Przypisy

tępi z natury — brak rozgarnięcia u Beotów był przysłowiowy, mówiono o rozumie, uchu beockim, nawet o beockiej świni. [przypis tłumacza]

Tę prawość (…) twarzą? — Tutaj Filint uderza w słabą stronę pancerza Alcesta. Zarazem w ekspozycji sztuki pojawia się nowy motyw; dowiadujemy się, że ten zacięty krytyk ludzkości kocha i to kocha osobę będącą wcieleniem tych właśnie wad, które tak potępia. [przypis tłumacza]

tępy — νωθής. [przypis tłumacza]

Te (…) amores — Tibullus, Elegiae I, 4, 35. [przypis tłumacza]

teatyni — zakon założony przez Caraffę, biskupa teatyńskiego, w r. 1524. [przypis tłumacza]

Tebanie? (…) z całą gotowością wpadną z nim razem — Teban pociągała ku Filipowi sąsiedzka nienawiść do Fokijczyków; na niej grał Filip, by zdobyć sobie punkt oparcia w Grecji środkowej. Motywy religijne były czystą komedią. [przypis tłumacza]

Tebuteja — Θεβουθεῖ (N), Θεβουθί (D). [przypis tłumacza]

Teby co innego zaprząta — wojna święta. [przypis tłumacza]

Teby — Θήβαι, co Grecy prawdopodobnie przerobili z egipskiego Taape (Riehm 1096 a). Stolica starożytna Górnego Egiptu, dziś Luksor, od arab. el-Kusur (albo liczba mnoga: el-Kasr, „zamki”). W Biblii: No (Na 3, 8, ed. berlińska; u Wujka źle: Aleksandria) = Miejsce Amona (nu-āa, nu áamen), co powstało z egip. nazwy miasta Wēset albo Net („miasto”). Homer zwie Teby „stubramnymi” (Iliada IV, 380). [przypis tłumacza]

Teby — z tą nazwą spotykamy się też u Homera. Panował tam ojciec Andromachy [tzw. Teby Plakijskie, w Myzji, w pobliżu ob. miasta Edremit; red. WL]. [przypis tłumacza]

te dwa narody są z sobą w wojnie o parę morgów śniegu — Aluzja do epizodów kolonialnych wojny siedmioletniej (1756–1763). [przypis tłumacza]

tedy chociaż byłem bardzo daleko od Delf, posłałem tam w sprawie męskich potomków — związek myśli jest następujący: gdy przekonałem się, że Delfy są jedyną wyrocznią godną zaufania, zwracałem się tam z pytaniami, mimo że do innych wyroczni było mi bliżej. Herodot nie wspomina o pytaniu Krezusa w sprawie potomstwa, lecz mówi, że jeszcze dwa razy posyłał do Delf: raz z pytaniem, czy zwycięży Persów, drugi raz, czy długo będzie panował. Na pierwsze odpowiedziała Pytia, że jeśli przekroczy rzekę Halys, zniszczy wielkie państwo; na drugie: niech ucieka nad Hermos i nie wstydzi się tchórzostwa, kiedy nad Medami zapanuje muł. Obie odpowiedzi wydawały się królowi pomyślne, spodziewał się wiecznych rządów swego rodu w Lidii, gdyż nigdy nie może rządzić Medami muł zamiast człowieka. Tymczasem mułem tym miał być Cyrus, syn Persa i medyjskiej królewny, podobnie jak muł jest mieszańcem osła i konia. Ksenofont także każe swojemu Krezusowi trzy razy pytać się wyroczni, ale nie może umieszczać takich rzeczy, które by mogły rzucić jakikolwiek cień na wyrocznię, gdyż takie przedstawienie rzeczy nie odpowiadało jego celowi. [przypis tłumacza]

