Przypisy

Te słowa łatwiej mogły mi przejść przez gardło, choć nie bez bólu — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Te słowa: „wzdłuż brzegów Vivonne” (…) ona mnie okłamała — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

Tespie — miasto w Beocji, w wiecznej nienawiści z Tebami. [przypis tłumacza]

Testes iniqui (łac.) — Ps 31, 11: „Uwielbiają go wszyscy królowie”. [przypis tłumacza]

Testilis — wieśniaczka z Eklogi Wergiliusza. [przypis tłumacza]

tetrametry — wiersze składające się z czterech dwustopówek, czyli tzw. miar trocheicznych. Trochej jest to stopa składająca się ze zgłoski długiej i krótkiej, czemu w językach nowożytnych odpowiada stopa złożona ze zgłoski akcentowanej i nieakcentowanej. Takich stóp ma tetrametr osiem (4x2 trocheje), np.: „Drodzy moi kopijnicy, cni żołnierze! Hej, do dzieła!” (Ajschylos, Dzieje Oresta, w przekładzie Kasprowicza, Lwów 1908, str. 83). [przypis tłumacza]

tetrarcha — pierwotnie pan czwartej części kraju, następnie tytuł drobniejszych władców. [przypis tłumacza]

tetrarchia Warusa — u Dindorfa επαρχία, wobec czego uwaga Clementza niepotrzebna. [przypis tłumacza]

tetrica (…) iocularibus — Sidonius Apollinaris, Epistulae I, 9. [przypis tłumacza]

Tetydo moja! — Tetyda, matka Achillesa, była córką boga morskiego Nereusa. [przypis tłumacza]

Teutath — bóstwo galijskie, czczone pod postacią dębu za pomocą krwawych ofiar ludzkich. [przypis tłumacza]

Teutrania — miasto na wschód od Pergamonu i kraj tej samej nazwy nad rzeką Kaikos [ob. Bakırçay] w Myzji. [przypis tłumacza]

te wady powstały (…) z powodu braku rozeznania złego i dobrego — twierdzenie stoików, wywodzące się od Zenona, że ludzie przeważnie są źli z głupoty. [przypis tłumacza]

Też (…) obrazem. — Celimena, podniecona powodzeniem, rozwija coraz to przedniejszą werwę. [przypis tłumacza]

Te zasady nie są zasadami Grotiusa, nie gruntują się one na autorytecie poetów… — Grotius popiera chętnie swoje wywody cytatami z Biblii, ze starożytnych historyków i poetów. [przypis tłumacza]

Θεὸς ἐν τῇ ἐπὶ Ναβουχοδόνοσορ αἰχγμαλωίᾳ τοῦ λαοῦ (…) — „Bóg podczas pobytu ludu w niewoli Nabuchodonozora, gdy pisma zostały zniszczone, natchnął Ezdrazsa, kapłana z pokolenia Lewi, aby ułożył wszystkie mowy dawniejszych proroków i przywrócił ludowi prawodawstwo Mojżeszowe”. [przypis tłumacza]

Thakor — Thacor po hebr.: kiszka stolcowa. [przypis tłumacza]

Thalatta! Thalatta! (gr.) — Morze! Morze! [przypis tłumacza]

Thamous — syryjskie imię Adonisa, którego śmierć opłakiwali co rok jego czciciele, wymawiając po trzykroć jego imię i dodając: „wielki bóg umarł”. To słynne opowiadanie, powtórzone przez Pantagruela, znajduje się w Plutarchu. [przypis tłumacza]

Thazyjczycy, w nagrodę dobrodziejstw Agezilausa (…) — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

thazyjskie wino — wina z wyspy Thazos (na Morzu Egejskim, blisko Tracji) były drogie. [przypis tłumacza]

The gods are just… — Bogowie są sprawiedliwi i rozkoszne nasze grzechy zmieniają w narzędzia męki dla nas. [przypis tłumacza]

The morning (…) majestic influence — „Ranek, który wstał spokojny i lśniący, przystroił urocze góry widoczne z zamku. Wspaniały Ocean, sfalowany tysiącem srebrnych fal, rozciągał się aż do krańców horyzontu w straszliwym i łagodnym majestacie. Nawet w chwilach, gdy największa burza nim miota, serce ludzkie wrażliwe jest na krajobrazy nacechowane spokojem i wielkością, na wzruszenia, które je zespalają z nimi, a potężny ich wpływ rodzi niejeden szlachetny i dzielny postępek”. [przypis tłumacza]

