Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | łacina, łacińskie | mitologia germańska | mitologia grecka | niemiecki | poetyckie | potocznie | przysłowiowy | regionalne | rosyjski | staropolskie | turecki | ukraiński | włoski

Według języka: wszystkie | English | français | lietuvių | polski


Znaleziono 1321 przypisów.

nienatkany (daw.) — nienasycony. [przypis redakcyjny]

Nie na toście mi tę buławę dali (…) Malowanem być nie chcę na urzędzie — Porównaj przemówienie Stefana Batorego na sejmie w Warszawie 28 lutego 1585, w odpowiedzi na pożegnanie posłów: „Dum in regem vestrum sum electus, vobis postulantibus et instantibus huc veni, per vos est corona capiti meo imposita; sum igitur rex vester non fictus neque pictus, sed realis et legalis; volo regnare et imperare, nec sinam, ut mihi quis imperet”… Mowa Goffreda bardziej zbliża się do tej mowy Batorego niżli do tekstu włoskiego. [przypis redakcyjny]

nienawiść (odium) — Zob. Przyp. do Tw. 13. [przypis redakcyjny]

nienawiści osobistych — chodzi o walkę Karola Radziwiłła i Jana Klemensa Branickiego przeciwko przewadze Czartoryskich. [przypis redakcyjny]

nie obaczył się (starop.) — nie dostrzegł, nie uważał. [przypis redakcyjny]

nieobjęte (starop.) — tu: nieuchwytne (powietrze). [przypis redakcyjny]

nie ochynie (starop.) — nie wywróci, upadku nie dozna. [przypis redakcyjny]

nieodpowiednie (starop. przysłów.) — bez zapowiedzi, bez uprzedzenia, nieodpowiednio, wbrew porządkowi rzeczy. [przypis redakcyjny]

nieokreszony (daw.) — nie znający kresu, granic. [przypis redakcyjny]

Nieomylnym i naturalnym skutkiem wolnego i sprawiedliwego ustroju jest zaludnienie — por. w Umowie społecznej III, rozdz 9 „O oznakach dobrego rządu”: „Co do mnie, dziwię się zawsze, że nie uwzględnia się tak prostej oznaki, względnie, że ma się złą wolę, by się na to nie zgadzać. Jakiż jest cel stowarzyszenia politycznego? Jest nim zachowanie i pomyślność członków. A jakaż jest najpewniejsza oznaka tego, że zachowują się i że żyją w pomyślności? Jest nią ich liczba i zaludnienie. Nie szukajcie więc gdzie indziej tej tak spornej oznaki. Przy wszystkich innych warunkach zresztą równych nieomylnie najlepszy jest ten rząd, pod którym bez obcych środków, bez naturalizacji, bez kolonii, obywatele bardziej się krzewią i mnożą. Najgorszy zaś jest ten rząd, pod którym naród zmniejsza się i słabnie”. [przypis redakcyjny]

nie opieszało — nie stało się piesze. [przypis redakcyjny]

nieopowiedką — nagle, bez uprzedniej wieści; wyraz ten w autografie nieco zamazany, w kopii Ossolińskich brzmi: nieopowiednie. [przypis redakcyjny]

nie o rękaw idzie (starop.) — nie o małą rzecz [chodzi]. [przypis redakcyjny]

nieostrożnie postąpili sobie w przedniej straży — do spotkania z przednią strażą doszło 7 października. [przypis redakcyjny]

nie owoc skosztowany z drzewa (…) przekroczenie tylko przykazania — Nie tylko czyn sam w sobie, według swojej wewnętrznej winy, ale nieposłuszeństwo przeciw przykazaniu bożemu, przez które czyn ten się wypełnił, było przyczyną kary. [przypis redakcyjny]

niepamiętliwy (starop.) — [tu:] odbierający pamięć, przytomność. [przypis redakcyjny]

niepamiętnej wody — Lety; woda te] rzeki miała tę własność, że cienie ludzkie, które ją piły wstępując do Hadesu, traciły pamięć o wszystkich rzeczach minionych. [przypis redakcyjny]

niepamiętny (daw.) — [tu:] odbierający pamięć. [przypis redakcyjny]