Te dziewice — Zakonnice z Port-Royal. [przypis tłumacza]

tefilin a. filakteria — dwa skórzane pudełka, w których umieszczone są wersety z Biblii. Jedno pudełko przytwierdza się rzemykiem do lewej ręki (obok serca) i drugie do czoła (do myśli). [przypis tłumacza]

tefilin a. filakteria — dwa skórzane pudełka, w których umieszczone są wersety z Biblii; jedno pudełko przytwierdza się rzemykiem do lewej ręki (obok serca) i drugie do czoła (do myśli). [przypis tłumacza]

tefilin a. filakterie — dwa skórzane pudełka zawierające pergaminowe kartki, na których napisane są cytaty z Biblii; jedno pudełko nakłada się podczas porannej modlitwy na lewe przedramię, drugie przytwierdza się do czoła. [przypis tłumacza]

tefilin — dosł.: „modlitwy”; nazwa dwóch skórzanych pudełeczek zawierających wypisane na pergaminie modlitwy — przepisy, które mężczyźni od trzynastego roku życia wkładają na głowę i lewą rękę podczas modlitwy porannej w dni powszednie. [przypis tłumacza]

tefilin — filakterie, dwa skórzane pudełka z cytatami z Pięcioksięgu. Jedno z nich przytwierdza się podczas modlitwy rzemykiem do czoła, drugie do lewego przedramienia. [przypis tłumacza]

tefilin — filakterie, dwa skórzane pudełka z cytatami z Pięcioksięgu. Jedno z nich przytwierdza się podczas modlitwy rzemykiem do czoła, drugie do lewego przedramienia. [przypis tłumacza]

teframancja — wróżenie z popiołu. [przypis tłumacza]

Tefteos — Τεφθέος (N), Τεφθαῖος (D). [przypis tłumacza]

Tegea, Megalopolis, Asea i Pallantion — wszystkie w płd.-wsch. kącie Arkadii; Tegea, pierwotnie większa od Mantinei, zawsze z nią w nieprzyjaznych stosunkach; Megalopolis zbudowane w 371 r. jako stolica Związku Arkadyjskiego [Ligi Arkadyjskiej]. [przypis tłumacza]

Tegea — stolica Arkadii, najwierniejszy sprzymierzeniec Sparty. Po bitwie pod Leuktrami wybuchły tam zamieszki wewnętrzne i wreszcie Tegea złączyła się z Tebanami; po ich stronie walczyła później pod Mantineją (362 r.). [przypis tłumacza]

Tegmina (…) cortex — Vergilius, Aeneida, VII, 742. [przypis tłumacza]

tego kawalera — Ajschines przywiązywał wiele wagi do powierzchowności i utrzymywał miłostki. [przypis tłumacza]

Tego, który z nimi zawarł przymierze — σύμμαχον [symmachon: sojusznik, sprzymierzony, od słowa symmachia, dosł.: wspólna walka, przymierze dla wspólnej walki, w staroż. Grecji sojusz, związek obronny lub zaczepno-obronny państw; red. WL], auxiliatori, des Bundesgottes (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

tego narodu — aluzja do Francuzów, której ilustrację znajdziemy w opisie klęski pod Waterloo w powieści Pustelnia Parmeńska. [przypis tłumacza]

tego nowego orderu (…) — Order św. Ducha, ustanowiony za Henryka III, w r. 1578. [przypis tłumacza]

te (i inne jeszcze) cechy… — scena zastraszenia Papkina wezwaniem służących (III. 4, w. 266 i n.) bardzo przypomina analogiczną scenę w Punijczyku Plauta, p. wyżej, s. XXI. [przypis tłumacza]

tej, co się zajmuje dziećmi naszej służby — dziećmi niewolnic zajętych zwykle cały czas pracą domową zajmowała się kobieta osobno do tego przeznaczona. [przypis tłumacza]

tej, którą ze wszystkich ludzi najbardziej kochałem — tak ciepłego tonu o kobiecie i o żonie, jak u Ksenofonta, nie spotykamy u innego greckiego prozaika owej doby. [przypis tłumacza]

tej lekturze — Tzn. lekturze tego dzieła. [przypis tłumacza]

tekka (ang. teak) — drzewo rosnące w Indiach, odznaczające się niezwykłą twardością i trwałością, używane zwłaszcza do budowy okrętów. [przypis tłumacza]

Tekue — Θεκουὲ (N), Θεκωὲ (D); obie formy także w LXX; תְּקוֹעַ (2 Sam 14, 2); dziś Tekû'a. [przypis tłumacza]

