Przypisy

sukurs (z łac., książk.) — pomoc, asysta. [przypis edytorski]

sukurs (z łac.) — pomoc, ratunek. [przypis edytorski]

sukurs (z łac.) — pomoc, wsparcie, odsiecz, ratunek. [przypis edytorski]

sukurs (z łac.) — wsparcie, odsiecz. [przypis edytorski]

sukurs (z łac.) — wsparcie, pomoc. [przypis edytorski]

Sukzessions-Leiter — Reihe der Generationennachfolge. [przypis edytorski]

Sułkowski, Antoni Paweł (1785–1836) — polski oficer, książę; generał dywizji Księstwa Warszawskiego; po śmierci ks. Poniatowskiego przez krótki czas wódz naczelny korpusu polskiego w armii napoleońskiej (20–27 października 1813), złożył dymisję, zwolniony przez Napoleona ze służby, powrócił do Polski. [przypis edytorski]

Sułkowski, Józef (1773–1798) — polski oficer, adiutant gen. Napoleona Bonapartego; uczestnik wojny polsko-rosyjskiej w 1792 i powstania kościuszkowskiego 1794; uczestnik francuskiej kampanii włoskiej, w 1798 wyruszył z Napoleonem na wyprawę do Egiptu, po udziale w kilku bitwach zginął podczas zwiadu pod Kairem. [przypis edytorski]

sułtan — tytuł dawnych władców Turcji i niektórych innych państw muzułmańskich. [przypis edytorski]

sułtan — tytuł władcy Turcji (do 1922) bądź innych krajów muzułmańskich. [przypis edytorski]

sułtan Ulug-bey, Uług Beg (właśc. Muhammad Taragaj; 1394–1449) — sułtan z dynastii Timurydów; słynny astronom i matematyk, mecenas sztuki i nauki. [przypis edytorski]

Sulamitka — Sulamith, imię Oblubienicy, bohaterki Pieśni nad pieśniami, hebrajskiego poematu miłosnego włączonego do Biblii (bohater męski występował pod imieniem Salomon). [przypis edytorski]

Sulcbach a. Taunus — miejscowość w ?Niemczech, w Hesji. [przypis edytorski]

Suleja, Andrzej a. Jędrzej, właśc. Tylka-Suleja (1855–1915) — podhalański pisarz ludowy, samouk, autor opowiadań i wierszy o tematyce podhalańskiej. [przypis edytorski]

sulfamidy, właśc. sulfonamidy (med.) — grupa syntetycznych leków antybakteryjnych (odkryte w 1932, wprowadzone do lecznictwa w 1934, nagroda Nobla w 1939); obecnie stopniowo wycofywane na rzecz bezpieczniejszych i skuteczniejszych antybiotyków. [przypis edytorski]

sulfa — skrócone: sulfamidy, sulfonamidy. [przypis edytorski]

sulica — broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi. [przypis edytorski]

sulica (daw.) — włócznia. [przypis edytorski]

Suligowski, Adolf (1849–1932) — prawnik, autor odczytów dla Ratusza, wygłoszonych w 1889 r., dotyczących kwestii mieszkaniowych. [przypis edytorski]

Sulima, Roch (ur. 1942) — antropolog kultury i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Sulimczyk — człowiek herbu Sulima, tu o Zawiszy Czarnym i jego bratu Farureju. [przypis edytorski]

Sulimczyk — herbu Sulima. [przypis edytorski]

Sulimierski, Stanisław — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od sierpnia 1809 kapitan 11. pułku ułanów. [przypis edytorski]

Sulla (138–79 p.n.e.) — wódz rzymski, który zdobył i złupił w r. 86 p.n.e. Ateny popierające przeciw Rzymowi króla Pontu Mitrydatesa, a następnie pokonał wojska pontyjskie pod Cheroneją i Orchomenos w Beocji; w kampanii przeciw Mitrydatesowi stawką była władza nad Azją Mniejszą i Grecją. [przypis edytorski]