Niepewność — wiersz po raz pierwszy ogłoszony w „Dzienniku Wileńskim” w roku 1827. [przypis redakcyjny]

niepiśmiennych — tu: nieznających świętego Pisma, tj. Talmudu. [przypis redakcyjny]

Nie piszę traktatu teologicznego, nie mam więc powodu właściwie zastrzegać się, że krytyka katolicyzmu nie ma u mnie żadnego wyznaniowego charakteru, nie jest dokonywana z punktu widzenia ani protestantyzmu, ani żadnej innej odmiany chrześcijaństwa, ani wolnej myśli wreszcie: jeżeli już mam mówić o swoich subiektywnych odczuciach, to wyznam, że ze wszystkich tych teologii — katolicka wydaje mi się najszczerszą i najgłębszą. Katolicyzm przynajmniej twierdzi, że jest rozdawcą łaski, ponieważ reprezentuje tradycję ludzkości — inne postaci teologii, które są tak samo wynikiem prób zorganizowania myśli na niezależnych od produkcji podstawach, na osobistym stosunku do Biblii, osobistym stosunku do nauki (czyli sumy myślowych zdobyczy ludzkości, mających znaczenie jedynie jako narzędzie i oręż ludzkiej wytwórczości) — „ustalającej się na powierzchni wytwarzanych przez naukę i postąp dóbr solidarności” — są nie bardziej szczere, lecz mniej głębokie. Katolicyzm jest jedyną próbą historycznego światopoglądu, ucieleśniającego się w instytucjach i faktach kulturalnych — to jest jego trwałą i wielką zasługą. Właśnie dlatego, że twierdzę, iż powinny dziś narody, tj. wielkie organizmy dziejowej pracy, sięgać po całkowitą władzę nad swym świadomie stwarzanym historycznym życiem, właśnie dlatego, iż pragnę, aby widziano całą wielkość i trudność zadania — uważam za jałowe bagatelizowanie katolicyzmu przez formy dziejowej pracy o wiele powierzchowniejsze, mniej wypróbowane. Tylko niski rozwój tych form sprawia, że nie uległy one temu samemu co i katolicyzm typowemu zwyrodnieniu, które nastąpiłoby u nich prędzej i byłoby trudniejsze do zniesienia. [przypis redakcyjny]

nie płacze jagnię (daw. forma D.) — nie opłakuje jagnięcia. [przypis redakcyjny]

niepłatne* — te, które nie popłacają, nieważne, nieprzydatne. [przypis redakcyjny]

niepobożny* (starop.) — postępujący źle, nie „po Bożemu”, bezbożny. [przypis redakcyjny]

niepobożny (starop.) — postępujący źle, nie „po bożemu”, bezbożny. [przypis redakcyjny]

niepochwytnie (poet.) — nieuchwytnie. [przypis redakcyjny]

niepochybny (starop.) — nie chybiający, ten który nie chybia (celu). [przypis redakcyjny]

Niepodobnym obyczajem — w sposób niemożliwy do pojęcia. [przypis redakcyjny]

niepokoju, nocą ciągłego czuwania, czy nie słychać kroków policjanta (…) i czy nie spędzą cię brutalnie z legowiska — przepisy policyjne nie pozwalają nocować na ławkach, na dworcu lub „na budowie”. [przypis redakcyjny]

Niepomny, jak to gorzko czas zgryzotą liczyć — tj. Niepomny, że Maria czas jego nieobecności „liczyła zgryzotą”. [przypis redakcyjny]

nie poruszali tego tematu — por. uwagi autora do czytelnika w II części Cierpień młodego Wertera, bezpośrednio przed listem z 12 grudnia. [przypis redakcyjny]

nie porz (daw.) — nie psuj, nie udaremniaj. [przypis redakcyjny]

niepoścignione (…) skrzydła (starop.) — [skrzydła], których właściciel nie może być poścignięty (doścignięty). [przypis redakcyjny]

niepospolity — niezwykły, obdarzony niezwykłymi zaletami. [przypis redakcyjny]

nie po swoich plecu — nie na swoje siły. [przypis redakcyjny]

