Przypisy

Branka d'Oria — zabił w czasie obiadu teścia swego, Michała Zankę, którego wyżej spotkaliśmy w smolnym jeziorze. Morderca ten rodem był genueńczyk. [przypis redakcyjny]

branka — [tu:] pobór do wojska (rosyjskiego). [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty kruszec. [przypis redakcyjny]

brant (starop.) — czysty, wypalony kruszec drogi. [przypis redakcyjny]

Branzard — król budziański (Bugia), namiestnik króla Agramanta w Barbarii (Tunis). [przypis redakcyjny]

brasa — lina służąca do obracania rei w płaszczyźnie poziomej w celu odpowiedniego ustawienia żagli w stosunku do wiatru. [przypis redakcyjny]

Brat Alberigo — rodem z Faency, jeden z towarzystwa braci wesołych (zob. uwagę do pieśni XXIX), zaprosił krewnego swego z synkiem na ucztę i w chwili, kiedy podawano owoce i jagody, kazał ich zamordować. Stąd urosło włoskie przysłowie: „On kosztował owoców brata Alberigo”. [przypis redakcyjny]

brata (…) najdroższego, umarłego (…) — mowa o Janie Żmichowskim, zmarłym w 1843 r. [przypis redakcyjny]

braterskie (daw.) — po bratersku, [przypis redakcyjny]

braterskie (daw. przysłówek) — po bratersku. [przypis redakcyjny]

brat mój — Robert, brat Karola Martela, domniemanego dziedzica korony węgierskiej. [przypis redakcyjny]

bratnich wojen (…) Jokasty żal, smutek dwoisty — Wzmianka wojen tebańskich, w których synowie Jokasty Eteokles i Polinik wzajem siebie zamordowali. [przypis redakcyjny]

brat — tu: stryjeczny. [przypis redakcyjny]

Brat twój (…) w księgach objawienia o białych płaszczach i palmach nadmienia — Święty Jan w Objawieniu [Apokalipsie; red. WL], rozdz. 7, w. 9. [przypis redakcyjny]

bratu Rusinowi pokłon… — są to (przytoczone widocznie z pamięci) fragmenty tzw. Składu zasad, ułożonego przez Mickiewicza jako program polityczno-społeczny dla Legionu Polskiego organizowanego we Włoszech (marzec 1848). W tekście Mickiewicza inaczej: „Każdemu Słowianinowi, zamieszkałemu w Polsce, braterstwo, obywatelstwo, równe we wszystkim prawo”. [przypis redakcyjny]

brat wschodził na niebie okrągły — Księżyc, którego poeta nazywa bratem słońca. [przypis redakcyjny]

Braty ridnyje, spasajte (ukr.) — bracia kochani, ratujcie. [przypis redakcyjny]

braty ridnyje (ukr.) — bracia kochani. [przypis redakcyjny]

braty (ukr.) — bracia. [przypis redakcyjny]

bravi (wł.: śmiałkowie) — najemna ochrona. [przypis redakcyjny]

Bravo, figlio mio! Ma bravo davvero! (wł.) — Zuch z ciebie, mój synu, prawdziwy zuch! [przypis redakcyjny]

Brawa — tyle co Blaja, Blaye, miasto w departamencie Girondy we Francji. [przypis redakcyjny]

brek — powóz odkryty, z ławkami umieszczonymi naprzeciwko siebie, wzdłuż pojazdu. [przypis redakcyjny]

brelok — ozdobny wisiorek przy łańcuszku. [przypis redakcyjny]

Bressa — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]

bresze — wyłomy w murze zdobywanego miasta. [przypis redakcyjny]

bretnal (z niem. Brettnagel) — duży gwóźdź do przybijania desek. [przypis redakcyjny]

Bretonowie — mieszkańcy Bretanii (Bretagne) we Francji. [przypis redakcyjny]

Brettinaro — teraz przezwany Bertinoro, zamek w Komanii. [przypis redakcyjny]

brevis vita (łac.) — krótkie życie. [przypis redakcyjny]

brewe — dekret papieża w sprawach mniejszej wagi. [przypis redakcyjny]

brewjarzu — modlitewniku księżym. [przypis redakcyjny]

Briareus — jeden z trzech mitologicznych olbrzymów, mających po 100 rąk i 50 głów. [przypis redakcyjny]

Briareusz — olbrzym sturamienny, walczący w wojnie miedzy Tytanami a bogami. [przypis redakcyjny]

Briareusz — sturamienny olbrzym, syn Urana i Ziemi. Anteusz, syn Ziemi, która, ledwo wyszedł na świat, obdarzyła go nadzwyczajną siłą. Herkules zmuszonym był go zadusić, ponieważ Anteusz, jako wróg nieubłagany Herkulesa, z nim się wciąż mocował. Olbrzym ten nie ma rąk związanych, ponieważ nie brał udziału w wojnie olbrzymów z bogami. [przypis redakcyjny]

briefträger (niem.) — listonosz. [przypis redakcyjny]

