Przypisy

smienić głosy (starop.) — odmienić głos; tu przen.: zacząć inaczej śpiewać, zacząć cienko śpiewać. [przypis edytorski]

smienić głosy (starop.) — zmienić głos; przen. dziś: zacząć inaczej śpiewać. [przypis edytorski]

smierd a. smerd — kmieć zależny od księcia. [przypis edytorski]

Smierdiakow — bohater powieści Bracia Karamazow Fiodora Dostojewskiego. [przypis edytorski]

smigti — klimpti, grimzti. [przypis edytorski]

Smiła — miasto na Ukrainie, w obwodzie czerkaskim. [przypis edytorski]

smilaks — kolcorośl, rodzaj pnączy z haczykowatymi kolcami na łodygach, występujących w strefie tropikalnej i subtropikalnej. [przypis edytorski]

Smilańszczyzna — okolice miasta Smiła w środkowej części Ukrainy. [przypis edytorski]

smiltynas — vieta, kur daug smilčių, smėlynas. [przypis edytorski]

smilus (lenk.) — drąsus. [przypis edytorski]

Smintejczyk — kolejny przydomek Apolla, oznaczający tego, który tępi myszy polne. [przypis edytorski]

Smintejczyk (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga poezji. [przypis edytorski]

Smith, Adam (1723–1790) — szkocki ekonomista i filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), pierwszej nowożytnej pracy na temat ekonomii. [przypis edytorski]

Smith, Adam (1723–1790) — szkocki ekonomista i filozof, uznawany za ojca ekonomii politycznej, czołowy przedstawiciel szkockiego oświecenia; autor dzieła The Theory of Moral Sentiments (Teoria uczuć moralnych, 1759). [przypis edytorski]

Smith, Adam (1723–1790) — szkocki filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), pierwszej nowożytnej pracy na temat ekonomii. [przypis edytorski]

Smith, Alfred Emanuel (1873–1944) — także: Al Smith; amerykański polityk, faworyt Stowarzyszenia Tammany Hall, związanego z Partią Demokratyczną, pochodził z rodziny katolickiej. [przypis edytorski]

Smith, Alfred Emanuel, znany jako Al Smith (1873–1944) — amerykański polityk, gubernator stanu Nowy Jork (1919–1921; 1923–1929); kandydat Partii Demokratycznej na urząd prezydenta w 1928, przegrał ze swoim rywalem, Herbertem Hooverem z Partii Republikańskiej. [przypis edytorski]

Smith, Elder and Co. — brytyjskie wydawnictwo założone przez George'a Smitha (1789–1846) i Alexandra Eldera (1790–1876), publikujące od 1826 roku. [przypis edytorski]

Smithsonian Institution for the incease and diffusion of knowledge among men (ang.) — Instytut Smithsona na rzecz wzbogacania wiedzy i szerzenia jej wśród ludzi. (Instytut, utworzony w 1846 na podstawie testamentu Jamesa Smithsona, brytyjskiego chemika i mineraloga, stanowi największą na świecie sieć muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych, mieszczących się głównie w Waszyngtonie). [przypis edytorski]

Smith, Sydney (1771–1845) — angielski pisarz i duchowny anglikański. [przypis edytorski]

smółka — kwitnąca na czerwono bylina z rodziny goździkowatych. [przypis edytorski]

smółka (łac. Viscaria) — roślina z rodziny goździkowatych, o czerwonych kwiatach, rosnąca na wilgotnych łąkach. [przypis edytorski]

smółka — młoda żywica. [przypis edytorski]

smółka — niski kwiat z rodziny roślin goździkowatych koloru czerwonego, purpurowego, bordowego i karminowego. [przypis edytorski]

smółka — roślina o czerwonych kwiatach, uprawiana jako ozdobna. [przypis edytorski]

smočiukas — gabalėlis. [przypis edytorski]

smocy (starop. forma) — dziś M.lm: smoki. [przypis edytorski]

smocze drzewo — dracena smocza a. smokowiec, drzewo o grubym, rozgałęziającym się pniu i wąskich liściach układających się w koronę na kształt parasola, występujące tylko na Maderze i Wyspach Kanaryjskich. [przypis edytorski]

smoczy płód — aluzja do pochodzenia Echiona, ojca Penteusza. Echion wyrósł z ziemi z zasianych przez Kadmosa smoczych zębów. [przypis edytorski]

smoka okrutnego, Którego jadem świat był wszystek chory — szatana; odnośnie całego obrazu por. Rdz 3, 15. [przypis edytorski]