nie poszczęściło się — Paska zgorszył ten wjazd dlatego, że się odbył już w trzecim dniu adwentu, kiedy to wesela i wszelkie zabawy publiczne i huczne są przez Kościół zakazane. [przypis redakcyjny]

nie poszło — [tu:] nie udało się. [przypis redakcyjny]

nie poszły pod p. Machowskiego regiment — pod dowództwo Machowskiego. Machowski, porucznik hetmański (Stanisława Potockiego Rewery), w bitwie z Kozakami i Tatarami pod Brahiłowem (10 listopada 1666) poniósł zupełną klęskę, przy czym sam dostał się do niewoli. [przypis redakcyjny]

nie potrzeba — tu w znaczeniu: nic mi już więcej nie potrzeba do szczęścia. [przypis redakcyjny]

Nie powinieneś (…) czekać ran nowych z oczu dziewczyny lub z jej ust różowych — Napomknienie dość ironiczne o Gentuce, młodej dziewczynie, którą poeta był zajęty podczas pobytu swego w Lukce. [przypis redakcyjny]

niepożyty (starop.) — niezwyciężony, niezwruszony. [przypis redakcyjny]

Nie pozwalam — odzywa się, jak pisze Kleiner, „w tej chwili ostatecznej” głos anarchii szlacheckiej, usiłującej odwołać się do prawa liberum veto. [przypis redakcyjny]

nieprawie (daw.) — nieprawdziwie, niezupełnie. [przypis redakcyjny]

nieprawie dobrze skutnerowanej (starop.) — nie bardzo znakomitej, nie najlepszej, przenośnia od sukna. [przypis redakcyjny]

nie prawie (starop.) — nie bardzo. [przypis redakcyjny]

nie prażni (starop.) — nie są wolni. [przypis redakcyjny]

nie przebaczył (starop.) — nie przepomniał [tj. nie zapomniał]. [przypis redakcyjny]

Nie przeciw sie — nie naśladuj, nie chciej dorównać. [przypis redakcyjny]

nieprzejednana (…) wina — niemożliwa do odpokutowania. [przypis redakcyjny]

nieprzejrzysty (starop.) — nieprzejrzany. [przypis redakcyjny]

nie przekaził (starop.) — nie zepsuł. [przypis redakcyjny]

Nie przeoczając niewątpliwej odrębności typów umysłowych, jakie obaj ci pisarze przedstawiają, bynajmniej oczywista nie zaprzeczam, że wobec prostolinijności i prymitywności tołstojowskiej, Rousseau jest naturą bogatszą, bardziej złożoną, o klimacie gorętszym i roślinności bujniejszej, na wyższym poziomie kulturalnym rozkwitłej: jest zatem bliższy i zrozumialszy umysłom, wychowanym w atmosferze zachodnioeuropejskiej. Zapewne, że i źródła, i drogi procesów psychologicznych, stanowiących tło ich działalności pisarskiej, są odmienne. Nie wyklucza to jednak zasadniczo jednakich przesłanek i założeń w ich dedukcjach myślowych. Pod tym względem sądzę, że pogląd mój na nich da się obiektywnie utrzymać, pomijając zresztą to, że podmiotowo połączeni są oni we mnie we wspólnej przeciwko nim obu idyosynkrazji. [red.WL].

[przypis redakcyjny]

nieprzepłacony (starop.) — nieoceniony, bezcenny. [przypis redakcyjny]

nieprzespany* (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]

nieprzespany (starop.) — taki, z którego nie można się obudzić. [przypis redakcyjny]

nieprzestany (starop.) — nieustanny (wiatr). [przypis redakcyjny]

nieprzetrwany (starop.) — taki, którego nie można przetrwać, trwający wiecznie. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciele zgodzą się: współzawodnictwo Prus i Austrii doprowadziło od r. 1788 do ostrego przeciwieństwa Austrii i Rosji, wplątanych w wojnę z Turcją z jednej strony, i Prus z drugiej. Z przeciwieństwa tego skorzystała Polska, by się wyzwolić z pęt Traktatu Gwarancyjnego r. 1775. [przypis redakcyjny]

nieprzyjaciel kiedy miły siła (starop.) — (rym) zam. siłuje; nalega, napiera się. [przypis redakcyjny]

nierówno (starop.) — [tu:] niezgodno, więcej jak naznaczono. [przypis redakcyjny]

nierozeznawka — neol. od czas. rozeznawać, tj. orientować się, rozpoznawać. [przypis redakcyjny]