Brion — Francuz, rotmistrz chorągwi rajtarskiej. Obaj dostali się pod Częstochową do niewoli. [przypis redakcyjny]

brio — żywość, temperament. [przypis redakcyjny]

bród (…) przez który/ Srogi jakiś przewoźnik wozi blade cienie — srogi przewoźnik: Charon. [przypis redakcyjny]

bróg (tu forma B. lp: broga) — pomieszczenie na zboże składające się z czterech słupów i ruchomego dachu. [przypis redakcyjny]

brodafiasz (daw., pot.) — brodacz. [przypis redakcyjny]

Brodiaga (ros.) — włóczęga. [przypis redakcyjny]

brodofiasz — brodacz. [przypis redakcyjny]

broić (starop.) — czynić. [przypis redakcyjny]

broken-harted — powinno być: broken hearted (ang.): ze złamanym sercem. [przypis redakcyjny]

Broń (…) co światu lubych dała przyczynę radości — przez zabicie „bestyej”. [przypis redakcyjny]

broń schylili — pierwsza gwardia francuska 12 lipca, następnie inne oddziały. [przypis redakcyjny]

brona (daw.) — brama. [przypis redakcyjny]

brona (daw.) — brama; zob. też: Ks. 2, Pieśń XIII, w. 43. [przypis redakcyjny]

Brona — Porta. [przypis redakcyjny]

brona (tu daw.) — brama. [przypis redakcyjny]

Brona — Wysoka Porta. [przypis redakcyjny]

bronić czego — tu: zabraniać czego, sprzeciwiać się czemu. [przypis redakcyjny]

Bronicka, Salomea — córka Andrzeja, wojskiego krakowskiego. [przypis redakcyjny]

Bronowice — ulubiona przez malarzy wieś pod Krakowem, gdzie mieszkał stale Włodzimierz Tetmajer — ożeniony z bronowiczanką — i gdzie odbyło się wesele Rydla z siostrą Tetmajerowej. [przypis redakcyjny]

Brontes i Styropes z dużym Piragmotem — imiona Cyklopów przejęte z Eneidy. [przypis redakcyjny]

Brontes — jeden z Cyklopów, kujących dla Zeusa (Jowisza) gromy. [przypis redakcyjny]

bronzowy — dziś popr.: brązowy, z brązu. [przypis redakcyjny]

Brooklyn — dzielnica Nowego Jorku, położona na zachodnim cyplu wyspy Long Island. [przypis redakcyjny]

brożkiem — na bok, bokiem. [przypis redakcyjny]

Brucker, Jan Jakob (1696–1770) — zwolennik filozofii Leibniza i ścisłej prawowierności protestanckiej, był pierwszym wśród Niemców historykiem filozofii, a jeżeli zważymy obszerność jego pracy, to pierwszym w ogóle. Główne jego dzieło ma napis: Historia critica philosophiae a mundi incunabulis ad nostram usque aetatem deducta (Lipsk, 1742–44, pięć tomów; drugie wyd. w 6 tomach 1766–67). [przypis redakcyjny]

Brucyowie — mieszkańcy krainy Bruttium w płd. Włoszech (nazwa starożytna). [przypis redakcyjny]

brudne — koronek brabanckich, bardzo delikatnych, nie prano z obawy przed zniszczeniem. [przypis redakcyjny]

Brühl, Henryk (1700–1763) — hrabia, minister saski, bardzo wpływowy za panowania Augusta III. Uzyskawszy, na podstawie sfałszowanej genealogii, szlachectwo polskie, doszedł i w Polsce do wysokiego znaczenia, frymarcząc bez skrupułów starostwami i urzędami. Jedną z córek wydał za Jerzego Augusta Mniszcha (1715–1778), marszałka nadw. koronnego. [przypis redakcyjny]

brukatelowych a. brokatelowych — naśladujących brokat. [przypis redakcyjny]

Brulionowe rzuty (…) testament Jaśniacha — rzuty są trzy, znaczone tu (A), (B) i (C). Pierwsze dwa wiążą się z sobą dość ściśle, wydawca ich przyjmuje, że fragment (A) jest niewątpliwie pierwopisem, upstrzonym licznymi poprawkami i dopiskami. Drugi zaś fragment (B) jest „niejako czystopisem, znacznie krótszym i niedokończonym. Cechuje go większa prostota stylu, osiągnięta przez uproszczenie baroku opisowego”. Wydaje się wszelako, że równie uprawnione mogłoby być mniemanie wręcz odwrotne. Cytaty włączone we fragment (A), oznaczone: 1–7, pochodzą z Przedświtu Krasińskiego, z Mickiewicza Ksiąg pielgrzymstwa, z Prelekcji paryskich i ze Składu zasad 1848 r. Zachodzące drobne różnice tekstu dowodzą, że Żeromski cytował z pamięci. [przypis redakcyjny]

brulot — łódź napełniona materiałami palnymi. [przypis redakcyjny]

Brunel — król Tyngitany, słynny złodziej. [przypis redakcyjny]

Brunetto Latini — nauczyciel i opiekun poety, obszernie o nim nadmieniliśmy w życiu Dantego. [przypis redakcyjny]

