Przypisy

sygnałować (daw.) — sygnalizować. [przypis edytorski]

sygnaturka —(gw.) najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

sygnaturka — najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z dużym oczkiem, na którym wygrawerowane są inicjały, znak herbu rodzinnego lub jakiejś organizacji. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z dużym oczkiem na którym wygrawerowane są inicjały, znak herbu rodzinnego lub jakiejś organizacji. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z herbem. [przypis edytorski]

sygnet — pierścień z monogramem lub herbem. [przypis edytorski]

sygnować na Angelus — dawać znaki, że zbliża się pora modlitwy maryjnej „Anioł Pański”, odmawianej tradycyjnie o 6:00, 12:00 i 18:00. [przypis edytorski]

sygnować (z łac.) — dawać znać; tu: dzwonić. [przypis edytorski]

sygnum (łac. signum) — znak. [przypis edytorski]

Syjam — dawna nazwa Tajlandii, państwa w płd.-wsch Azji, używana w czasach kolonialnych. [przypis edytorski]

Syjam — ob. Tajlandia. [przypis edytorski]

syjonista — zwolennik utworzenia państwa Izrael. [przypis edytorski]

syjonizm — żydowski ruch polityczny i społeczny, dążący do stworzenia własnego żydowskiego państwa na terenach starożytnego Izraela. [przypis edytorski]

Syjon — nazwa odnosząca się do miasta zdobytego przez Dawida, nazwanego miastem Dawida (1Krl 8,1); po wybudowaniu przez Salomona świątynii w Jerozolimie, Syjonem nazywano świątynię i obszar wokół niej; potem Syjonem nazywano całą Jerozolimę (Iz 40,9), ziemię Judzką (Jr 31,10–12) i cały lud izraelski (Za 9,13). [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym Dawid umieścił Arkę Przymierza; potem Syjonem nazywano całą Jerozolimę, zaś przenośnie cały lud izraelski. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza; metaforycznie: naród wybrany. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza; tu przenośnie: ziemia obiecana przez Boga. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie ze świątynią z Arką Przymierza, potem: każde święte miejsce. [przypis edytorski]

Syjon — wzgórze w Jerozolimie ze świątynią z Arką Przymierza; tu przenośnie: ziemia obiecana przez Boga. [przypis edytorski]

Syjon (z hebr.) — metaforyczne określenie narodu wybranego, Kościoła; pochodzi od geograficznej nazwy jednego ze wzgórz w Jerozolimie, miejsca, w którym przechowywana była Arka Przymierza. [przypis edytorski]

sykariusze (od łac. sica: sztylet, krótki miecz) — radykalny odłam żydowskich bojowników w rzymskiej Palestynie: korzystając z tłumnych zgromadzeń publicznych, np. podczas świąt religijnych w Jerozolimie, ukrytymi w szatach sztyletami dokonywali zamachów na Rzymian i sprzyjających im Żydów; uważani za pierwszą organizację terrorystyczną. [przypis edytorski]

sykielijski — sycylijski. [przypis edytorski]

Sykion — greckie miasto na północy Peloponezu, niedaleko Zat. Korynckiej. [przypis edytorski]

sykiu — kartu. [przypis edytorski]

sykofancyja — sykofancja; umiejętność przypodobania się, pochlebstwo. [przypis edytorski]

sykofanta a. sykofant (z gr.) — donosiciel w staroż. Atenach. [przypis edytorski]

sykofantyzm — donosicielstwo. [przypis edytorski]

sykofant (z gr. Συκοφάντης, dosł.: wskazujący figi) — zawodowy donosiciel w starożytnych Atenach. [przypis edytorski]

sykomorów — dziś popr.: sykomor; sykomora — jeden z gatunków figowca, drzewo powszechne w Egipcie, Palestynie i Syrii. Z trwałego i lekkiego drewna wyrabiano skrzynie, trumny i inne cenne sprzęty. Owoce jadalne, ale mniej smaczne niż owoce figowca pospolitego. [przypis edytorski]

Sykstus Beckmesser i Hans Sachs — postacie z opery Wagnera Śpiewacy norymberscy (1868), o rywalizacji w miejskim turnieju śpiewaczym, w którym nagrodą jest ręka córki złotnika. [przypis edytorski]

Sykstus IV, właśc. Francesco della Rovere (1414–1484) — papież (od 1471), franciszkanin; mecenas sztuki (Kaplica Sykstyńska); wsławiony nepotyzmem oraz przyznaniem w 1478 Ferdynandowi Aragońskiemu i Izabeli Kastylijskiej prawa do mianowania inkwizytorów (początek inkwizycji hiszpańskiej). [przypis edytorski]

Sykstus Piąty — papież w latach 1585–1590, zreformował kościół katolicki. [przypis edytorski]

Sykstyńska Kaplica — papieska kaplica w Pałacu Watykańskim, wybudowana w XV w. z fundacji papieża Sykstusa IV, słynna przede wszystkim z fresków zdobiących jej sklepienie, namalowanych przez Michała Anioła. [przypis edytorski]