Nierozstrzygnięty pojedynek Hektora z Ajaksem (bohaterem greckim, uczestnikiem wojny trojańskiej) zakończył się wymianą darów, które w niedalekiej przyszłości przyniosły przeciwnikom nieszczęście: pasem Ajaksa zwycięski Achilles przywiązał zwłoki Hektora do swego wozu; Ajaks zaś przebił się mieczem Hektora. Stąd greckie przysłowie: dary nieprzyjaciół przynoszą nieszczęście. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc, nie tylko. [przypis redakcyjny]

nierzkąc (daw.) — nie mówiąc. [przypis redakcyjny]

nieść (starop.) — znosić, pozwalać; [ile cnota niosła: na ile pozwalała cnota]. [przypis redakcyjny]

nieśmiertelnych ręku roboto — mury Troi wznieśli bogowie Apollo i Posejdon (Neptun). [przypis redakcyjny]

nieśmiertelny król — w pierwodruku czytamy tylko: powstałby jeden ogromny, nieśmiertelny król. W wydaniu z roku 1870 Goszczyński, chcąc rozwiązać zagadkę zawartą w tym powiedzeniu Machnickiego, do wyrazu „król” dodaje słowo: miliony, mając naturalnie na myśli wszechwładztwo ludu polskiego. [przypis redakcyjny]

Nie sądzę, aby (…) miał więcej suchą Erizychton skórę — Erizychtona Ceres, której ubliżył wyraźną jej czci pogardą, ukarała głodową gorączką; na koniec głodem strawił sam siebie (Patrz Przemiany Owidiusza, księga 8 w. 877). [przypis redakcyjny]

nie są rzeczami samymi w sobie, więc i nie przyczynami — zachodzi tu w oryginale zręczna gra słów, polegająca na tym, iż „rzecz” (Sache) i „przyczyna” (Ur-sache) mają wspólny pierwiastek. Oddać tego popolsku niepodobna; przytaczam więc ten ustęp po niemiecku: „Da diese [tj. Erscheinungen] aber keine Sachen, mithin auch nicht Ursachen an sich selbst sind, keinen Unterschied der Handlung in Beziehung auf die Vernunft machen könne.”. [przypis redakcyjny]

Niesiecki Kasper — jezuita, autor herbarza polskiego (wyd. 1728–1743), o którym Krasicki pisze: „Dzieło to ze wszech miar szacowne, erudycją niezmierną i pracę nadzwyczajną w autorze obwieszcza. Pisać albowiem jednemu dzieło, zgromadzenia całego usilności potrzebujące, dowieść je do stopnia takowego, iż osobliwie co do krytyki, prym innym księgom tymi czasy wydanym bierze, rzecz jest podziwienia, a przeto słusznego uwielbienia godna”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Krasicki uzupełniał dzieło Niesieckiego. [przypis redakcyjny]

Nieskażona dotychczas publiczności polska — opinia publiczna podtrzymywała bardzo skutecznie posłów stronnictwa patriotycznego, w Izbie przez okrzyki i hukania arbitrów, poza Izbą przez salony. [przypis redakcyjny]

nieskazitelnym — tu: pewnym zachowania czystości gatunku. [przypis redakcyjny]

nieskończona ziemia — bardzo częste u Homera wyrażenie. [przypis redakcyjny]

niesła — dziś popr. niosła. [przypis redakcyjny]

nie słusza — [nie słucha; red. WL]: forma starop. obok słuchać (słuszać, słusza, słuszał, np. „tedy dzieciom z oćcem [ojcem] słusza dział czynić”, Statut wiślicki 1460). [przypis redakcyjny]

nie służy żartować — nie służy: nie wychodzi na dobre. [przypis redakcyjny]

niespity napojami maku — napojami oszałamiającymi. [przypis redakcyjny]