Przypisy

Schleier — im Original: den Boden der Zukunft. Es schien mir dieser Ausdruck zu ungewöhnlich, weshalb ich ihn mit vorstehendem Bilde vertauscht habe. [przypis tłumacza]

Schluchten — Eine eigentümliche Erscheinung der Steppe sind die Regenschluchten, die das Regenwasser im Laufe der Zeiten auf seinem Wege zu irgend einem Flusse ausgehöhlt hat. (Siehe V. 31.) Kohl. [przypis tłumacza]

Schlünden — In Rußland finden sich fast in jedem kleinen Dorfe des Steppengebiets Quellen oder Brunnen, die für bodenlos tief gehalten werden, zugleich ist jeder dieser Abgründe durch irgend eine anßerordentliche Sage berühmt und wird nach dem Glauben der Leute zu Zeiten von Geistern bewacht. (Malczewski) [przypis tłumacza]

schody Św. Innocentego — schody bardzo dawnego pochodzenia, dziś ustąpiły miejsca Halom Centralnym, tuż obok wodozbiór dłuta Jana Goujon i Piotra Lescot, przy skwerze tejże nazwy, w pobliżu Hal Centralnych. [przypis tłumacza]

Schopenhauer (…) jest mimo swoich sprzeczności bardziej jednolity i uchwytny — zob. ustęp 1., gdzie Schopenhauer sam charakteryzuje swoją filozofię pod tym względem. Niektórzy krytycy odmówili mu prawa do porównywania jej z Tebami, wykazując sprzeczności, które te proste drogi skrzywiają. O czym będzie jeszcze mowa we Wstępie. [przypis tłumacza]

[Schopenhauer] nie podaje nigdy przekładu cytatów łacińskich (…) robiono mu nawet zarzut, że szpeci swój styl — [por. K. Fischer] s. 531 i n. wyd. z r. 1898, III tom Historii nowszej filozofii. [przypis tłumacza]

Schrein — jaszczur, Schuppentier, Eidechse, steht wohl hier statt jaszczurowy pokrowiec also ein Futteral mit jaszczur-Haut überzogen. Eines solchen erwähnt Czaykowski (pow. kos. pag. 183), das als Überzug eines goldenen Bechers diente. [przypis tłumacza]

schwyciłem naturę na gorącym uczynku — wyrażenia tego użył Fontenelle, zdając sprawę z jakiegoś przyrodniczego spostrzeżenia. [przypis tłumacza]

Scilicet (…) debet (łac.) — „Bo człowiek musi czekać na swój dzień ostatni,/ Nikomu nie lza zwać się szczęśliwym przed końcem/ I przed pogrzebem swoim” (Ovidius, Metamorphoses, III, 135, fab. 2; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Scilicet (…) fingit (łac.) — „Wszak rzeka, choć niewielka, jest ogromna temu,/ Który nie widział większej: tak drzewo lub człowiek/ Zda się nam wnet olbrzymem i tak wszystkie twory/ Olbrzymieją, gdy większych nie ma w wyobraźni” (Lucretius, De rerum natura, VI, 674; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Scilicet (…) potat (łac.) — „Choć drogie ma szmaragdy, sadzone na złocie/ I szatę purpurową bezcenną, by w oną/ Przybrany, miłej żłopał Wenery rozkosze” (Lucretius, De rerum natura, IV, 1, 23; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Scilicet (…) toto — Lucretius, De rerum natura, III, 562. [przypis tłumacza]

Scilitet (…) dabuntur — Iuvenalis, Satirae, XIV, 156. [przypis tłumacza]

Scimus quia a Deo venisti, magister; nemo enim potest haec signa facere quae tu facis (…) (łac.) — J 3, 2: „Wiemy żeś przyszedł od Boga, mistrzu; bo nikt tych znaków czynić nie może, które ty czynisz, gdyby Bóg nie był z nim”. [przypis tłumacza]

Scindite corda vestra (łac.) — „Rozdzierajcie wasze serca (nie odzież)”. [przypis tłumacza]

Scribe (…) Sardou, Caillavet i Flers — Eugéne Scribe (1791–1861): autor wielu komedii i librett operowych; Victorien Sardou (1831–1908): dramaturg francuski, autor m.in. Toski; Gaston Caillavet (1869–1915), Robert Flers (1872–1927): autorzy wspólnie pisanych komedii, jak np. wspomniany Król. [przypis tłumacza]

scriptor neque ipsa disserendi forma nobis satisfecit — autor nie zadowolił nas także samą formą wykładu. [przypis tłumacza]

