Przypisy

Sir Wiliam Ketsby — w oryg. Sir William Catesby. [przypis edytorski]

Sir W. Thomson doszedł do wniosku, że stwardnienie skorupy ziemskiej… — Thomson przeprowadził swoje obliczenia w 1862 na podstawie teorii przewodnictwa cieplnego; po odkryciu promieniotwórczości i jej wpływu na ciepłotę Ziemi czas od utworzenia się planety do powstania najstarszych skał oszacowano na 4,5–4,0 mld lat temu. [przypis edytorski]

Si, senhor (port.) — tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Si, senor, si (hiszp.) — Tak, proszę pana, tak. [przypis edytorski]

Sisera — przywódca wojskowy kraju Chasor, zawiadujący potężną armią, walczący przeciwko Izraelitom. [przypis edytorski]

si, signora (wł.) — tak, pani. [przypis edytorski]

si, signore — tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Si, signore, un letto matrimoniale (wł.) — Tak, proszę pana, łóżko małżeńskie. [przypis edytorski]

si signor (wł.) — tak, panie. [przypis edytorski]

Si, siñor, popr.: Si, señor (hiszp.) — Tak, proszę pana. [przypis edytorski]

Si, si. Una Americana del norte (hiszp.) — Tak, tak. Amerykanka z północy. [przypis edytorski]

Sismondi, Jean de (1773–1842) — szwajcarski historyk i ekonomista piszący po francusku, zaliczany do przedstawicieli francuskiego nurtu ekonomii klasycznej. [przypis edytorski]

Si, sono catolico (wł.) — Tak, jestem katolikiem. [przypis edytorski]

sisto activitatem (łac.) — wstrzymuję czynność (sejmu). Formuła zrywania sejmu na mocy liberum veto. [przypis edytorski]

sistra — instrument muz., rodzaj grzechotki. [przypis edytorski]

sistrum — starożytny instrument egipski. [przypis edytorski]

sistrum (wym. s-istrum; łac., lm: sistra) — starożytny egipski instrument muzyczny, rodzaj metalowej grzechotki, używany przede wszystkim w kulcie Izydy. [przypis edytorski]

Sitalka — tracka pieśń wojenna, związana z imieniem Sitalkasa (V p.n.e.), króla plemienia trackiego Odrysów (por. Tukidydes, Wojna peloponeska II 29). [przypis edytorski]

sit fas aut nefas (łac.) — niech to będzie godziwe lub niegodziwe. [przypis edytorski]

sitio (łac.) — pragnę; jestem spragniony. [przypis edytorski]

sito — tu: sitowie. [przypis edytorski]

Sitra Achra (hebr.) — dosł. druga strona, a oznacza siły zła. [przypis edytorski]

Sit tibi crinolina levis! — por. łac. Sit tibi terra levis (niech ci ziemia lekką będzie). [przypis edytorski]

sit venia verbo (łac.) — jeśli się tak wolno wyrazić; jeśli tak można powiedzieć. [przypis edytorski]

sit venia verbo (łac.) — niech mi będzie wolno powiedzieć. [przypis edytorski]

sit venia verbo (łac.) — niech mi wolno będzie powiedzieć. [przypis edytorski]

sit venia verbo (łac.) — za pozwoleniem. [przypis edytorski]

sitwa (gw. środ.) — tu: towarzystwo, grupa, banda; klika. [przypis edytorski]

sitwa — nieformalna grupa osób wspierających się wzajemnie w dążeniu do stanowisk i kariery. [przypis edytorski]

sitwes (jid.) — wspólnik. [przypis edytorski]

Sitzfleisch (niem.) — siedzenie, cztery litery. [przypis edytorski]

Siurkukteni a. Sorkaktani-beki (zm. 1252) — księżniczka mongolska, córka chana Kereitów, Ong-chana. Po klęsce ojca w bitwie z wojskami Czyngis-chana została synową zwycięzcy, żoną jego syna Tołuja (tu: Tułuja, ok. 1190–1232), po śmierci męża przez wiele lat zarządzała jego ułusem. Jej synami byli: Mongke (1209–1259), Kubilaj (1215–1294), Hulagu (1217–1265) i Aryk Böge (1219–1266) (tu: Mangu, Kubilaj, Mogaj i Aryk-Buga). [przypis edytorski]

siurpryza (daw., z fr.) — niespodzianka. [przypis edytorski]

siurpryza — niespodzianka. [przypis edytorski]

Siut — egipskie Sauti, gr. Lykopolis, dziś Asjut, miasto na zachodnim brzegu Nilu w połowie odległości pomiędzy Memfis a Tebami, stolica 13. nomu Górnego Egiptu. Ośrodek kultu Anubisa. [przypis edytorski]