The Pageant of the Stars (ang.) — Korowód gwiazd. [przypis tłumacza]

There is no hurry for Hurree (ang.) — Hurree nie potrzebuje się spieszyć. Kalamburu tego po polsku oddać nie podobna, więc zostawiłem go w brzmieniu oryginalnym. [przypis tłumacza]

The Republic of Plato, edited with critical notes, commentary and appendices by James Adam. M. A. Volume I, Books I-V, Volume II. Books VI-X and Indexes. Cambridge: At the University Press 1902. [przypis tłumacza]

Thersytes — najbrzydszy z Greków oblegających Troję. Za złośliwość i gadulstwo spotkała go zasłużona kara z ręki Achillesa, który go zabił za wyrwanie oczu trupowi królowej Amazonek Pentezylei. [przypis tłumacza]

The two Elizabeths (…) barbarian empress — „Dwie Elżbiety”. Porównajmy córki dwóch okrutnych ludzi i zważmy, która z nich była władczynią narodu cywilizowanego, a która ludu barbarzyńców. Obie nazywały się Elżbiety. Córka Piotra rosyjskiego była wszechwładną panią, mimo to oszczędziła współzawodnika i rywala. Sądziła też, że osoba cesarzowej posiada niejakie uroki dla tych poddanych, których raczyła zaszczycić ich darem. Elżbieta angielska nie mogła zapomnieć Marii Stuart ani jej roszczeń do tronu, ani jej piękności: uwięziła ją małodusznie (jak Jerzy IV Napoleona), kiedy ta błagała u niej opieki. Poświęciła, nie mając sankcji władzy absolutnej ani praw, wiele osób swoim wielkim lub małym zawiściom. Miała ambicję czystości: uprawiając wszystkie sztuczki zalotności, aby budzić podziw w wieku nieprzystojnym w tej mierze, oddalała zalotników ściągnąwszy ich wprzódy, nie zaspokajając ani swoich żądz, ani ich ambicji. Któż by nie wolał władczyni barbarzyńskiej, ale uczciwej i szczerej? [przypis tłumacza]

The World, The Flesh, and the Devil (ang. ) — Świat, ciało i diabeł. [przypis tłumacza]

This was her favoured (…) aerial palaces — „To było jej ukochane królestwo czarów, tam budowała swoje powietrzne pałace”. Walter Scott, Narzeczona z Lammermooru. [przypis tłumacza]

Thorpe — księgarz, który w r. 1609 ogłosił korsarskie wydanie sonetów Szekspira. [przypis tłumacza]

Thorseng — mała wysepka blisko Fionii. [przypis tłumacza]

Thorykion — jakiś celnik, zdrajca. [przypis tłumacza]

tiarę prosto stojącą godzi się jedynie królowi ma głowie nosić — król nosi tiarę prostą, sterczącą do góry. [przypis tłumacza]

tiarę (…) widniejącym na niej świętym napisem, który się składał z czterech liter — p. IV, III, 10, uwaga do słów „z przenajświętszym imieniem na czole”. Józef tedy mówi, że widział tylko napis: יהוה, wbrew Wj 28, 36 [gdzie mowa o napisie „Święty dla Jahwe”, umieszczonym na przedniej stronie tiary; red. WL]. [przypis tłumacza]

Tibi (…) dolet — Terentius, Phormio I, 3, 9. [przypis tłumacza]

Tibi (…) notet — Catullus, Carmina 68, 147. [przypis tłumacza]

Ti byl noble (…) tetu schiabbla — ma znaczyć: „Jesteś szlachcicem, to nie bajka; bierz oto tę tu szablę”. [przypis tłumacza]

Tidor i Ternata — wyspy niedaleko Filipin. [przypis tłumacza]

Timesiteosa z Trapezuntu, którego łączyły z Mossynojkami związki gościnności – każdy więc obywatel spomiędzy Mossynojków mógł, przybywszy do Trapezuntu, u niego mieszkać i przez niego załatwić swe sprawy w sądzie lub u władz miejskich, gdyż jako cudzoziemiec stał poza nawiasem prawa (porówn. nowożytnych konsulów). [przypis tłumacza]

Timomachus — malarz grecki, z Bizancjum rodem; żył w epoce poaleksandryjskiej. [przypis tłumacza]

Timore et tremore (łac.) — „Strachem i drżeniem”. [przypis tłumacza]