smok (daw.) — wąż. [przypis edytorski]

smoking — męski strój wieczorowy. [przypis edytorski]

smoking — męski strój wieczorowy, składający się z czarnej marynarki i spodni, białej koszuli oraz muszki. [przypis edytorski]

smoking — wieczorowy strój męski: marynarka z klapami obszytymi błyszczącym jedwabiem, czarna kamizelka i spodnie z lampasami. [przypis edytorski]

smok Lerny — Hydra lerneńska, zabita przez Herkulesa w ramach jednej z jego prac. [przypis edytorski]

smokliwy (daw.) — chłonny. [przypis edytorski]

smokowiec — tu: potoczna nazwa drzew o charakterystycznej parasolowatej koronie, należących do rodzaju dracena, występujących subtropikalnych i tropikalnych rejonach Azji, Afryki oraz na Wyspach Kanaryjskich. [przypis edytorski]

smok — tu: działo. [przypis edytorski]

smoku — dziś popr. forma B.lp: smoka. [przypis edytorski]

smoku — dziś popr. forma D.lp: smoka. [przypis edytorski]

smok — w dawnej polszczyźnie oznaczał węża. [przypis edytorski]

smok — w dawnej polszczyźnie: wąż. [przypis edytorski]

smoła — mazista, czarna ciecz, otrzymywana poprzez odgazowanie węgla. [przypis edytorski]

smoła — tu: ktoś natrętny, od kogo trudno się uwolnić, jak od lepkiej smoły. [przypis edytorski]

smołka — własc. smółka, roślina z rodziny goździkowatych. [przypis edytorski]

smolak — najemny strażnik, walczący z rozbójnikami, opłacany przez państwo lub miejscowego pana. Wielu smolaków rekrutowało się spomiędzy dawnych zbójników. [przypis edytorski]

smolarz — człowiek trudniący się wytwarzaniem smoły, dziegciu i węgla drzewnego. [przypis edytorski]

smolarz — człowiek wytwarzający smołę i dziegieć, a przy okazji węgiel drzewny. [przypis edytorski]

Smoleńsk — miasto nad Dnieprem, dziś w zach. Rosji. [przypis edytorski]

Smoleńsk — miasto nad Dnieprem, w zach. części dzisiejszej Rosji. [przypis edytorski]

Smoleńsk — miasto ruskie, w wieku XV włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego, od wieku XVII należy do Rosji. [przypis edytorski]

smolić (gw.) — pić. [przypis edytorski]

Smolka, Iwona (ur. 1944) — pisarka, krytyczka literacka, przez wiele lat współpracująca z Polskim Radiem. [przypis edytorski]

Smolka, Stanisław (1854–1924) — historyk, współtwórca i przedstawiciel krakowskiej szkoły historycznej, zajmował się przede wszystkim okresem piastowskim i jagiellońskim w historii Polski, jak również dziejami Królestwa Polskiego, umieszczając je na tle historii powszechnej i analizując ze stanowiska krytycznego; profesor Uniwersytetu Lwowskiego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie; autor m.in. prac: Henryk Brodaty. Ustęp z dziejów epoki piastowskiej (1872), Mieszko Stary i jego wiek (1881), Uwagi o pierwotnym ustroju społecznym Polski piastowskiej (1881), Dzieje narodu polskiego (t. 1–2, 1897), Poczet królów Polskich. Zbiór portretów historycznych (1893), Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym (t. 1–2; 1907). [przypis edytorski]

Smollet, Tobias George (1721–1771) — szkocki poeta i autor powieści przygodowych. [przypis edytorski]

smolny — czarny, ciemny. [przypis edytorski]

smolny — pełen żywicy. [przypis edytorski]

smorgońska akademia — żartobliwe określenie sławnego w Europie ośrodka, położonego w miejscowości Smorgonie (ob. w Białorusi), w którym tresowano niedźwiedzie do wykonywania przy dźwiękach instrumentu pokracznego „tańca” na dwóch łapach. [przypis edytorski]

smotri jego (z ros.) — patrzcie go. [przypis edytorski]