Sykulska góra — wulkan sycylijski; zapewne Etna, najbardziej znany wulkan na Sycylii, aktywny od 550 tys. lat. [przypis edytorski]

sykulskie — sycylijskie. [przypis edytorski]

sykulski — tu: sycylijski; przym. od nazwy plemienia Sykulów (łac.: Siculi), zamieszkującego wsch. Sycylię przed kolonizacją fenicką i grecką (pozostałe dwa plemiona mieszkańców ówczesnej Sycylii to Elymianie i Sykanowie). [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem. [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani początkowo jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem; w epoce klasycznej sylenów wyobrażano jako łysych starców z grubymi wargami, płaskim zadartym nosem i ludzkimi nogami; na czele sylenów stał Sylen, stary mądry wychowawca Dionizosa. [przypis edytorski]

syleni (mit. gr.) — towarzysze Dionizosa, boga wegetacji i wina, przedstawiani początkowo jako brodaci mężczyźni z końskimi uszami, kopytami i ogonem; w epoce klasycznej sylenów wyobrażano jako łysych starców z grubymi wargami, płaskim zadartym nosem i ludzkimi nogami; na czele sylenów stał Sylen, stary mądry wychowawca Dionizosa. Do wydrążonej figurki sylena, w której przechowywano posążki bogów, o brzydkiej powierzchowności skrywającej wewnętrzne piękno porównuje Sokratesa Alkibiades w Uczcie Platona. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — bóg przyrody, często przedstawiany jako towarzysz Dionizosa, boga wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; w epoce klasycznej wyobrażany jako łysy starzec z grubymi wargami i płaskim zadartym nosem, często nadużywający wina; stał na czele orszaku lubieżnych satyrów. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga wegetacji i wina Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina. [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — towarzysz boga wegetacji i wina Dionizosa, przedstawiany jako tłustawy mężczyzna z końskimi uszami, nogami i ogonem. Wirgiliuszowego Sylena, co (…) rozprawiał o bogach Olimpu wobec naiwnych sycylijskich pastuszków: w wierszu rzym. poety Wergiliusza (Eklogi, VI). [przypis edytorski]

Sylen (mit. gr.) — w mitologii greckiej jedno z bóstw przyrody. [przypis edytorski]

Sylenus (łac.), Sylen (mit. gr.) — mądry wychowawca i towarzysz Dionizosa, boga wegetacji i wina; przedstawiany jako opasły starzec z końskimi uszami, nogami i ogonem, często nadużywający wina; stał na czele orszaku lubieżnych satyrów. [przypis edytorski]

Sylen — w mit. gr. bożek przyrody o postaci starca z końskimi uszami i ogonem. [przypis edytorski]

sylf — duch powietrzny. [przypis edytorski]

sylf — duch żywiołu powietrza. [przypis edytorski]

Sylfida — główna bohaterka romantycznego baletu Sylfida (1832), pełna wdzięku i gracji dziewczyna zamieniona po śmierci w żeńską odmianę sylfa (czyli ducha powietrza wg średniowiecznych legend). [przypis edytorski]

sylfida — tu: smukła, delikatna kobieta. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. ducha uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]

sylfida — żeńska postać sylfa, tj. duszka uosabiającego żywioł powietrza; przen. kobieta smukła, delikatna, pełna wdzięku. [przypis edytorski]

sylfida — żeński duch powietrza. [przypis edytorski]

Sylfidy — neoromantyczny balet do muzyki Fryderyka Chopina z choreografią Michaiła Fokina, wystawiony pierwotnie w 1907 w Petersburgu jako Chopiniana; tytuł Sylfidy został mu nadany przez Siergieja Diagilewa, kiedy jego słynny zespół Baletów Rosyjskich wprowadził go do swojego repertuaru podczas występów w Paryżu w 1909. [przypis edytorski]

sylf — mitologiczny duch powietrza. [przypis edytorski]

Sylf — niewidzialny duch będący uosobieniem żywiołu powietrza; opowieści o sylfach mają źródło w średniowiecznym opisie tych istot autorstwa Paracelsusa. [przypis edytorski]

sylf — średniowieczny duch powietrza o czystej duszy. [przypis edytorski]

sylf — w średniowieczu: duch powietrza, uosobienie żywiołu powietrza (u Paracelsusa). [przypis edytorski]

sylfy — duchy powietrza. [przypis edytorski]

Sylistria — miasto w płn.-wsch. Bułgarii. [przypis edytorski]

sylogizm — rozumowanie przeprowadzone zgodnie z zasadami logiki. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat rozumowania logicznego wyprowadzający wniosek z dwóch przesłanek; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat rozumowania logicznego, wyprowadzający wniosek z dwóch przesłanek; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania logicznego zbudowany z dwóch przesłanek i wniosku. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania logicznego zbudowany z dwóch przesłanek i wniosku; tu: rozumowanie. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania na podstawie dwóch przesłanek, które zawierają wspólny element, a każdy element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance. [przypis edytorski]

sylogizm — schemat wnioskowania pośredniego złożonego z dwóch przesłanek i wynikającego z nich wniosku. [przypis edytorski]

sylur (geol.) — trzeci okres ery paleozoicznej, ok. 445–420 mln lat temu. [przypis edytorski]

sylwan (mit. rzym.) — bożek leśny w postaci pół-człowieka, pół-zwierzęcia. [przypis edytorski]