Telauges — może syn Pitagorasa, znany ze swej wstrzemięźliwości, lecz i nadmiernego zaniedbania swej powierzchowności. [przypis tłumacza]

Telef, król Mydów (…) gryząc (…) formuły pandeletejskie — aluzja do tragedii Eurypidesa Telephos. Telef, król Myzji, zraniony w bitwie przez Achillesa, nie mogąc wygoić rany, udał się po radę do wyroczni delfickiej. Wyrocznia orzekła, że ranę uleczy tylko ten, kto ją zadał. Aby nie być poznanym przez Greków, przebrał się Telef za żebraka i tak zbliżył się do Achillesa, który mu ranę opatrzył, zasypawszy ją rdzą, zeskrobaną ze swej peliońskiej włóczni. Czym były „pandeletejskie formuły”, nie wiemy. [przypis tłumacza]

Telegonos w „Zranionym Odyseuszu” — Telegonos, syn Odyseusza i bogini Kirke, wyruszywszy w celu odszukania ojca, wylądował w Itace i splądrował tę wyspę. W utarczce z Odyseuszem i Telemachem zranił nieznanego ojca śmiertelnie strzałą, która zakończona była ością rybią. Zraniony Odyseusz była to według Ateneusa tragedia Cheremona; mowa tu jednak prawdopodobnie o tragedii Sofoklesa Ὀδυσσεὺς ἀκανθοπλήξ [Odyseusz kolcem zraniony, tragedia Sofoklesa oparta na epickim poemacie o Telenogonosie, z której zachowały się tylko fragmenty; włócznia Telegonosa była zakończona kolcem jadowym płaszczki; red. WL]. [przypis tłumacza]

Telia — Θελλᾶ. [przypis tłumacza]

Temenos — Τημένος, syn Arystomachosa, król i prawodawca Argolidy, postać mityczna. [przypis tłumacza]

Temistokles, syn Neoklesa — znany twórca morskiej potęgi Aten i sprawca klęski wyprawy perskiej Kserksesa. [przypis tłumacza]

Temo (…) ordo — Ovidius, Metamorphoses, II, 107. [przypis tłumacza]

Temple — dawny warowny monastyr templariuszów posiadał odwieczny przywilej nietykalności i służył za asylum wielu ściganym przestępcom, głównie niewypłacalnym dłużnikom. W owym czasie był własnością księcia de Conti. [przypis tłumacza]

Tempora (…) poetae (łac.) — „Zmień czas i tryby słowa, zmień porządek zdania,/ Staw na początek tamto, co było na końcu,/ A choć go tak pokrajesz, znajdziesz wieszcza człony” (Horatius, Satirae, I, 4, 58; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

tempore et loco prelibatis (łac.) — w odpowiednim czasie i miejscu. [przypis tłumacza]

temu, który spokrewnił się z mężami potężnymi w państwie, nie jest wiadomo, czy z ich powodu nie będzie pozbawiony państwa — jeżeli ktoś łączy się związkami małżeńskimi z rodziną wpływowego polityka w nadziei, że przy jego pomocy dojdzie kiedyś do steru państwa, narazić się może na to, że będzie skazany na wygnanie, jeśli ta partia padnie, a do rządów przyjdzie stronnictwo przeciwne. Takie wygnania były wówczas na porządku dziennym. [przypis tłumacza]

Tenarus — Pasmo gór i miasto w Lakonii, w którego okolicy, wedle mniemania starożytnych, mieściło się zejście do piekieł. [przypis tłumacza]

ten, co ma na targu nadzór (agoranomus) — Plautus zachował grecką nazwę ateńskiego urzędnika, którego funkcje podaje polski przekład. W Rzymie funkcje te pełnili edylowie. [przypis tłumacza]

Ten człowiek (…) cały — Trzeba zauważyć, iż, podczas gdy odezwania Klitandra i Akasta są jedynie zwykłym plotkowaniem, złośliwe sylwetki Celimeny iskrzą się werwą i dowcipem. Jakoż berło rozmowy przechodzi w jej ręce, młodzi panicze rzucają jej tylko raz po raz na żer jakieś nazwisko, aby ją wyciągnąć na zabawny portrecik. Nie ulega wątpliwości, iż ustami Celimeny Molier odmalował tu mimochodem tę i ową ze znanych wszystkim osób, jak to już uczynił w Natrętach. [przypis tłumacza]