Sulla, właśc. Lucjusz Korneliusz Sulla (138–78 p.n.e.) — rzymski polityk ze stronnictwa optymatów, dowódca i dyktator; kiedy w 88 p.n.e. otrzymał naczelne dowództwo w wojnie z królem Mitrydatesem VI, które następnie mu odebrano i przekazano Mariuszowi, przywódcy stronnictwa popularów, wkroczył z wojskiem do Rzymu, wymordował przeciwników, po czym wyruszył na Wschód; podczas jego nieobecności władzę w mieście przejęli popularzy; po powrocie ze zwycięskiej wojny na Wschodzie pokonał urzędujących konsulów, ogłosił proskrypcje swoich przeciwników politycznych (pozbawienie praw obywatelskich i konfiskatę majątku) i w 81 p.n.e. otrzymał władzę dyktatora na czas nieograniczony; przeprowadził reformy wzmacniające władzę senatu, ziemię odebraną miastom Italii przydzielił swoim weteranom; w 79 p.n.e. zrezygnował ze stanowiska i osiadł w swoim majątku ziemskim. [przypis edytorski]

Sullego — dziś popr. forma D.: Sulli; Lucjusz Korneliusz Sulla (138–78 p.n.e.): rzymski wódz i polityk; zwyciężył w pierwszej wielkiej wojnie domowej w historii Rzymu i w 82 przejął władzę jako dyktator na czas nieograniczony; prześladował przeciwników politycznych, przeprowadził wiele reform ustrojowych; w 79 zrezygnował ze stanowiska i wycofał się z życia politycznego. [przypis edytorski]

Sully, Maximilien de Béthune de (1560–1641) — francuski polityk, hugenot, przyjaciel i realizator polityki króla Henryka IV; od 1596 zarządca finansów królestwa, od 1598 minister skarbu i zwierzchnik administracji; zreorganizował finanse, rozwinął gospodarkę, popierał rozwój rolnictwa, przebudował sieć dróg i fortyfikacji. [przypis edytorski]

Sully, Maximilien de Béthune de (1560–1641) — francuski polityk, przyjaciel króla Henryka IV, marszałek Francji; minister skarbu i zwierzchnik administracji, zwolennik merkantylizmu, który zreformował finanse, rozwinął gospodarkę, popierał rozwój rolnictwa i przebudował sieć drogową oraz obronną. [przypis edytorski]

Sulpicia (I w. p.n.e.) — poetka rzymska, jedyna z poetek starożytnego Rzymu, której utwory przetrwały do dziś; autorka kilku krótkich wierszy skierowanych do kochanka, zgromadzonych w korpusie poezji Albiusa Tibullusa; jej istnienie jako realnej postaci jest dyskusyjne. [przypis edytorski]

suma — długa, uroczysta msza, odprawiana w niedzielę około południa. [przypis edytorski]

suma — długa, uroczysta msza w kościele katolickim, odprawiana raz dziennie, najczęściej w południe. [przypis edytorski]

Suma głównych prawd religii — La Somme théologique des vérités capitales de la religion chrétienne, Paryż, 1625. [przypis edytorski]

Suma grzechów — Etienne Bauny, Somme des péchés qui se commettent en tous états (…) , Paryż 1630. Do roku 1646 miała 11 wydań. [przypis edytorski]

sumak — gatunek dzikiej kozy, żyjącej na stepach. [przypis edytorski]

sumak — gładki dywan orientalny, tkany na płasko techniką tkacką o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

sumak — rodzaj krzewów i drzew strefy podzwrotnikowej i umiarkowanej, z małymi, czerwonymi lub białymi, kwiatami tworzącymi wiechy. [przypis edytorski]

suma — najdłuższa, uroczysta msza, odprawiana około południa w dni świąt i niedziel w kościele katolickim. [przypis edytorski]

Suma — pagrindinės giedotinės mišios, laikomos ppr. šventadienio vidurdienį. [przypis edytorski]

suma — pagrindinės giedotinės mišios, laikomos šventadienį vidurdienį. [przypis edytorski]

sumariusz (daw.) — spis, rejestr, wyciąg z dokumentów. [przypis edytorski]

„Suma” św. Tomasza — Suma teologii (Summa theologiae), główne dzieło Tomasza z Akwinu (1225–1274); w kościele katolickim Tomasza z Akwinu uznano za najwybitniejszego z filozofów, zaś Suma była traktowana jako autorytatywne źródło wiedzy filozoficzno-teologicznej. [przypis edytorski]