Bruno, Giordano (1548–1600) — właśc. Philippo Bruno, włoski filozof hermetyczny oraz teolog, dominikanin, humanista, poeta. „(…) przy czytaniu G. Bruna teorii platonicznego zachwytu pięknem”. Giordano Bruno. Opere italiane. II. Dialoghi morali. Con note di Giovanni Gentile (Bari 1908. W wydawnictwie Classici della filosofia moderna. A cura di B. Croce e G. Gentile). Patrz str. 330, 340, 374–376, 383 tegoż dzieła. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Brusja — miasto Brussa w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

brus — kamień do ostrzenia. [przypis redakcyjny]

brusznica (gwar.) — borówka. [przypis redakcyjny]

Brutowa żona — Porcia, żona Marka Brutusa, który sobie sam śmierć zadał po przegranej pod Filipami [Filippi, 42 p.n.e.]; odebrała sobie życie na wieść o śmierci małżonka. [przypis redakcyjny]

Brutti — Monsignor Brutti z kancelarii watykańskiej. [przypis redakcyjny]

Brutus, Kasjusz — Mordercy Juliusza Cezara, których poeta za tę zbrodnię skazał do piekła (Patrz Piekło, pieśń XXXIV). [przypis redakcyjny]

Brutus — Lucjusz Juniusz (pierwszy konsul rzymski, VI w. p.n.e.) i Marek Juniusz (85–42 p.n.e.); postacie z historii starożytnego Rzymu, uważane za wzory cnót obywatelskich. [przypis redakcyjny]

Brutus porażony — pokonany; Brutus, reprezentant cnót rzymskich, zabójca Juliusza Cezara (44 r. p.n.e.), został pokonany przez Oktawiana Augusta pod Filippi (42 r. p.n.e.). Po klęsce popełnił samobójstwo i miał wtedy powiedzieć: „O nędzna cnoto, byłaś tedy tylko słowem, a ja cię czciłem jako coś rzeczywistego, ty zaś byłaś niewolnicą Losu”. [przypis redakcyjny]

Bryaka — miasto nadmorskie Saint-Brieuc w departamencie Côtes du Nord we Francji. [przypis redakcyjny]

Bryareus — jeden z trzech mitologicznych olbrzymów, mających po 100 rąk i 50 głów. [przypis redakcyjny]

brydnia — dziś popr.: brednia. [przypis redakcyjny]

bryftrygier (z niem.) — listonosz. [przypis redakcyjny]

brygadier — stopień pośredni między pułkownikiem a generałem. [przypis redakcyjny]

brylantowany — imitujący brylant dzięki odpowiedniej obróbce szlifierskiej. [przypis redakcyjny]

Brytania mniejsza — Szkocja. [przypis redakcyjny]

Brytan z Werukio — Stary pies z Werukio (tak się nazywał zamek w okolicy miasta Rimini) jest to Malatesta, tyran Rimini, jego szczenię to syn jego, Malatestino, Montagna, naczelnik stronnictwa gibelinów w Rimini, którego syn Malatesty skazał na śmierć. Malatesta był ojcem, a Malatestino bratem Jana Malatesty, męża, i Pawła Malatesty, kochanka Franczeski z Rimini (Pieśń V). [przypis redakcyjny]

Brytonowie — Bretonowie, mieszkańcy Bretanii (Bretagne) we Francji. [przypis redakcyjny]

bryt — szmata. [przypis redakcyjny]

bryżyczki (starop.) — szlarki [tj. lamówki, falbanki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

bryza — lekki wiatr morski. [przypis redakcyjny]

bryzowaniu — fryzowaniu, układaniu. [przypis redakcyjny]

Brzęknę wam na dobry dzień witanym kopytem — brzękiem podków, witanym przez was na „dzień dobry”. W A.[autografie] witanym napisane po przekreśleniu: nietrwożnym. [przypis redakcyjny]

Brzegiem krążącej wokoło niej tamy — Dziesięć oddziałów zwanych Złe Tłumoki z rozmaitymi rodzajami oszustów, jacy w nich się znajdują, zwiedziwszy, teraz idą poeci wokoło kamiennej tamy okrążającej ostatni ten oddział kręgu ósmego; żeby przybliżyć się do dziewiątego kręgu piekła, w którym karani są zdrajcy. Jest to ta studnia, o której poeta napomyka na początku Pieśni XVIII. [przypis redakcyjny]

brzeg, na którym (…) piękną Europę porwał byk na rogi — Brzeg fenicki, skąd Jowisz w postaci byka porwał Europę, córkę króla Agenora. [przypis redakcyjny]

brzegom silna — zagraża brzegom. [przypis redakcyjny]

Brzeg Wysoki — Altariva, gród Magańczyków. [przypis redakcyjny]

Brześć — daw. Brześć Litewski, miasto na Polesiu, na prawym brzegu Bugu u ujścia rzeki Muchawiec; dziś na Białorusi. [przypis redakcyjny]

Brześcia — miasto Brescia we Włoszech. [przypis redakcyjny]

brzeszczot — klinga, ostrze szabli. [przypis redakcyjny]

brzmić — dziś: brzmieć. [przypis redakcyjny]