Tenedos — wysepka naprzeciw Troady, słynąca z urody jej mieszkanek; jak Prokonez, należała do Związku Morskiego. [przypis tłumacza]

ten filozofuje, chociaż nie ma tuniki — mowa o cynikach. [przypis tłumacza]

Ten klasztor… — klasztor żeński na Montmartre, znany ze swobody obyczajów i łatwego dostępu dla mężczyzn. [przypis tłumacza]

ten, któremu cały świat przypisywał autorstwo waszych apologii — Desmarets de Saint-Sorlin [1595–1676], któremu Pascal zrazu przypisywał, na wiarę głosu ogółu, odpowiedzi wydane przez jezuitów na Prowincjałki [przypis tłumacza]

Ten, Który Tak Przyszedł (skr. tathāgata, chiń. rulai, jap. nyorai) — jeden z tytułów Buddy i najczęściej używany tytuł przez historycznego Buddę w odniesieniu do siebie samego. Najczęstszym tłumaczeniem tego określenia jest „Ten, który tak przyszedł (tatha-gata)” bądź „Ten, który odszedł (tatha-agata)”. [przypis tłumacza]

ten malutki — Rabi Zeira był małego wzrostu. [przypis tłumacza]

Ten, na skutek ich namowy — Lizander, zwycięski wódz i wpływowy polityk, chciał wielkości Sparty, ale nie jako wykonawca woli swego rządu, lecz jako mąż pożerany ambicją rządzenia całą Grecją za pośrednictwem Sparty. Wszyscy harmostowie byli jego kreaturami [daw.: protegowanymi, osobami zawdzięczającymi mu stanowisko]. Oligarchiczne rządy i oligarchiczne (tajne) towarzystwa były posłusznymi narzędziami w jego ręku. Chętnie popierał nawet ich wybryki i okrucieństwa, gdyż im byli gorsi, tym więcej byli zależni od Sparty (Lizandra), tym wierniejsi jej, a i mniej samodzielni. Oligarchowie nie myśleli poważnie o rządach; chodziło im o pełne wyzyskanie władzy i o zemstę nad ludem. Lizander, znając niesumienność i krańcowość Kritiasa, chętnie spełnił prośbę „trzydziestki”. Wolał mieć w Atenach zależnych od siebie okrutników aniżeli arystokrację wedle wyobrażeń spartańskich, np. króla Pauzaniasza, swego przeciwnika w polityce. O takie drobiazgi jak honor i sumienie nie dbał wcale. Polityka Lizandra niebawem zbankrutowała. Prócz Pauzaniasza i eforowie późniejsi, jako też Spartanie podobni do Kallikratidasa (zob. ust. II) działali przeciw niemu, gdyż honor i cześć Sparty były im drogie. Następca Agisa, Agesilaos, mimo że podzielał polityczne zapatrywania Lizandra, ignorował jego rady i prośby, by mu dać do zrozumienia, kto jest królem, a kto nie. Intrygi nie pomogły mu zachować wymarzonego stanowiska, rządziła Sparta, nie Lizander. [przypis tłumacza]

Tenon — słynny lekarz paryski. [przypis tłumacza]

tentat enim nos Deus, utrum diligatis eum (łac.) — Pwt 13, 3: „Doświadcza was Pan, czy go kochacie”. [przypis tłumacza]

Tentatum (…) digitis — Ovidius, Metamorphoses, X, 283. [przypis tłumacza]

Ten trwały pierwiastek… — ustęp „Ten trwały pierwiastek (…)” do „(…) przemianie ulegają” włożono tu stosownie do żądania Kanta, wyrażonego w przedmowie do drugiego wydania (…). W samym zaś tym wydaniu są tylko słowa następne: „Ten trwały pierwiastek jednak nie może być czymś we mnie; ponieważ właśnie moje istnienie w czasie może zostać określonym dopiero przez ten trwały pierwiastek”. [przypis tłumacza]