Sylwester Bonnard — główny bohater powieści Anatola France'a Zbrodnia Sylwestra Bonnard (1881): historyk i filolog, żyjący wśród książek. [przypis edytorski]

Sylwester II — Gerbert z Aurillac, papież w l. 999–1003. [przypis edytorski]

Sylwester I (zm. 335) — papież w latach 314–335, święty katolicki. [przypis edytorski]

sylwetki — portrety lub inne obrazy wykonywane przez odrysowywanie cienia głowy bądź postac, szczególnie popularne w latach 1775–1785; w Dreźnie specjalizował się w nich malarz nadworny J.E. Schenau. [przypis edytorski]

symara — długi, powłóczysty strój wierzchni, noszony w dawnych czasach przez kobiety, niektórych urzędników itp. [przypis edytorski]

Symbirsk — ob. Uljanowsk (od 1924), miasto w płd.-zach. Rosji nad Wołgą, ok. 900 km na wsch. od Moskwy; w XIX w. stolica guberni. [przypis edytorski]

symbol jerozolimski — credo, wyznanie wiary w formule wg tradycji przyjętej w Jerozolimie. [przypis edytorski]

symbolów — dziś popr. forma D. lm: symboli. [przypis edytorski]

symbolów — dziś raczej: symboli. [przypis edytorski]

symbolum (łac.) — znak, symbol. [przypis edytorski]

symbol — w poetyce okresu Młodej Polski za symbol uważano obraz wyrażający trudne do jednoznacznego sprecyzowania znaczenia, intensywnie za to oddziałujący na nastrój. [przypis edytorski]

Symetejon a. Symaethus — rzeka we wsch. Sycylii (dziś Giaretta). [przypis edytorski]

Symfonia c-moll — V symfonia c-moll op. 67 Ludwiga van Beethovena, jeden najsłynniejszych i najczęściej wykonywanych utworów muzyki poważnej; rozpoczyna ją charakterystyczny, czteronutowy motyw, który niekiedy traktuje się jako mający znaczenie symboliczne, gdyż wg sekretarza Beethovena kompozytor skomentował początek dzieła słowami: „Tak oto los puka do drzwi!”. [przypis edytorski]

symmachia (gr. dosł.: wspólna walka) — związek obronny lub zaczepno-obronny staroż. państw greckich. [przypis edytorski]

symmachia (gr. dosł.: wspólna walka) — związek obronny lub zaczepno-obronny staroż. państw greckich; symmachia peloponeska: Związek Peloponeski, zrzeszający państwa Płw. Peloponeskiego pod przewodnictwem Sparty, zawiązany w VI w. p.n.e., w V w. p.n.e. walczący z Ateńskim Związkiem Morskim. [przypis edytorski]

Symmach, Kwintus Aureliusz Symmachus (ok. 340–402) — rzymski mówca, senator i polityk, obrońca tradycyjnej religii rzymskiej; przewodniczył delegacji sprzeciwiającej się dekretowi cesarza Gracjana, nakazującemu usunięcie z budynku senatu ołtarza bogini zwycięstwa, Wiktorii; jego późniejszy ponowny apel w tej sprawie doprowadził do konfliktu z Ambrożym, biskupem Mediolanu. [przypis edytorski]

Symois a. Symoent — rzeka pod Troją. [przypis edytorski]

Symonds, John Addington (1840–1893) — angielski poeta i krytyk literacki. Jako historyk kultury zasłynął studium The Renaissance. An Essay (1863). [przypis edytorski]

symonia — handel godnościami kościelnymi, stanowiącymi źródło prestiżu i dochodów. [przypis edytorski]

symoniak — człowiek popełniający symonię, świętokupstwo, tj. handel sakramentami, dobrami duchowymi a. kościelnymi godnościami lub urzędami. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, handel sakramentami lub godnościami i urzędami kościelnymi. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, sprzedawanie i kupowanie godności i urzędów kościelnych. [przypis edytorski]

symonia — świętokupstwo, tj. handel sakramentami, dobrami duchowymi a. kościelnymi godnościami lub urzędami. [przypis edytorski]

symonia — symonia jest, gdy kto święte rzeczy albo duchowne urzędy kupuje albo przeda je, albo jakąkolwiek czyni umowę (przyp. źródła). [przypis edytorski]

Symonides z Keos (ok. 556–468 p.n.e.) — poeta grecki, znany jako autor trenów i smutnych elegii. [przypis edytorski]

Symon Petlura (1879–1926) — ukraiński polityk i przewodniczący Dyrektoriatu Ukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1919–1921. [przypis edytorski]