Sivas — miasto w Turcji, nad rzeką Kizilirmak, stolica prowincji; od starożytności do czasu podboju tureckiego: Sebaste, Sebastia. [przypis edytorski]

si vieillesse pouvait (fr.) — gdyby starość mogła. [przypis edytorski]

si vis pacem, para bellum (łac.) — jeśli chcesz pokoju, gotuj wojnę. [przypis edytorski]

si vous êtes si cruel (fr.) — jeśli jest pan tak okrutny. [przypis edytorski]

Si vous préférez être lâche — soit! (fr.) — jeśli pan woli być nikczemny, trudno. [przypis edytorski]

siwąż miało brodę — czy miało siwą brodę. [przypis edytorski]

Siwan — trzeci miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i dziewiąty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na maj-czerwiec. [przypis edytorski]

Siwa, Ziwa a. Żywia (mit.) — bogini Słowian połabskich; w kronice Jana Długosza pojawia się rzekome słowiańskie bóstwo, Żywie lub Żywia, określone jako „bóg życia”. [przypis edytorski]

siwe Skaldy (daw. forma) — dziś: siwi Skaldowie. [przypis edytorski]

si (wł., hiszp.) — tak. [przypis edytorski]

siwosz — koń siwej maści. [przypis edytorski]

siwucha — wódka. [przypis edytorski]

siwym — w oryginale występuje tu przymiotnik candidus, czyli „jasny”. Ma on tę samą podstawę słowotwórczą, co wspominana dalej w wierszu siwizna (łac. canities), a tekst łaciński nawet w opisie przyrody zawiera wiele słów kojarzących się ze starością. [przypis edytorski]

siwy — tu: koń o jasnej maści. [przypis edytorski]

six (ang.) — sześć; szóstka. [przypis edytorski]

sjąć a. zjąć (starop.) — zdjąć; sejmę: zdejmę. [przypis edytorski]

sjenit — skała, używana m.in. jako budulec piramid egipskich i Stonhenge. [przypis edytorski]

sjesta — poobiednia drzemka. [przypis edytorski]

sjesta (z hiszp.) — odpoczynek popołudniowy w krajach o ciepłym lub gorącym klimacie; drzemka poobiednia. [przypis edytorski]

S. Jose de Pinhares — dziś popr.: São José dos Pinhais, brazylijskie miasto w stanie Parana, ob. stanowiące część metropolii Kurytyby, odległe o ok. 15 km od centrum. [przypis edytorski]

sjutkejs (fonet. ang. suitcase) — walizka. [przypis edytorski]

Skąd by ich wziął (o wąsach) — dziś popr.: skąd by je wziął. [przypis edytorski]

skąd by nie dojrzeć — skąd nie można dojrzeć. [przypis edytorski]

skąd by nie dojrzeć — skąd nie widać. [przypis edytorski]

skądciś (gw.) — skądś, nie wiadomo skąd. [przypis edytorski]

skądciś (gw.) — skądś. [przypis edytorski]

skądciś (pot.) — skądś. [przypis edytorski]

skądeś — skrócona forma od: skąd jesteś. [przypis edytorski]

Skądeś — skrócone: skąd żeś. [przypis edytorski]

skąd inąd (daw.) — dziś: skądinąd. [przypis edytorski]

skądinąd — partykuła używana w wyrażeniu wtrąconym, nawiązującym do wcześniejszej wypowiedzi i uzupełniającym je nową, zwykle mniej istotną informacją. [przypis edytorski]

skądinąd — tu: z innego miejsca. [przypis edytorski]

skąd my i czyje — czyje: komu służymy. [przypis edytorski]

skąd pierwsze gwiazdy na niebie zaświecą — Juliusz Słowacki, W Szwajcarii XXI 1. [przypis edytorski]

Skąd, powiedz, wracają Litwini? — „Skąd Litwini wracali? Z nocnej wracali wycieczki”, pierwsze słowa Powieści Wajdeloty z Konrada Wallenroda Mickiewicza. [przypis edytorski]

skąd rodem — skąd pochodzi, gdzie się urodził. [przypis edytorski]

skąd się tu bierzesz — raczej: „skąd się tu wziąłeś” a. „jak się tu znalazłeś”; w oryg. niem. Wie kommst du hier. [przypis edytorski]

skądsiś — a. skądciś, dziś raczej skądś; z nieznanego miejsca. [przypis edytorski]

skądsiś — skądciś; skądś. [przypis edytorski]

skąd też to imię szkoła dano — szkoła jest słowo greckie, oni mówią scholi. Rozumie się próżnowanie, albo pilnowanie (przypis źródła). [przypis edytorski]

skądżeście są (daw., gw.) — skąd jesteście. [przypis edytorski]

Skądże tej koronie cudowna władza? — w domyśle: skąd się tej koronie dostała cudowna władza; skąd się w niej wzięła. [przypis edytorski]