Sumatra — należąca do Indonezji wyspa w Azji Południowo-Wschodniej, w Archipelagu Malajskim. [przypis edytorski]

suma — uroczysta msza odprawiana w południe. [przypis edytorski]

suma — uroczysta msza. [przypis edytorski]

sumę, co by to kosztowało — dziś raczej: sumę, którą by to kosztowało. [przypis edytorski]

sumenė (lenk.) — sąžinė. [przypis edytorski]

su merced (hiszp.) — jego łaskawość. [przypis edytorski]

sumienie zachowuje się tak, jakby dostało łapówkę (por. s. 176 w. 25 i n.) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; w tym przypadku na odnośnej stronie znajduje się fragment rozdziału VIII: „Ten moment rzekomej dobrej wiary i przygotowywania sobie zawczasu rzetelnych motywów powtarza się w historiach wielu oszustw. Pozory dobre i złe cudownie splatają się z sobą, a potem u widzów wywołują wręcz przeciwne osądy, dlatego bo tzw. zło zawsze jeszcze ludzie wyobrażają sobie jak akt szczerej decyzji, na sposób Franciszka ze Zbójców, Jagona lub Ryszarda III, zamiast widzieć, jak ono już przy swym urodzeniu się, wiedzione instynktem samozachowawczym, wchodzi w chemiczne połączenia z pierwiastkami »dobra«, od których sobie maski pożycza”. [przypis edytorski]

sumieniowi — dziś popr. forma C.: sumieniu. [przypis edytorski]

sumienny… obowiązek — obowiązek sumienia. [przypis edytorski]

sumieštas —sudrumstas. [przypis edytorski]

sumie — uroczysta, długa msza, odprawiana w południe. [przypis edytorski]

sumiot — zaspa; kupa śniegu nawianego (zmiecionego) przez wiatr. [przypis edytorski]

sumitacje (daw.) — tłumaczenia, usprawiedliwienia. [przypis edytorski]

sumitować się — tłumaczyć się, usprawiedliwiać. [przypis edytorski]

sumitować się (z łac.) — tłumaczyć się, usprawiedliwiać się. [przypis edytorski]

Summanus (mit. rzym.) — bóg nocnych błyskawic, przeciwstawiany Jowiszowi, bogu błyskawic dziennych. [przypis edytorski]

summariusz (daw., z łac. summa, tj. „całość”) — streszczenie. [przypis edytorski]

summa summarum (łac.) — podsumowując wszystko; wziąwszy wszystko pod uwagę. [przypis edytorski]

summa summarum (łac.) — uwzględniając wszystko razem. [przypis edytorski]

summatim (łac.) — w skrócie. [przypis edytorski]

Summula Statutorum… — Streszczenie statutów wspólnoty […] ustanowionych w celu odkupienia jeńców dla okręgu wschodniego przez najznakomitszego i najdoskonalszego Michała Adolfa hrabiego Althan itp. założyciela Chrześcijańskiej Milicji Niepokalanego Poczęcia, generalnego komendanta obozowego tejże, przełożonego w/w wspólnoty i jej pierwszego wielkiego mistrza, pełnomocnika okręgu wschodniego w sprawie wykupienia więźniów, komisarza skarbu i starosty, [napisane] przez ks. Wojciecha Dembołęckieog z Konojad, doktora sztuk [wyzwolonych] i św. Teologii, zlecone przez generała zakonu konwentualnego Braci Mniejszych Św. Franciszka. — Warszawa 1626 r. w [formacie] kwarto. [przypis edytorski]

summum (łac.) — to, co największe a. najlepsze. [przypis edytorski]

sumnienia (daw. forma) — dziś: sumienia. [przypis edytorski]

sumnienie (daw.) — dziś popr.: sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie (daw.) — dziś: sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie (daw. forma) — sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie (daw.) — sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie — dziś popr.: sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie — dziś: sumienie. [przypis edytorski]

sumnienie (starop. forma) — dziś popr.: sumienie. [przypis edytorski]

sumnieniom (daw. forma) — dziś: sumieniom. [przypis edytorski]

sumnieniowi (daw. forma C) — dziś: sumieniu. [przypis edytorski]

sumować (daw.) — smucić się. [przypis edytorski]