Ti non byl oszusta? (…) Dawar turbanta — ma znaczyć: „Nie jest oszust? — Nie. — Nie jest szelma? — Nie. — Dawajcie turban”. [przypis tłumacza]

Tissafernes był przekonany, że (…) wpadnie teraz do Karii — Tissafernes nie poszedł na pomoc Farnabazosowi; nie miał nic przeciwko temu, by nieprzychylnego mu satrapę spotkały pewne nieprzyjemności. [przypis tłumacza]

Tissafernes na czele swych zastępów, które miał rzekomo odprowadzić do domu — do Karii (południowo-zachodnia Azja Mniejsza). [przypis tłumacza]

Tissafernes więc wycofał się jako zwyciężony i już nie wrócił — za resztą swego cofającego się skrzydła. [przypis tłumacza]

Tissafernes [(zm. 395 p.n.e.)] — znany z Anabazy namiestnik (satrapa) Karii, a po upadku Cyrusa także satrapa Lidii, Kapadocji, Frygii Wielkiej i naczelny wódz sił perskich w Azji Mniejszej. [przypis tłumacza]

Tissot (1727–1797) — lekarz szwajcarski, autor bardzo popularnego poradnika higienicznego. [przypis tłumacza]

Tisza b'Aw — dosł.: „dziewiąty dzień miesiąca Aw”; w tym dniu w 70 r. n.e. Rzymianie zburzyli Jerozolimę wraz ze świątynią. W r. 586 p.n.e. w tym samym dniu miesiąca Aw, król babiloński Nebuchadnezar zburzył pierwszą świątynię jerozolimską. W czasie Tisza b'Aw obowiązuje post taki, jak w Jom Kipur. Wszystkie inne posty obowiązują Żydów obojga płci tylko od trzynastego roku życia. [przypis tłumacza]

Tiszri (Tiszre) — miesiąc wrzesień-październik. [przypis tłumacza]

Tłumacze niemieccy mają z jej oddaniem kłopot wielki… — nie mniejszy kłopot ma z tym Anglik, F. M. Cornford, który logos tłumaczy jako account lub jako explanation. Wyznaje, że musi go tłumaczyć raz tak, raz inaczej. Zob.: Platos Theory of Knowledge. The Theaithetus and Sophist of Plato, by F. M. Cornford, London 1935, str. 142. [przypis tłumacza]

tłumaczył, że poeta zaleca nie stronić od żadnej czynności, choćby niesprawiedliwej lub haniebnej, ale i takie czyny wykonywać dla zysku — oskarżyciel rozumie: czynność żadna (więc np. i złodziejstwo) nie hańbi. [przypis tłumacza]

tłumy owe legły przed jego domem — περὶ τὴν οἰκίαν πρηνεῖς καταπεσόντες (Niese), περὶ τὴν ικεσίαν (Dindorf). [przypis tłumacza]

tłumy ruszyły do Cezarei — tj. Cezarei nadmorskiej. [przypis tłumacza]

tłum z Pireusu i miasta — Ateny odległe są od Pireusu mniej więcej o 8 km. [przypis tłumacza]

Tmuis — Θμούεις; Herodot wylicza okręg thmuitski, Dzieje II, 166. Prawdopodobnie dzisiejsze wzgórze ruin Tmei el-Amdîd (Tell Tmây albo Tmayal Emdid, według Boettgera). [przypis tłumacza]

T. N. C. B. H. (skrót od hebr.: Tehi niszmato cerura bicror hachajim) — „Niechaj jego dusza będzie zawiązana w woreczku żywych”. Formuła nagrobkowa. [przypis tłumacza]

Tobie było mówić, przeklęty molu kancelaryjny, o dawnych zwycięstwach? — Ajschines porównywał szyderczo Demostenesa z Temistoklesem, Miltiadesem i Arystydesem. [przypis tłumacza]

toć są prawa na wszystko (…) dopiero wtedy zgadzałoby się oskarżenie z postępowaniem jego — słuszny zarzut; toteż Demostenes będzie powtarzał go niezmordowanie. Oskarżenie Ajschinesa zawiera w istocie potworne kłamstwa, wymyślone dla zaokrąglenia godnej miary; wytoczone z osobna, przeszłyby granicę nawet tego, na co pozwalały sądy ateńskie. [przypis tłumacza]

