Przypisy

Prus, Bolesław właśc. Aleksander Głowacki(1847–1912) — pisarz i publicysta, jeden z najwybitniejszych pisarzy pol. okresu pozytywizmu, teoretyk i twórca podwalin realizmu w polskiej literaturze (jego twórczość bywa zestawiana z dziełami Karola Dickensa i Antoniego Czechowa), w prozie powieściowej i nowelistycznej stawiał sobie za cel dokonywanie analizy socjologicznej, wskazywanie istotnych procesów społ., badanie typów ludzkich ukształtowanych przez aktualne przemiany; jego najważniejsze dzieła to m.in. Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Katarynka (1881), Antek (1881), Kamizelka (1882), Placówka (1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Dzieci (1909); przyjęty pseudonim literacki pochodzi od rodowego herbu Prus; w młodości brał udział w powstaniu styczniowym (ranny, trafił do więzienia w Lublinie); studiował na wydz. mat.-fiz. Szkoły Głównej w Warszawie; nie ukończywszy studiów był zmuszony podjąć pracę zarobkową; stabilizację życiową przyniosły mu publikacje stałych felietonów w „Niwie” i Kronik w „Kurierze Warszawskim”; brał aktywnie udział w wielu akcjach oświatowych i społecznych (np. w organizowaniu Kasy Przezorności i Opieki dla Literatów i Dziennikarzy, obywatelskiej pomocy dla robotników pozbawionych pracy po strajkach w 1905 r.); w testamencie ufundował stypendium dla zdolnych dzieci wiejskich, wypłacane do dziś. [przypis edytorski]

Prus, Bolesław, właśc. Aleksander Głowacki (1847–1912) — pisarz i publicysta, jeden z najwybitniejszych pisarzy pol. okresu pozytywizmu, teoretyk i twórca podwalin realizmu w polskiej literaturze (jego twórczość bywa zestawiana z dziełami Karola Dickensa i Antoniego Czechowa), w prozie powieściowej i nowelistycznej stawiał sobie za cel dokonywanie analizy socjologicznej, wskazywanie istotnych procesów społ., badanie typów ludzkich ukształtowanych przez aktualne przemiany; jego najważniejsze dzieła to m.in. Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Katarynka (1881), Antek (1881), Kamizelka (1882), Placówka (1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Dzieci (1909); przyjęty pseudonim literacki pochodzi od rodowego herbu Prus; w młodości brał udział w powstaniu styczniowym (ranny, trafił do więzienia w Lublinie); studiował na wydz. mat.-fiz. Szkoły Głównej w Warszawie; nie ukończywszy studiów, był zmuszony podjąć pracę zarobkową; stabilizację życiową przyniosły mu publikacje stałych felietonów w „Niwie” i Kronik w „Kurierze Warszawskim”; brał aktywnie udział w wielu akcjach oświatowych i społecznych (np. w organizowaniu Kasy Przezorności i Opieki dla Literatów i Dziennikarzy, obywatelskiej pomocy dla robotników pozbawionych pracy po strajkach w 1905 r.); w testamencie ufundował stypendium dla zdolnych dzieci wiejskich, wypłacane do dziś. [przypis edytorski]

Prussy — dziś popr. pisownia: Prusy. [przypis edytorski]

Prusy — ob. Jampol, wieś w Ukrainie, ok. 8 km na wsch. od Lwowa. [przypis edytorski]

Prusy — obszar pomiędzy dolną Wisłą a dolnym Niemnem; najazd Bolesława Krzywoustego miał miejsce zapewne w początkach 1008 r., po wypędzeniu Zbigniewa z Mazowsza. [przypis edytorski]

Prusy — region historyczny między dolnym Niemnem a dolną Wisłą. [przypis edytorski]

Pruszków — autor ma na myśli zapewne Dulag 121 Pruszków, zlokalizowany pod Warszawą niemiecki obóz przejściowy dla ludności stolicy i okolicznych miejscowości, wypędzonej po powstaniu warszawskim. [przypis edytorski]

Pruszków — polskie miasto powiatowe, położone w województwie mazowieckim. [przypis edytorski]