Smotrycz — rzeka na Ukrainie, lewy dopływ Dniestru, przepływa przez Kamieniec Podolski, za którym tworzy malownicze jary wyżłobione w skale wapiennej. [przypis edytorski]

smotrytiel (ros. смотритель) — nadzorca, urzędnik służby więziennej. [przypis edytorski]

smrek (gw.) — świerk. [przypis edytorski]

smrekowy (gw.) — świerkowy. [przypis edytorski]

smrekowy (reg.) — świerkowy. [przypis edytorski]

smrek (reg.) — świerk. [przypis edytorski]

smrek (reg.) — świerk; smereków: dziś popr. D. lm: smreków. [przypis edytorski]

smrek — świerk. [przypis edytorski]

smrek — w gwarze góralskiej: świerk. [przypis edytorski]

smug (daw.) — pole, łąka. [przypis edytorski]

smug — dziś popr.: smuga. [przypis edytorski]

smug — dziś r.ż., popr. forma B.: smugę. [przypis edytorski]

smug — dziś w r. ż.: smuga. [przypis edytorski]

smugi (daw.) — łąki. [przypis edytorski]

smugi (starop. forma) — (między) smugami. [przypis edytorski]

smugi — tu: łąki. [przypis edytorski]

smugi — tu zapewne: odrębne pasma poszczególnych pól. [przypis edytorski]

smugłe łanie — raczej: smukłe łanie. [przypis edytorski]

smukierz (daw.) — przyozdabiający suknie. [przypis edytorski]

smuklić się (neol.) — stać, będąc wysokim i wysmukłym. [przypis edytorski]

smulać (gw.) — trzeć jeden przedmiot o drugi. [przypis edytorski]

smurgiel (gw.) — smarkacz. [przypis edytorski]

smutek zabił kota — przysłowie ang. z czasów elżbietańskich, od którego pochodzi współczesne: ciekawość zabiła kota. [przypis edytorski]

smutna (brus., lenk.) — liūdna. [przypis edytorski]

Smutna wdowa śpi samotnie (…) Zmilkłyby skargi niebogi — Auto-parafraza fragmentu Il Marescalco, autorstwa Pietro Aretino: „La vedovella quando dorme sola, lamentarsi di me non ha ragione (…)” (Wdowa, gdy śpi sama, narzekać na mnie nie ma powodu). W Żywotach kurtyzan w oryginale: „La vedovella quando donne sola: lamentasi di sè lamentarsi di me non ha ragione” (Wdowa, gdy śpi sama, ma żal do siebie, narzekać na mnie nie ma powodu). [przypis edytorski]

smutnem — daw. (XIX w.) forma N. i Msc. przymiotników r.ż. i r.n.; dziś ujednolicone: smutnym. [przypis edytorski]

smutniéj — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

smutnie — dziś: smutno. [przypis edytorski]

smutnim byli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: byliśmy smutni. [przypis edytorski]

smutnoje wriemia (ros. смутное время) — dosł. czasy smuty; przen. czas zamętu, burzliwy czas; pierwotnie: okres głębokiego kryzysu Cesarstwa Rosyjskiego w l. 1598–1613, tj. od śmierci ostatniego cara z dynastii Rurykowiczów do objęcia tronu przez dynastię Romanowów. [przypis edytorski]

„Smutno mi Boże” — Juliusz Słowacki, Hymn o zachodzie słońca na morzu. [przypis edytorski]

smutnych pod względem następstw wypadków grudniowych w 1825 r. — mowa o nieudanym powstaniu wszczętym w grudniu 1825 przez tzw. dekabrystów, rewolucjonistów szlacheckich dążących do obalenia jedynowładztwa i zmiany ustroju. [przypis edytorski]

Smuts, Jan Christiaan (1870–1950) — południowoafrykański polityk i wojskowy; interesował się przyrodoznawstwem, napisał poczytną książkę Holism and Evolution (Holizm i ewolucja, 1927). [przypis edytorski]

Smuts, Jan Christian (1870–1950) — południowoafrykański polityk, filozof i wojskowy; premier Związku Południowej Afryki w latach 1919–1924 oraz 1939–1948. [przypis edytorski]

Smuts, Jan Christian (1870–1950) — południowoafrykański polityk i wojskowy; interesował się przyrodoznawstwem, napisał poczytną książkę Holism and Evolution (Holizm i ewolucja, 1927). [przypis edytorski]

smużyć się (neol.) — zostawiać za sobą smugę. [przypis edytorski]

smyczę — dziś popr. forma B.lp: smycz. [przypis edytorski]

smyczem — dziś popr. forma N. lp: smyczą (r.ż.). [przypis edytorski]

smyję (starop.) — zmyję; tu przen.: usunę, zabiję. [przypis edytorski]

smyk — malec. [przypis edytorski]

smyknąć — zemknąć, tu: spaść. [przypis edytorski]