do celu, król perski nadal popierał Spartę. W następnym roku przechylił się Artakserkses na stronę Teban, którzy nigdy nie walczyli przeciw Persom, a w wojnach perskich (480 przed Chr.) nawet stali po ich stronie. Ku rozczarowaniu Aten i Sparty zapowiedział król posłom greckim, że Beocja ma pozostać zjednoczona, Mesenia niezależna, a wszyscy Grecy pod przewodnictwem Teb mają wystąpić przeciw temu, kto by się do tych warunków nie zastosował. Poseł spartański Antalkidas popełnił samobójstwo. Teby nie znalazły poparcia w Grecji, pomoc Artakserksesa ograniczyła się tylko do niedawania pieniędzy przeciwnikom. Do pokoju doszło dopiero w 367 r., ale wpływ Persji skutkiem buntów satrapów (Ariobarzanesa i Datamesa) był już bez znaczenia. Sparta do tego pokoju nie przystąpiła, gdyż za nic w świecie nie chciała uznać niepodległości Mesenii, krainy od wieków należącej do państwa Lacedemońskiego. Gdy Agesilaos udawał się do Tachosa (w 361 r.), było już po śmierci Epaminondasa, ale i wtedy Sparta nie przystąpiła do pokoju zawartego przez inne państwa Grecji, gdyż nie chciała uznać samodzielnej Mesenii. [przypis tłumacza]
wyrzeczenie — tu: orzeczenie. [przypis edytorski]
wyrzeczesz — dziś: wyrzekniesz. [przypis edytorski]
wyrzecz się — dziś popr.: wyrzeknij się. [przypis edytorski]
wyrzekać (daw.) — narzekać a. krytykować. [przypis edytorski]
wyrzekać na kogoś (daw.) — narzekać na kogoś a. na coś, przedstawiać swe skargi, mówić o kimś (czymś) z niezadowoleniem; biadać, utyskiwać. [przypis edytorski]
wyrzekać — narzekać, skarżyć się. [przypis edytorski]
wyrzeknijcie — tu w znaczeniu: orzeknijcie (osądźcie i powiedzcie). [przypis edytorski]
wyrzezać (daw.) — tu: uciąć. [przypis edytorski]
wyrzezać (daw.) — wyrzeźbić. [przypis edytorski]
wyrzezać — wyciąć, wyryć. [przypis edytorski]
wyrzezane — wycięte, wyrżnięte. [przypis edytorski]
wyrzezany — wycięty, wyrżnięty. [przypis edytorski]
wyrzucać starcom ich szat jedwabnych — Vestis serica (Tacyt, Annal. II, 33) [zakaz, wprowadzony na początku panowania Tyberiusza, dotyczył wszystkich mężczyzn: ne vestis serica viros foedaret („żeby się męska płeć jedwabnym odzieniem nie hańbiła”; tł. A. Naruszewicz); o zakazie tym pisze także Kasjusz Dion w Historii rzymskiej LVII, 15]. [przypis autorski]
wyrzucają mu [Senece] uwiedzenie córki Germanika, zebrane trzysta milionów sestercyj w przeciągu lat czterech i niegodną zawiść względem Suiliusa — Tacyt [Roczniki XIII, 42]. [przypis autorski]
wyrzucają z zasady swojego przyszłego rządu te słowa — na posiedzeniu sejmowym z d. 21 grudnia 1789 r. w tekście, złożonym Sejmowi przez biskupa Krasińskiego, jako przewodniczącego Deputacji do formy Rządu, Zasad do poprawy Rządu skreślono te słowa, zastępując je na wniosek Ankwicza oświadczeniem, że Rzeczpospolita zabezpiecza stanowi szlacheckiemu wolność i między osobami tego stanu zachowuje równość (art. 1); autorem tekstu projektowanego był nie Krasiński, ale Ignacy Potocki, który w znacznej mierze czerpał wzory z Deklaracji Praw Człowieka (ułożonej już od października 1789 r.) i z rozpraw fr. Zgromadzenia Narodowego nad tą sprawą. [przypis redakcyjny]
Wyrzuciliście kapłany Boże, syny Aaronowe i Lewity, i naczyniliście sobie kapłanów jako inszy poganie… — 2 Krn 13, 9–12, z opuszczeniami kilku zdań. [przypis edytorski]
wyrzuci z niego ślizkie węże — tj. Sforców, którzy w herbie mieli godło mediolańskie, węże; por. XIII 63, w. 2. [przypis redakcyjny]
wyrzutny — rozrzutny. [przypis redakcyjny]
wyrzutych — zgodnie z ortografią powinno być „wyżutych”, tu jednak następuje kontaminacja ze słowem „wyrzut”. [przypis edytorski]
wyrzuty — tu: powierzchniowe zmiany skórne. [przypis edytorski]