Pruszków — tu: niem. obóz przejściowy (Durchgangslager a. Dulag) w podwarszawskim Pruszkowie; utworzony 6 sierpnia 1944 na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego dla ludności cywilnej Warszawy i okolic, którą w trakcie powstania warszawskiego i po jego upadku masowo wypędzano z domów; pierwszymi więźniami byli mieszkańcy dzielnicy Wola; więźniowie byli wysyłani z Dulagu 121 Pruszków na roboty przymusowe do Niemiec a. do obozów koncentracyjnych; wielu zmarło w obozie z powodu wycieńczenia, chorób i złego traktowania; przez obóz przeszło ok. 400 tys. ludzi; Dulag 121 funkcjonował do końca 1944 r. [przypis edytorski]

pruszkowskie doświadczenia Warszawy — nawiązanie do niem. obozu przejściowego (Durchgangslager a. Dulag) w podwarszawskim Pruszkowie, utworzonego 6 sierpnia 1944 na terenie dawnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego dla ludności cywilnej Warszawy i okolic, którą w trakcie powstania warszawskiego i po jego upadku masowo wypędzano z domów; pierwszymi więźniami byli mieszkańcy dzielnicy Wola; więźniów z Dulagu 121 Pruszków wysyłano na roboty przymusowe do Niemiec a. do obozów koncentracyjnych; wielu zmarło w obozie z powodu wycieńczenia, chorób i złego traktowania; przez obóz przeszło ok. 400 tys. ludzi; Dulag 121 funkcjonował do końca 1944 r. [przypis edytorski]

Prut, Dniestr i Seret — rzeki na Podolu, w płd.-zach. części Ukrainy. [przypis edytorski]

Prut — rzeka graniczna pomiędzy Rumunią a Mołdawią, w południowo-wschodniej Europie, lewy dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

Prut — rzeka w płd.-wsch. części Europy, lewy dopływ Dunaju. Dziś wyznacza granicę między Rumunią a Mołdawią. [przypis edytorski]

Prut — rzeka w płd.-wsch. Europie, lewy dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

prychłynuło (…) otchłynuło (z ros. хлынуть: chlustać, rzucać się, wysypać się) — przychlusnęło (do rewolucji), odchlusnęło (do ochrany, tj. do tajnej policji): masy proletariackie traktowane są tu jak płynny żywioł, poddający się przypływom i odpływom fal. [przypis edytorski]

prychy — chrapy; nozdrza konia. [przypis edytorski]

pryczer (z ang. preacher) — ksiądz, kaznodzieja, proboszcz. [przypis edytorski]

pry (daw.) — mówi, rzecze. [przypis edytorski]

pry (daw.) — prawi, mówi, powiada. [przypis edytorski]

pryde — przyjdę. [przypis edytorski]

Pryjama dziewica — Polyksena, złożona na ofiarę na grobie Achillesa. [przypis edytorski]

Pryjamid — przydomek Hektora (Priam). [przypis edytorski]

Pryjamid — przydomek Likaona (syn Priama). [przypis edytorski]

Pryjamów (daw.) — należący do Priama. [przypis edytorski]

Pryjam — podeszły wiekiem król Troi, ojciec Hektora. [przypis edytorski]

pryjmak (gw., ukr.) — parobek przyjęty do rodziny, będący na utrzymaniu kobiety, z którą się ożenił. [przypis edytorski]

prykuski (z ros.) — przekąski. [przypis edytorski]

prymaria — msza odprawiana wcześnie rano. [przypis edytorski]

prymaria — pierwsza msza poranna. [przypis edytorski]

prymaryja a. prymaria — msza poranna w obrządku katolickim. [przypis edytorski]

prym (daw.) — pierwszeństwo. [przypis edytorski]

prym (daw.) — pierwszeństwo w czymś. [przypis edytorski]

prymiesz al nie prymiesz bumagu (zniekszt. ros.) — przyjmiesz papier czy go nie przyjmiesz? [przypis edytorski]

prymka — rodzaj tytoniu do żucia. [przypis edytorski]

prymka — tytoń do żucia. [przypis edytorski]