To, co jest obdarzone rozumem (…) — ten cytat i nast. z Cicerona, O naturze bogów, III, 9. [przypis tłumacza]

to, co on wybrał, nie było rzeczą najbezpieczniejszą. Mógł mianowicie… — krok Agesilaosa był dzielny, ale nie był bezpieczny. Widocznie Agesilaos pragnął wyzyskać dotychczasowe zwycięstwo i zniszczyć Teban doszczętnie, a nie tylko dotkliwie przerzedzić ich szeregi. Zastąpił im więc drogę i starał się złamać ich frontowym atakiem, co było trudne, gdyż Tebanie byli dzielnymi i silnymi żołnierzami, a falanga ich liczyła więcej ludzi w głąb (25) niż spartańska (8). Toteż zamiar Agesilaosa nie udał się. [przypis tłumacza]

to, co podał na piśmie — tj. wniosek. [przypis tłumacza]

To, co wam powiem, stanie się albo się nie stanie — O Laertiade, quidquid dicam, aut erit, aut non (Horacy, Satires, 2). [przypis tłumacza]

To, co zdawało się nic już dla mnie nie znaczyć, okazało się wszystkim! Jakże niewiele wiemy sami o sobie — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

to, czego się żałuje (…) — przykłady zaczerpnięte z Cycerona: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, III, 34. [przypis tłumacza]

toczyli * ale im jednak — gwiazdka oznacza, że rękopis jest w tym miejscu uszkodzony: πολέμου * καὶ παρ᾽ (N), πολέμου, τὰ παρ᾽ (D). Od słów „Owi Żydzi bowiem” aż do „jeszcze się srożej nad nimi znęcali” cały ustęp jest w ogóle niewyraźny i widocznie uległ zepsuciu. We wspomnianym wyżej rękopisie berlińskim (łacińskim) ustęp ten brzmi: nam idem illi et defectionis socii fuerunt et bellum cum Romanis communiter susceperunt, causa vero peior illorum in eos facta est, et cum mentita eorum pridem refelleretur occasio, peius tractabant eos, qui nequitiae suae iustis assertionibus exprobrarent. [przypis tłumacza]

To czyni Flaccus (…). To samo czyni Statius — obaj poeci przedstawili w pomienionych przytoczeniach Wenerę, bądź to z cętkami na policzkach (maculis suffecta genas), jak wyżej, bądź to „z pochodnią w ręku i szalejącą” (ignes gerentem… saeva formidine). [przypis tłumacza]

toddy (ang.) — wino palmowe. [przypis tłumacza]

to dobre dla Sarmatek (…) zabiją jakiego na wojnie — por. Herodot, Dzieje IV, 117. [przypis tłumacza]

To dziecię tylu ojców było już zgrzybiałe, kiedy przyszło na świat; mimo iż było prawą latoroślą, bękart jakiś, który zjawił się prawie równocześnie, zadławił je niemal przy urodzeniu — Wielki słownik powszechny francuskiego języka Antoniego de Furetière, który z tej przyczyny wszedł w zatarg z Akademią i został z niej wykluczony. [przypis tłumacza]

To iest, strażnicy, myślę, piesi… — Villona obchodzili tylko strażnicy piesi, nie konni, ponieważ ci tylko odbywali ronty w mieście [ront — patrol; Red.WL]. [przypis tłumacza]

to i moją duszę szanujcie — i wy szanujcie moją duszę tak, jak inni ludzie szanują dusze swych krewnych. [przypis tłumacza]

To każe przypuścić (…) że wszystkie cechy woli powszechnej spoczywają w większości… — wola powszechna nie zawsze jest zatem wolą większości. Russo wie, że większość może być zdeprawowana lub obałamucona. Praktycznie jednak zadanie odkrywania treści woli powszechnej nie da się inaczej lepiej rozwiązać. [przypis tłumacza]

to lampie mej zabrakło oliwy, zgasła — zapewne rzeczywiście lampa zgasła, lecz słowa Kleopatry odnoszą się raczej do tego, że już niewiele życia ma przed sobą. [przypis tłumacza]

Tolemeusz — Θολεμαῖος (Πτολεμαῖος Dindorf; Pape, Wörterbuch der griechischen Eigennamen: Θολομαῖος). [przypis tłumacza]

Tollet, Piotr — lekarz szpitalny w Lionie. [przypis tłumacza]

Tomasz Linacer — Lekarz nadworny Henryka VII i VIII. [przypis tłumacza]

Tomasz Sanchez (1551–1610) — autor słynnego dzieła o małżeństwie, w którym z nieskończoną subtelnością roztrząsane są wszystkie możebne kombinacje seksualne. [przypis tłumacza]