Skądże wojny i swary miedzy wami, izali nie stąd, izali nie z pożądliwości waszych? — Jk 4, 1. [przypis edytorski]

skąpan — forma skrócona, dziś: skąpany. [przypis edytorski]

skabioza polna — drakiew, roślina z rodziny szczeciowatych. [przypis edytorski]

skabioza (Scabiosa L.) — roślina zielna o liliowych lub żółtawych kwiatach, wykorzystywana w ziołolecznictwie. [przypis edytorski]

skaczą (…) do oczu — tu: rzucają się w oczy. [przypis edytorski]

skaczą do tramwajów — w I połowie XX w. tramwaje były zbudowane tak, że możliwe było wskoczyć do nich w czasie jazdy. Zdarzało się, że ten, kto próbował wskoczyć, wpadał pod tramwaj. [przypis edytorski]

Skaczy, wraże, jak pan każe (z ukr.) — skacz (tańcz), kanalio (wrogu), jak pan każe. [przypis edytorski]

Skagen — miasto w Danii na północy Półwyspu Jutlandzkiego. [przypis edytorski]

Skajska Brama — brama w murach Troi. [przypis edytorski]

skakier (gw. środ.) — złodziej (dokładnie: złodziej okradający przedpokoje). [przypis edytorski]

skała płonna — skała, która przy wydobywaniu danej kopaliny jest uważana za nieużyteczną. [przypis edytorski]

Skała Tarpejska — nazwa zbocza w płd. części rzymskiego Kapitolu, skąd w starożytności strącano w przepaść przestępców winnych krzywoprzysięstwa, złożenia fałszywego świadectwa, cudzołóstwa i zdrady stanu, a także niewolników, którzy dopuścili się kradzieży; nazwa od imienia zdrajczyni Tarpei, która zakochawszy się w wodzu Sabinów, wydała Kapitol w ręce najeźdźców, zwiedziona obietnicą małżeństwa. [przypis edytorski]

Skała Tarpejska — nazwa zbocza w płd. części rzymskiego Kapitolu, skąd w starożytności strącano w przepaść przestępców winnych krzywoprzysięstwa, złożenia fałszywego świadectwa, cudzołóstwa i zdrady stanu, a także niewolników, którzy dopuścili się kradzieży; nazwa od imienia zdrajczyni Tarpei, która zakochawszy się w wodzu Sabinów, wydała Kapitol w ręce najeźdźców, zwiedziona obietnicą małżeństwa. [przypis edytorski]

Skała Tarpejska — stroma ściana skalna w płd. części wzgórza kapitolińskiego, z której w starożytności strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis edytorski]

skałek do broni — w dawnej broni skałkowej zapalenie prochu na panewce następowało od iskier powstałych przy uderzeniu skałki (kawałka krzemienia), mocowanej w szczękach kurka, o stalowe krzesiwo; po ok. 30 wystrzałach skałki zużywały się, dlatego potrzebne były zapasowe na wymianę. [przypis edytorski]

skałkówka — strzelba skałkowa, długa broń palna z zamkiem skałkowym, ładowana od strony lufy, używana od XVII w. do połowy XIX w.; po naciśnięciu spustu broni kurek ze skałką (kawałkiem krzemienia) opadał na metalową płytkę, krzesząc iskry, które padały na panewkę z prochem, zapalając go. [przypis edytorski]

Skałłon — właśc. Gieorgij Antonowicz Skałon (1847–1914) generał-gubernator warszawski i głównodowodzący wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1905-1914, odpowiedzialny za liczne represje w r. 1905. [przypis edytorski]

Skałłon, właśc. Gieorgij Antonowicz Skałon (ros. Георгий Антонович Скалон, 1847–1914) — rosyjski wojskowy, generał kawalerii, generał-gubernator warszawski i głównodowodzący wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1905–1914. [przypis edytorski]

Skałłon, właśc. Gieorgij Antonowicz Skałon (ros. Георгий Антонович Скалон, 1847–1914) — rosyjski wojskowy, generał kawalerii, generał-gubernator warszawski i głównodowodzący wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1905–1914. [przypis edytorski]

Skałon, Gieorgij Antonowicz (1847–1914) — rosyjski generał-gubernator warszawski. [przypis edytorski]

skałotocz — gatunek jadalnego małża (Pholas dactylus; daktyl morski) występujący w morzach u wybrzeży Europy, mającego w zwyczaju drążyć tunele w miękkich skałach lub drewnie: skałotocz przyczepia się przyssawką u nogi do podłoża, wykonuje obrót całego ciała i wierci otwór przednią częścią muszli o daktylowatym kształcie (średnicy do ok. 10 cm). [przypis edytorski]

skały plutoniczne (geol.) — skały głębinowe, powstałe z magmy, której stygnięcie i krystalizacja odbywały się na dużych głębokościach; od imienia Plutona, gr. boga podziemi. [przypis edytorski]

skald — średniowieczny skandynawski poeta i śpiewak. [przypis edytorski]