Scriptum est „Dii estis” — et non potest solvi Scriptura (łac.) — Napisano jest: „Bogami jesteście”, a Pismo nie może być obalone. [przypis tłumacza]

„Scylla” — Utwór wcale nieznany. [zapewne zaginiony dytyramb Tymoteusza wzmiankowany także w rozdz. XXVI; lament Odyseusza po stracie towarzyszy porwanych przez żarłocznego potwora uznaje Arystoteles za niemęski, nieprzystający do charakteru bohatera; red. WL] [przypis tłumacza]

Scypion, obwiniony przed ludem (…) — Plutarch, Jak można chwalić samego siebie, 5. [przypis tłumacza]

Scytolatronia — zmyślony przez pieczeniarza (tzn. Plauta) kraj, pełen żołdaków (latrones), w sam raz dla żołnierza-samochwała. [przypis tłumacza]

Scytopolis — Σκυθόπολις, LXX Βαιθσάν, Βαιθσάμ, בֵּ֣ית שְׁאָ֡ן, dziś Beisan, osada 500 dusz licząca, położona na południowym pograniczu Galilei. [przypis tłumacza]

sęp — ptak ten budził wstręt powszechny. [przypis tłumacza]

Sebasteńczycy — żołnierstwo z Samarii (p. I, XXI, 2, Sebaste). [przypis tłumacza]

Sebaste — obecnie licha wieś Sabastije. Pełno ciekawych zabytków architektonicznych z epoki gotyku i z czasów Heroda W. [przypis tłumacza]

Sebaste — Sebastos = Augustus. [przypis tłumacza]

Sebastian Kastalio — Sebastian Castilon, biegły w hebrajskim i w greczyźnie, ogłosił tekst Biblii po łacinie i po francusku. Umarł w nędzy w Bazylei w r. 1563. [przypis tłumacza]

Sebastosa — Σεβαστοῦ. [przypis tłumacza]

Sebastos — greckie Sebastos odpowiada łacińskiemu Augustus. [przypis tłumacza]

second sight (ang.) — Schopenhauer nazywa tak jasnowidzenie, (Zweites Gesicht). [przypis tłumacza]

Secreti (…) relinquunt — Vergilius, Aeneida, VI, 443. [przypis tłumacza]

Secundum numerum enim civitatum tuarum erant dei tui Juda (…) (łac.) — Jako iż ile miast twoich, tyle masz bogów, o Judo, a ile ulic w Jerozolimie, tyleś nastawiał bałwochwalczych ołtarzy, przeto nie módl się za tym ludem. [przypis tłumacza]

secundum operationem satanae, in seductione iis qui pereunt eo quod charitatem veritatis non receperunt ut salvi fierent (…) (łac.) — Wersy 9–16: „Ze znakami kłamliwymi, podług skutku szatańskiego, z oszukaniem tych, którzy giną, przeto iż miłości prawdy nie przyjęli, aby byli zbawieni, a przetoż pośle im Bóg skutek błędów, iżby uwierzyli kłamstwu”. [przypis tłumacza]

Sedaine — współczesny Diderotowi komediopisarz francuski (1719–1797). [przypis tłumacza]

Sede a dextris meis (łac.) — Ps 109: „Posiądź się po mojej prawicy”. [przypis tłumacza]

sedento et quiescendo fit anima prudens (łac.) — siedząc i wypoczywając, nabiera się duchowej rozwagi. [przypis tłumacza]

seder — dosł.: „porządek”; uroczysta wieczerza w wigilię i pierwszy dzień Pesach, odbywająca się według ustalonego przepisami religijnymi porządku. [przypis tłumacza]

seder — uroczysta wieczerza otwierająca święto Pesach. [przypis tłumacza]

seder — uroczysta wieczerza w wigilię i w pierwszy dzień Pesach. [przypis tłumacza]

seder — wieczerza paschalna. [przypis tłumacza]

Sed (…) numerus — Vergilius, Georgica, II, 103. [przypis tłumacza]

sed (…) periurio — Cicero, De officiis III, 29. [przypis tłumacza]

Sed plenum signis, sed plenum sapientia; vos autem Christum non crucifixum et religionem sine miraculis et sine sapientia (łac.) — Te słowa dodaje sam Pascal w odpowiedzi przeciwnikom posługującym się przeciw niemu tekstem św. Pawła: „Lecz pełnego znaków, lecz pełnego mądrości, wy zasię Chrystusa nieukrzyżowanego i religii bez cudów i bez mądrości”. [przypis tłumacza]

Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus (łac.) — J 10, 26: „Ale wy nie wierzycie, bo nie jesteście z owiec (moich)”. [przypis tłumacza]

Sefforis — Σέπφωρις, talm. Sippori, rzym. Diocaesarea, dziś Saffurije; Cały kraj podzielił na pięć okręgów, a mianowicie na okręg Jerozolimy, Gadary, Amatusu, Jerycha i galilejskiego Sepforis: każdym z tych miast został ustanowiony synhedrion (Starożytności XIV, V, 4). [przypis tłumacza]

segnius (…) sentiunt — Livius Titus, Ab Urbe condita, XXX, 21. [przypis tłumacza]

Segnor (…) non digo mas — po hiszpańsku. [przypis tłumacza]

segula — coś w rodzaju panaceum, cudownego środka. [przypis tłumacza]

sekret banku Claparona — [por.] Historia wielkości i upadku Cesara Birotteau. [przypis tłumacza]

Sekstus Pompejusz, udając się do Azji (…) — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, II, 6, 8. [przypis tłumacza]

Sekstus z Cheronei — filozof, stoik, krewny Plutarcha. [przypis tłumacza]

Sekstylia (…) i Paksea (…) Kokcejusz Nerwa — u Tacyta: Tacitus, Roczniki, VI, 29 i 26. [przypis tłumacza]

sektę — αἱρέσεως [słowo αἵρεσις, hairesis, oznacza wybór, ponadto szkołę filozoficzną lub stronnictwo religijne; dopiero w czasach chrześcijaństwa przestało być czysto opisowe i nabrało negatywnych konotacji: pochodzi od niego polskie słowo „herezja”; red. WL]. [przypis tłumacza]

Sekunda — niewątpliwie żona Maksyma. [przypis tłumacza]

Selene — bogini księżyca. [przypis tłumacza]

Seleucja — Σελεύκεια, dzisiejsze Dżolan. [przypis tłumacza]

Selia — Seuille. [przypis tłumacza]

Selichot — błagalne modlitwy o odpuszczenie grzechów w miesiącu poprzedzającym Straszne Dni. Odwiedza się wtedy groby zmarłych krewnych. [przypis tłumacza]

Selichot — błagalne modlitwy o przebaczenie, odmawiane w czasie dziesięciu dni pokutnych między Rosz Haszana i Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Selichot (Sliches) — prośby o odpuszczenie grzechów odmawiane od Rosz Haszana do Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Sellazja — graniczne miasto Lakonii, na północ od Sparty. [przypis tłumacza]

Semianimesque (…) retractant — Vergilius, Aeneida, X, 376. [przypis tłumacza]

semicha — dyplom uprawniający do noszenia tytułu rabiego. [przypis tłumacza]

Semipelagijczycy błądzą mówiąc o in communi, to jest prawdą jedynie in particulari (łac.) — Kiedy mówią, że łaska dana jest ludziom, podczas gdy wedle Pascala dana jest jedynie predestynowanym. [przypis tłumacza]

Semper (…) furore — Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 23. [przypis tłumacza]

semper in obscuris quod minimum est sequimur (łac.) — w sprawach ciemnych trzeba trzymać się najmniejszego wymiaru. [przypis tłumacza]

Semper (…) traxisse (łac.) — „Zawsze tak bywa, że nie ten obwołany jest mistrzem, co zaczął, ale ten, co skończył” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXVII, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Seneka, przejąwszy się w młodości żarliwie przykładem Sekcjusza (…) — por. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 108. [przypis tłumacza]

Seneka uznaje jedynie te choroby (…) — Seneka (Młodszy), Listy moralne do Lucyliusza, LXX. [przypis tłumacza]

Seneki „de Quantor virtulibus cardinalibus” — traktat pióra Marcina, biskupa Montonedo (zm. 583). [przypis tłumacza]

senluccy kabaliści — Mnichy z Saint-Louand koło Chinon, miejsca urodzenia Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sennachereim — Σενναχηρεὶμ (N), Σεναχηρὶμ (D). Patrz V, VII, 3, uwaga do słowa „Obozowisko Asyryjczyków”. W klinach: sin-ahi-erba (Winckler, Keilinschriftliches Textbuch zum Alten Testament, str. 47). [król asyryjski znany jako Sennacheryb, Sanherib a. Sancheryb]. [przypis tłumacza]