ten tylko coś wskóra, kto walczy — Taki sens wyłowiłem ze zdania: ὅτι τῆς ἔξω μάχης πλέον τι κατορθώσομεν; quod manibus consertis plus praestabimus quam eminus telis; dass wir im Handgemenge mebr ausrichten ais im Kampfe aus der Ferne (Clementz); [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

ten ułamek ogołocony z użycia i czynu — twierdzenie to może nie całkiem słuszne, albowiem także w śnie, choć niezdolni do czynu we właściwym słowa znaczeniu, żyjemy jednak i wielu doświadczamy uczuć. Życie w śnie jest bogatsze, jak się zdaje, i według nowszych teorii posiada dla życia w ogóle bardzo doniosłe znaczenie. Por. np. Freud: Über den Traum („Grenzfragen des Nerven- und Seelenlebens”, H. 8) 1901; Die Traumdeutung, 1900; O Psychoanalizie, 1911. [przypis tłumacza]

ten uregulowany sposób traktowania, który poczytywano za nieodpowiedni dla spraw moralnych — Goethe Aus meinem Leben, III, 14. [przypis tłumacza]

Ten węgorz jest dobry / I na zimno (probus hic conger frigidus [t]) — tzn. obejdzie się bez niego, a można go przecież schować na później, bo się nie zepsuje. [przypis tłumacza]

Ten więc, kto układa prawa, nie ma (…) żadnego prawa ustawodawczego, i naród nawet nie może, choćby sam chciał, pozbawić się tego prawa nieprzenaszalnego… — prawodawca, o którym Russo mówi, wypracowuje jedynie projekty urządzeń, lecz nie ma władzy przemieniania ich w prawa. Tylko naród może nadać tym projektom moc obowiązującą, ponieważ jest zwierzchnikiem, a ta jego władza jest nieprzenaszalna. Drugi argument świadczy ponownie o tym, że Russo wyprowadza zwierzchnictwo narodu z przesłanki: „Tylko plebiscyt jest najpewniejszym sposobem odkrycia treści woli powszechnej, mogącej jedynie zobowiązać prawnie obywateli”. Jest to środek najlepszy, ale bynajmniej nie jest nieomylny: uchwała narodu może nie pokryć się z wolą powszechną, np. w wypadku, gdy naród jest zepsuty lub gdy istnieją w jego łonie potężne ugrupowania o własnych interesach. [przypis tłumacza]

te odezwania są fałszywe, tyrańskie (…) wiedzy — Znowu aluzje do prześladowań Port-Royalu. [przypis tłumacza]

Teodor — Baron Teodor Neuhof, urodzony w Metzu w r. 1690, zrazu awanturnik w służbach barona Goetz, ministra Karola XII. Jako rezydent Karola VI we Florencji, wspomógł Korsykę zbuntowaną przeciw Genui i został obwołany królem. W osiem miesięcy potem, czując się zagrożony, opuścił kraj i odtąd tułał się ścigany przez wierzycieli. Umarł w Londynie w r. 1756. [przypis tłumacza]

Teodor Gaza — z Tessaloniki, tłumacz Arystotelesa i Teofrasta. [przypis tłumacza]

Teofil Gautier — znakomity krytyk, który nie przeoczył chyba ani jednego momentu literatury francuskiej, Sainte-Beuve, poświęca, w r. 1859, Villonowi jeden ze swych poniedziałków, z mniejszym jednak niż zazwyczaj odczuciem i wżyciem się w indywidualność pisarza. [przypis tłumacza]

Teofrast [z Eresos] (372–287 p.n.e.) — był uczniem Platona i Arystotelesa. Z pism jego zachowały się tylko opisy charakterów i dzieło o botanice. [przypis tłumacza]

Teognis z Megary (na Istmie Korynckim) — poeta z VI wieku, odzwierciedla w swych pieśniach ówczesne walki szlachty z ludem. Wygnany z ojczyzny, zwiedził wiele świata. Zachował się zbiór jego sentencji, skierowanych głównie do ukochanego przezeń młodzieńca, Kirnosa. Wiele w tym zbiorku nieautentycznych wierszy. Przez filozofów, a zwłaszcza sofistów, dla swych sentencji często cytowany. [przypis tłumacza]