Wyrzykowski, Stanisław (1873–1949) — powieściopisarz, poeta i tłumacz, współredaktor krakowskiego „Życia” od stycznia do grudnia 1899 r., członek redakcji „Chimery”; napisał Plon życia, przekładał Poe'go, Nietzschego, Hofmannsthala. [przypis edytorski]
wyrzypić — wykrztusić. [przypis autorski]
Wyście dziś Pana Boga opuścili, a jutro na wszytek lud gniew się jego oburzy — Joz 22, 18. [przypis edytorski]
wyściełał mu poduszkami łydki — ta moda iest także u nas. Mała noga, a grube łydki maią być pięknością. [przypis autorski]
wyście — przykład konstrukcji z czasownikiem „być” skróconym do końcówki fleksyjnej dodanej do zaimka osobowego; inaczej: wy jesteście. [przypis edytorski]
Wyście uciekli do mnie od złego pana… — Kleiner objaśnia, że scena ta jest „wzorowana na śmierci Wallensteina Schillera: Wallenstein w podobny sposób stara się działać na uczucia żołnierzy, którzy chcą go opuścić”. Powołuje się przy tym na studia S. Dobrzyckiego i K. Kobzdaja (Kazimierza Kolbuszewskiego). [przypis redakcyjny]
Wyście wypaśli winnice moje i łupiestwa ubogich w domu waszym. Czemu tak kruszycie lud mój i twarzy ubogich moich mielecie? — Iz 3, 14–15. [przypis edytorski]
wyścież dobrzy — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż oraz skróconą formą czasownika; znaczenie: wy jesteście dobrzy. [przypis edytorski]
wyścigać nieścignioną chęcią — dziś: niedoścignioną; ale w dawniejszej polszczyźnie często nieścigniony (zob. Linde). [przypis redakcyjny]
wyścignąć — dziś: prześcignąć. [przypis edytorski]
wyśli — dziś popr. forma 3.os.lm. cz. przeszł.: wyszli. [przypis edytorski]
wyśli — dziś popr. forma 3.os.lm: wyszli. [przypis edytorski]
wyśli — dziś popr. forma: wyszli. [przypis edytorski]
wyśli — dziś popr.: wyszli. [przypis edytorski]
wyślipiać (gw.) — wypatrywać. [przypis edytorski]
wyśli — poprawnie: wyszli. [przypis redakcyjny]
wyśli (starop. forma ort.) — dziś 3.os. lm cz. przesz.: wyszli. [przypis edytorski]
wyśli (starop. forma) — wyszli. [przypis edytorski]
wyślizgnęła się z jego ręku — dziś: wyślizgnęła się z jego ręki. [przypis edytorski]
Wyśmierzyce — miasto nad Pilicą, na płn.-zach. od Radomia. [przypis redakcyjny]
wyśpa — dziś popr.: wyspa. [przypis edytorski]
wyśpiéwa (…) odzywa — autor zdecydował się na taki rym ze względu na ówczesną reg. wymowę wyśpiéwa, z é zbliżonym do i. [przypis edytorski]
wyśrebrzać — dziś popr.: wysrebrzać. [przypis edytorski]
wyśta (gw.) — wyście; skrót od: wy jesteście. [przypis edytorski]
wyświadczyć — poświadczyć, poprzeć własnym świadectwem. [przypis edytorski]
wyświecać (daw.) — jasno wytykać, np. niewłaściwe zachowanie. [przypis edytorski]
wyświecać (daw.) — wypędzać kogoś skądś; w średniowieczu: wypędzić poza miasto przy świetle pochodni. [przypis edytorski]
wyświecać (daw.) — wyrzucać, wyganiać. [przypis edytorski]
wyświecać kartę (daw.) — odkrywać i kłaść na stół jako kartę atutową w rozgrywce. [przypis edytorski]
wyświecać się — tu: wyświetlać się. [przypis edytorski]
wyświecenie — tu: wyjaśnienie; wydobycie na jaw. [przypis edytorski]
wyświecić (daw.) — wygnać. [przypis edytorski]
wyświecić (daw.) – wygnać publicznie kogoś skądś; w średniowieczu: wypędzić poza miasto przy świetle pochodni. [przypis edytorski]
wyświecić (daw.) — wyjaśnić. [przypis edytorski]
wyświecić (daw.) — wypędzić publicznie kogoś skądś. [przypis edytorski]
wyświecić (daw.) — wyrzucić. [przypis edytorski]
wyświecony (daw.) — wypędzony, wygnany. [przypis edytorski]
wysada (daw.) — szereg drzew wysadzonych wzdłuż czegoś. [przypis edytorski]
wysadek — korzeń rośliny dwuletniej (marchwi, buraka, pietruszki itp) lub cebuli przechowywany przez zimę i sadzony w następnym roku w celu otrzymania nasienia. [przypis edytorski]