Sensus (…) sensus — zmysły, o bogowie, zmysły. [przypis tłumacza]

sentencje skotyńsko-ciemne — Aluzja do nauki Dunsa Scota, wielokrotnie już zaczepianej przez Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sentit (…) abuti — Lucretius, De rerum natura, V, 1029. [przypis tłumacza]

Seorsum (…) cuique est — Lucretius, De rerum natura, IV, 490. [przypis tłumacza]

seraficzna Seksto — Sextus decretalium liber, trzecia część księgi prawa kanonicznego. [przypis tłumacza]

Serca, głosy, porównania… nie uzmysłowią nigdy, nie wypiszą, jak Antoniusza kocha — ciekawa figura, której Szekspir używa w Antoniuszu i Kleopatrze ponownie w IV, 15; poza tym np. w Śnie nocy letniej (III, 1;. Nazwa jej, zapożyczona jeszcze od indyjskich gramatyków, jest yathasamkhya. [przypis tłumacza]

serca żadna nie ma — jedna ze zwykłych u Plauta przymówek kobietom (zob. wyżej, w. 774 i nast.). [przypis tłumacza]

Serce dało przysięgę najświętszą wbrew woli… — z Eurypidesa Hippolytos. [przypis tłumacza]

serce kochające chce być bez rywala — Z tego, co poprzednio Alcest mówił o wyłączności w przyjaźni, możemy zgadnąć, czym dla tego dumnego serca musi być rywalizacja w miłości. [przypis tłumacza]

serce — Serce w znaczeniu uczucia. [przypis tłumacza]

ser Ciapelletto — bohater pierwszej noweli Dekameronu — oszust, złodziej, krzywoprzysięzca, „najgorszy człowiek, jaki się kiedykolwiek urodził”. [przypis tłumacza]

Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis (łac.) — Mowa dana jest wszystkim, rozum zasię niewielu. [przypis tłumacza]

Serpente (…) aves — Iuvenalis, Satirae, XIV, 74, 81. [przypis tłumacza]

Serrion, Doriskos, Święta Góra — punkty obronne nad egejskim wybrzeżem Tracji. [przypis tłumacza]

Servare (…) sequi — Lucanus, Pharsalia, II, 381. [przypis tłumacza]

servitus (…) suo — Cicero, Paradoxa stoicorum, V, 1. [przypis tłumacza]

Serwianus [w oryg.: Σερουιανος] — Σερουιλιος [tj. Servilius] (Dindorf). [przypis tłumacza]

ser w sosie (epityra) — smakowita jakaś przekąska (greckiego pochodzenia), która przypomina się pieczeniarzowi i nie pozwala mu tak łatwo pożegnać się z jego obecnym panem, a raczej z dobrym jadłem u niego. [przypis tłumacza]

Sestos — miasto w Tracji nad Hellespontem, tam gdzie najwęższy, naprzeciw po stronie azjatyckiej jest miasto Abydos (w Myzji). [przypis tłumacza]

Se ti wiada (…) ticha — Znaczy to: „Jeżeli wiesz, mów; jeżeli nie wiesz, milcz. Ja jestem Mufti; ty kto? Nie rozumiesz; milcz, milcz”. [przypis tłumacza]

Se tu non fai altramente, tu non fai nulla. Pero sforzati di adoperarli piu guagliarmente — Jeśli nie weźmiesz się do tego inaczej, nic nie wskórasz. Dlatego wytęż się, aby się zabrać ostrzej do rzeczy. [przypis tłumacza]

Seu (…) adurat — Vergilius, Georgica, I, 89. [przypis tłumacza]

Seu (…) undae — Horatius, Odae, II. 17, 17. [przypis tłumacza]

Sewer, [właśc. Gnaeus Claudius Severus Arabianus] — perypatetyk, konsul w r. 146. Jego syn ożenił się z Fadillą, drugą córką Marka Aurelego. [przypis tłumacza]

Sex (…) vices — Ovidius, Amores, III, 7, 26. [przypis tłumacza]

Sfetejski — Sfeteja, jedna z gmin attyckich. [przypis tłumacza]

sfingowany list, jakoby Fryderyka II do Russa — autorem listu, ukutego w salonie pani du Deffant, był Horacy Walpole; podobno jednak i Hume współpracował w tym żarcie. [przypis tłumacza]

she hath forsworn to love — przysięgła nie kochać. [przypis tłumacza]