te ogólne zadania wszelkich dobrych urządzeń powinny w każdym kraju ulegać modyfikacjom odpowiednio do stosunków wytworzonych tak przez miejscowe położenie, jak również przez charakter mieszkańców… — niezmienną, powszechną wartość mają dla Russa jedynie zasady wyprowadzające się wprost z umowy społecznej: panowanie praw uchwalonych przez cały naród. Ustawy zatem, będące wynikiem referendum, oraz związanie egzekutywy przez prawa są dwoma momentami, które powinny być częścią składową każdego ustroju, który chce być prawny. Wszystkie inne urządzenia prawne nie noszą w sobie już cech tej konieczności, mogą być najrozmaiciej kształtowane, zależnie od potrzeb i stosunków danego społeczeństwa. Kieruje nimi już nie spekulacja filozoficzno-prawna, lecz wiedza, będąca równocześnie sztuką polityka, która polega na przystosowywaniu praw do naturalnych (fizycznych i psychicznych) warunków narodu i kraju. [przypis tłumacza]

Teokrines — współczesny denuncjant. Cały ustęp zawiera miażdżącą krytykę czysto destrukcyjnej intrygi Ajschinesa. [przypis tłumacza]

Teoros — totumfacki Kleona, wyśmiany przez Arystofanesa w Acharnach i Osach. [przypis tłumacza]

te pieniądze — mowa o funduszu teatralnym, zwanym θεωρικόν. Stronnictwo pokojowe szafowało groszem publicznym na widowiska, by lud rozmiłować w rozrywkach i odwrócić od polityki. Jak wynika z Czwartej Filipiki i z mowy O pokoju, Demostenes nie był zasadniczym wrogiem funduszu teatralnego; wszak było to urządzenie radykalnej demokracji, zamieniające państwo w towarzystwo akcyjne. O zupełnym usunięciu funduszu nie mógł Demostenes ani marzyć; gdy raz postawił przez jednego z swych ludzi odnośny wniosek, stronnictwo Eubulosa postarało się przez swego figuranta o zaskarżenie wniosku; za to udało się zawiesić theorikon na czas wojny. [przypis tłumacza]

Teramenes — patrz Wstęp. Był to arcymistrz intrygi, który z każdego niebezpieczeństwa umiał się wykręcić sianem. [przypis tłumacza]

Teramenes — syn Hagnona, ze Steirii, umiarkowany arystokrata, w 411/10 strateg, zwyciężył z Trazybulem pod Kyzikos 410; zob. o nim ustępy następne, szczególnie 5. [przypis tłumacza]

terapeutyczne — to znaczy: lecznicze. [przypis tłumacza]

teraźniejsze przymierza, które zawierają z tą stroną, z którą spodziewają się bardziej zaszkodzić helleńskiej sprawie — wojna koryncka, popieranie koalicji przeciw Sparcie, a potem Sparty przeciw reszcie Grecji w pokoju Antalkidasa; popieranie Teban i Epaminondasa. [przypis tłumacza]

Teraz i Salome czyniła wszelkie zabiegi celem podburzenia Heroda przeciwko synom… — por. Starożytności XVI, X, 7–XI, 8. [przypis tłumacza]

teraz jesteś tyranem — autor jest trochę nietaktowny. Symonides mógłby powiedzieć: „jesteś królem”. Gelon pod koniec żywota, korzystając ze swej sławy jako pogromca Kartagińczyków (480 przed Chr. Grecy na wschodzie zwyciężają Persów pod Salaminą, na zachodzie Kartagińczyków pod Himerą w północnej Sycylii) zjawił się na zgromadzeniu ludowym bez broni i zdał sprawę z całego dotychczasowego swego postępowania. Lud obwołał go Dobroczyńcą, Zbawcą i Królem. Hieron, wyzyskawszy po śmierci brata swe stanowisko jako regent podczas małoletności następcy tronu, przywłaszczył sobie władzę i przybrał tytuł króla. [przypis tłumacza]

teraz już jesteście pewni, że nasi przyszli przewodnicy mają wspólnego z nami wroga — to znaczy, że mogą Grecy zaufać swym teraźniejszym sprzymierzeńcom. [przypis tłumacza]