wysadzać się (daw.) — starać się, zwł. nadmiernie. [przypis edytorski]
wysadzać się (daw.) — starać się, zwł. nadmiernie. [przypis edytorski]
wysadzać się (daw.) — starać się, zwł, nadmiernie. [przypis edytorski]
wysadzenie — tu: zwołanie, wyznaczenie. [przypis edytorski]
wysadzony (daw.) — tu: przeznaczony. [przypis edytorski]
wysadzony (daw.) — tu: wybrany. [przypis edytorski]
wysełali (gw., daw.) — dziś: wysyłali. [przypis edytorski]
wysep (daw.) — [dziś r.ż.:] wyspa. [przypis redakcyjny]
wysep (daw. r. m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]
wysep (daw. r.m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]
wysep (daw.) — wyspa. [przypis redakcyjny]
wysep — dziś popr. forma: wysp (tu prawdopodobnie forma wydłużona dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca). [przypis edytorski]
wysepek (daw.) — [dziś r.ż.:] wysepka. [przypis redakcyjny]
wysepek (daw.) — wysepka. [przypis redakcyjny]
wysepka wielce droga dla Neptuna z Egei i Nereid macierzy — wyspa Delos; Neptun z Egei (egejski): Neptun mający swój pałac w Morzu Egejskim; Nereid macierz: matka nimf morskich, Nereid, okeanida Doris (a. Doryda). [przypis edytorski]
Wysepko mała (…) — Kontekstem historycznym wiersza, datowanego na 24 kwietnia 1943 roku, jest powstanie w getcie warszawskim, które rozpoczęło się pięć dni wcześniej.
W getcie warszawskim, dzielnicy zamkniętej usytuowanej w centralnych rejonach Warszawy, wydzielonej przez nazistów jesienią 1940 r. dla odseparowania ludności pochodzenia żydowskiego od reszty społeczeństwa, wybuchły dwa powstania. Pierwsze 18 stycznia 1943 r.; było ono czterodniowym zbrojnym oporem Żydowskiej Organizacji Bojowej przeciw planowanej przez Niemców akcji likwidacyjnej (wcześniejsza, trwająca od 22 lipca 1942 r. masowa deportacja więźniów getta do obozu zagłady w Treblince pochłonęła 300 tys. ofiar). Drugie powstanie wybuchło w poniedziałek 19 kwietnia 1943 r. i trwało blisko miesiąc.
Kiedy w przeddzień święta Pesach niemieckie oddziały piechoty oraz czołgi i wozy pancerne weszły do getta, do walki stanęło ok. 300–500 członków ŻOB pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, ok. 250 członków Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) oraz luźne uzbrojone grupy bojowców. Niemcy, dysponując zapleczem poza obrębem getta, wysyłali codziennie do walki ponad tysiąc żołnierzy Waffen-SS i policjantów. Większość więźniów getta stanowili cywile (ok. 45–50 tys.), którzy nie podporządkowali się niemieckim rozkazom o wysiedleniu i ukrywali się w bunkrach i kryjówkach, tworzonych na terenie getta od stycznia 1943 r. Niemcy pod dowództwem Jürgena Stroopa przetrząsali kolejne ulice w poszukiwaniu ukrywających się, w końcu zaczęli sukcesywnie podpalać dom po domu, a do bunkrów wrzucać świece dymne lub materiały wybuchowe. Wielu z osaczonych, znajdujących się na wyższych piętrach decydowało się na samobójczy skok na ulicę; pod gruzami walących się domów i w zasypanych bunkrach zginęły tysiące ludzi.
8 maja został wykryty bunkier dowództwa powstania przy ul. Miłej 18, większość bojowniczek i bojowników (z Anielewiczem włącznie) popełnia samobójstwo. 16 maja Niemcy wysadzili Wielką Synagogę na ul. Tłomackie; datę tę przyjmuje się za symboliczny koniec powstania w getcie warszawskim.
[przypis edytorski]
wysep (starop.) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis edytorski]
wysep (starop. forma) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis edytorski]
wysep (starop. forma) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis redakcyjny]
wysep — wyspa. [przypis redakcyjny]