sumpt (daw., z łac.) — koszt. [przypis edytorski]

sumpt (daw., z łac.) — koszt, wydatek. [przypis edytorski]

sumptem królewskim — na koszt króla. [przypis edytorski]

sumpt (przest.) — koszt. [przypis edytorski]

sumpt (z łac.) — koszt, nakłady finansowe. [przypis edytorski]

sumpt (z łac.) — koszt. [przypis edytorski]

sum qui sum (łac.) — jestem, który jestem (odpowiedź Boga na pytanie zadane przez Mojżesza o jego imię; Wj 3, 14). [przypis edytorski]

sumy neapolitańskie — zawrotna kwota ok. 430 tys. dukatów w złocie, którą w 1556 królowa Bona wywiozła z Polski, wyjeżdżając po śmierci męża do rodzinnego księstwa Bari we Włoszech, i pożyczyła królowi hiszpańskiemu i neapolitańskiemu Filipowi II Habsburgowi. Po śmierci Bony, mimo trwających 150 lat starań Zygmunta II Augusta, a następnie skarbu Rzeczpospolitej, udało się odzyskać tylko drobną część pożyczonej sumy. [przypis edytorski]

sunąć się — popr. raczej czas. niezwrotny: sunąć a. snuć się, posuwać się itp. [przypis edytorski]

sunął się — dziś popr.: zsunął się. [przypis edytorski]

sund — cieśnina. [przypis edytorski]

sund (szwedz.) — cieśnina. [przypis edytorski]

sunduk (z ros.) — skrzynia. [przypis edytorski]

Sungurow, Nikołaj Pietrowicz (ok. 1803–1838) — przywódca tajnego antyrządowego koła studenckiego zawiązanego w 1831 na Uniwersytecie Moskiewskim; koło zostało wykryte w tym samym roku, a jego członkowie aresztowani; Sungurowa zesłano na Syberię. [przypis edytorski]

Sunion — przylądek w Grecji, najdalej wysunięty na płd.-wsch. punkt Attyki, odległy o ok. 70 km od Aten. [przypis edytorski]

Sunnu — egipskie Sunet, gr. Syene, dziś Asuan, miasto przy I katarakcie, przy granicy Egiptu z Nubią, w 1. nomie Górnego Egiptu. Ok. 660 km na południe od Memfis, 180 km na południe od Teb. [przypis edytorski]

Sunnu — Sunet, gr. Syene, dziś Asuan, miasto w pobliżu I katarakty, w starożytności najdalej wysunięte na południe miasto Egiptu, na granicy z Nubią, w 1. nomie Górnego Egiptu. Znajduje się ok. 660 km na południe od Memfis, 180 km na południe od Teb. [przypis edytorski]

sunny side up (ang.) — dosł.: słoneczną stroną do góry; o jajkach: sadzone. [przypis edytorski]

supa (fr. soupe, ang. soup) — dziś: zupa. [przypis edytorski]

superata — nadwyżka w kasie; sytuacja, kiedy utarg jest wyższy, niż wskazuje ewidencja sprzedanych towarów; oznacza to, że ilość towarów uległa zmniejszeniu bez zarejestrowanej sprzedaży; sytuacja przeciwna nosi nazwę manko. [przypis edytorski]

superatki — zniekszt.: separatki. [przypis edytorski]

superbe (fr.) — wspaniały; znakomity. [przypis edytorski]

superficies solo cedit (łac.) — dosł.: „to, co jest na powierzchni, przypada gruntowi”; zasada prawa rzym. stanowiąca o tym, że budynki, drzewa i inne elementy trwale związane z gruntem stanowią własność właściciela tegoż gruntu. [przypis edytorski]

Super flumina Babylonis (łac.) — „Nad rzekami Babilonu”, pierwsze słowa łac. wersji biblijnego Psalmu 137, lamentu Żydów przebywających na wygnaniu w tzw. niewoli babilońskiej, wyrażającego żal za utraconą Jerozolimą; także tytuł kilku utworów muzycznych wykorzystujących ten psalm. [przypis edytorski]

super flumina Babylonis (łac.) — nad rzekami Babilonu. [przypis edytorski]

superior (łac.: wyższy) — przełożony w zakonie, np. opat, przeor. [przypis edytorski]