Tomasz Tamburini (1591–1675) — generał jezuitów i autor dziel teologicznych. [przypis tłumacza]

tomiści — zwolennicy nauki o łasce św. Tomasza z Akwinu (1227–1274). [przypis tłumacza]

To najlepsze — Immo „optumumst”, Schöll. [przypis tłumacza]

to narzędzie Męki jego jedynego Syna, które będąc w licznych miejscach — Ponieważ chodzi tu o jeden cierń. [przypis tłumacza]

tonga a. tanga — lekka bidka, dwukolna dryndulka [tj. bryczka; red. WL] używana w Indiach. [przypis tłumacza]

To nie jest wcale pospolitą chwałą, gdy książąt „laudem” zyskać się udało — Horacy I, Epistolae, 17, 35. [przypis tłumacza]

To nie pani de M. należy Ci się obawiać, ale… — słowa te były w ustach pana de Guibert mimowolną aluzją do jego planów małżeńskich. [przypis tłumacza]

To nie w Montaigne'u, ale w sobie znajduję wszystko, co tam widzę — Ta myśl zapożyczona jest z Montaigne'a (Próby I, 25; III, 2). [przypis tłumacza]

toparchia Akrobetta — należała wtedy już do Judei (patrz ustęp 5). [przypis tłumacza]

toparchia — okręg; Gofna: może Jozuego 18, 24 Ofni (Boettger)? Dzisiejsza wieś Dżifna między Jerozolimą a Nabulus. [przypis tłumacza]

To pewna, iż gdyby ją znał, nie ustanowiłby tej zasady (…) — Wszystkie te myśli zaczerpnięte są w dalszym ustępie Montaigne'a. [przypis tłumacza]

topika — nauka logiczno-retorycznego prowadzenia argumentacji. [przypis tłumacza]

To piszesz — Ta nieopatrzność w pisaniu świadczyłaby, iż Celimena jest młodą jeszcze zalotnisią; dojrzała kokietka nie dawałaby takiej broni przeciw sobie. [przypis tłumacza]

toporek — ἀξινάριόν, dolabella, kleine Axt, używany wedle dalszego opisu w charakterze szufelki. [przypis tłumacza]

To prawda, miłość twoja jest wprost bezprzykładna! — ironicznie. [przypis tłumacza]

To prawdopodobne, że tak umarły — jakkolwiek nie stwierdzono na pewno przyczyny śmierci Kleopatry, w pochodzie triumfalnym Cezara niesiono obraz, który przedstawiał królową ze żmiją, kąsającą ją w ramię (Plut. 87). [przypis tłumacza]

To przejście ze stanu natury do stanu społecznego wywołuje w człowieku bardzo znaczną zmianę, wprowadzając w postępowaniu jego sprawiedliwość w miejsce instynktu i nadając czynom jego moralność, której im przedtem brakło — podobnie twierdził Hobbes: ze społeczeństwem powstaje dopiero zło i dobro, sprawiedliwość i niesprawiedliwość, cała moralność. — Chodzi tutaj o faktyczną genezę pojęć moralności, ze stanowiska normatywnego można mówić tylko o ich logicznej genezie, o logicznym wywodzeniu się jednych zasad z drugich. Idea moralności jest poza przestrzenią i czasem — Russo to uznaje. Tylko ze stanowiska socjologicznego można mówić o wcielaniu się tej idei w życie ludzkości i tak też czyni Russo. — W całym tym ustępie Russo rozumuje tak, jak gdyby umowa została rzeczywiście zawarta. To pozwala mu stwierdzić w drodze porównania obydwu stanów korzyści stanu społecznego, a co za tym idzie — rozumność umowy. [przypis tłumacza]

Tora — dosł.: „nauka”; nazwa Biblii, w szerokim pojęciu oznacza wiedzę, nauki religijne. [przypis tłumacza]

Tora — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu cały Stary Testament oraz księgi Talmudu i inne dzieła religijne. [przypis tłumacza]

Tora (Tojre) — Pięcioksiąg, w szerszym znaczeniu wiedza i nauka w ogóle. Także zwój przechowywany w Arce Przymierza. [przypis tłumacza]

Tora ustna — dotyczy Miszny i literatury talmudycznej, w odróżnieniu od Biblii Mojżesza. [przypis tłumacza]

Torkwato Tasso, w porównaniu jakie czyni między Francją a Włochami (…) — por. Torkwato Tasso, Paragone deli Italia alla Francia. [przypis tłumacza]