Teraz masz najlepszą sposobność popisać się swym starannym wychowaniem — wychowanie młodzieży u Spartan miało za jedyny cel dostarczyć państwu dzielnych żołnierzy. Czytania i pisania uczyli się niewiele, natomiast kształcono w nich siłę ducha, spryt, śmiałość, chytrość, zaradność, hartowano ciało na niewygody i trudy, zaprawiano do posłuszeństwa i karności. Jednym ze środków prowadzących do kształcenia przebiegłości i ostrożności było zaprawianie chłopców do kradzieży z domów lub ogrodów. W ten sposób uczył się przyszły żołnierz sam dbać o swe potrzeby i zaspokajać je; w razie przychwycenia na gorącym uczynku otrzymywali kradnący chłostę jako karę za niezręczność. [przypis tłumacza]

Teraz miała spaść kara na głównego winowajcę Antypatra, a stało się to wskutek zgonu Ferorasa… — por. Starożytności XVII, IV, 1 etc. [przypis tłumacza]

Teraz śpieszym, (…) rozsławić dokoła — Nowy rys brutalności obyczajów, jaka kryła się pod dwornościami tego wielkiego, największego świata! I ciągnie się to długo, aż po koniec osiemnastego wieku: czytajmy Bussy Rabutma, Saint-Simona, Laclosa, panią d'Epinay i in. Słuszną uwagę na korzyść naszego społeczeństwa czyni J. Lemaître, iż „bez szczególnych w tej mierze pretensyj, większość mężczyzn odznacza się dziś rycerskością bardziej skrupulatną niż ci ludzie, dla których miłość i dworność była jedynym zatrudnieniem”. [przypis tłumacza]

„Teraz więc ratuj, gdyś to ty mnie zgubił!” — cytat z Telefa Eurypidesa. [przypis tłumacza]

Teraz znów buduje… — już starożytni rzymscy uczeni (Varro, Verrius Flaccus) słusznie wnioskowali, że w opowiadaniu tym kryje się aluzja do aktualnej wówczas sprawy poety Newiusza, który za nieuznawaną przez Rzymian zaczepność, okazywaną w swych komediach, został przez władze w r. 204 p.n.e. stawiony pod pręgierz, ochłostany, wtrącony do więzienia i zmuszony do opuszczenia miasta. Jego głowa, podparta słupem pręgierza, przypomina się niby Periplektomenusowi (Plautowi), gdy patrzy na Palestriona, podpierającego w zamyśleniu swą brodę (zob. Wstęp, s. XVII i nast.). [przypis tłumacza]

(…) — Terentius, Andria, IV, 2, 9. [przypis tłumacza]

Teres odrysyjski — jakiś inny król, nie przodek Seutesa. [przypis tłumacza]

Tereus — bohater mityczny, książę Tracji. [przypis tłumacza]

terminus technicus — wyraz techniczny (Kunstausdruck), specjalnie stworzony lub dobrany dla oznaczenia czegoś właściwego jakiemuś zawodowi lub jakiejś nauce; wyraz zawodowy lub naukowy, terminologiczny. [przypis tłumacza]

Terramque (…) innumerabili — Lucretius, De rerum natura, II. 1085. [przypis tłumacza]

Terrigenam (…) cassam — Cicero, De divinatione, II, 64 (o ślimaku). [przypis tłumacza]

terrorem potius quam religionem (łac.) — Raczej postrach niż religię. [przypis tłumacza]

(…) — Tertulian, De pudicitia I, 2. [przypis tłumacza]

Tertulian [posługiwał się szyderstwem] w swojej „Apologetyce” — w: Apologeticum, XVI. [przypis tłumacza]

teruma — część zboża stanowiąca daninę dla Świątyni. [przypis tłumacza]

teruma — danina w naturze, którą otrzymywali kapłani. Teruma też musiała być czysta. [przypis tłumacza]

teruma — danina w naturze na rzecz beit hamidraszu. [przypis tłumacza]

teruma — opłata w naturze, w zbożu dla kapłana. [przypis tłumacza]

tesalski odyniec — dzik kalidoński, znany z greckiego podania [ogromny dzik, pustoszący ziemie króla Kalidonu; w polowaniu na to niebezpieczne zwierzę brało udział wielu bohaterów greckich; red. WL]. [przypis tłumacza]