prymka (z niem.) — tytoń do żucia; daw. sprzedawany w postaci laseczek skręconych z liści mocnego tytoniu z dodatkiem lukrecji, cukru, soli i moczonych w wyciągu z owoców. [przypis edytorski]

prymordialny (z fr. primordial: pierwotny; najważniejszy) — pierwotny, początkowy, wrodzony. [przypis edytorski]

prym — pierwszeństwo. [przypis edytorski]

prymus — naftowa maszynka do gotowania. [przypis edytorski]

pryncypał (daw.) — szef, pracodawca. [przypis edytorski]

pryncypał (daw.) — zwierzchnik, przełożony. [przypis edytorski]

pryncypał (daw.) — zwierzchnik. [przypis edytorski]

pryncypałka (przestarz.) — zwierzchniczka, przełożona. [przypis edytorski]

pryncypałowa (daw.) — żona pryncypała, tj. szefa, pracodawcy. [przypis edytorski]

Pryncypał — przełożony, osoba najważniejsza w danej instytucji. [przypis edytorski]

pryncypał — przełożony. [przypis edytorski]

pryncypał — przełożony, szef. [przypis edytorski]

pryncypał (przestarz.) — szef, zwierzchnik. [przypis edytorski]

pryncypał (przestarz.) — zwierzchnik, pracodawca. [przypis edytorski]

pryncypał — tu: szef, przełożony, pracodawca. [przypis edytorski]

pryncypał — zwierzchnik. [przypis edytorski]

pryncypalny (daw.) — główny, najważniejszy. [przypis edytorski]

pryncypalny — daw. najważniejszy, główny. [przypis edytorski]

pryncypalny (daw., z łac.) — najważniejszy, główny. [przypis edytorski]

pryncyp (daw.) — pryncypium (r.n.): zasada; podstawa. [przypis edytorski]

pryncypia (z łac.) — zasady. [przypis edytorski]

pryncypilarny (z łac.) — pryncypalny; główny, naczelny. [przypis edytorski]

pryncyp — zasada; dla pryncypu: dla zasady. [przypis edytorski]

prynuka (z ukr. a. ros.) — zachęta. [przypis edytorski]

prynuka (z ukr.) — zachęta. [przypis edytorski]

Prypeć — rzeka na Ukrainie i Białorusi, prawy dopływ Dniepru. [przypis edytorski]

Pryscjan, właśc. Priscianus Caesariensis (1 poł. VI w. n.e.) — gramatyk łaciński, autor monumentalnego dzieła w osiemnastu księgach Institutiones grammaticae, używanego w średniowieczu jako standardowy podręcznik łaciny dla zaawansowanych; w Anglii powstał idiom to break Priscian's head, „skręcać kark Pryscjanowi”, oznaczający posługiwanie się złą gramatyką. [przypis edytorski]

pryscylianie — wyznawcy odmiany chrześcijaństwa ukształtowanej w IV w. na Płw. Iberyjskim pod wpływem manicheizmu i gnostycyzmu, głoszonej przez biskupa Pryscyliana, straconego w 385 przez państwowe władze chrześcijańskie. [przypis edytorski]

Pryscylla (Pryska) i Maksymilla — towarzyszki Montanusa, prorokinie głoszące ekstatyczne wizje, podczas których miał przez nie przemawiać Duch Święty. [przypis edytorski]

prysiud (ukr.) — przysiad, figura taneczna. [przypis edytorski]

prysiudy — element ludowych tańców na Ukrainie i w Rosji; przysiady. [przypis edytorski]

prysiudy — przykucnięcia z podskokami w rosyjskich i ukraińskich tańcach ludowych. [przypis edytorski]

prysiudy — przysiady, figura taneczna w tańcach ruskich. [przypis edytorski]

prysiudy (z ukr.) — przysiady, figury taneczne. [przypis edytorski]

pry (starop. forma) — prawi, mówi. [przypis edytorski]

pry (starop. forma) — skrót od: prawi; mówi. [przypis edytorski]

pry (starop. forma) — skrót od: prawi; tj. mówi. [przypis edytorski]

pry (starop.) — mówi. [przypis edytorski]

pry (starop.) — prawi, mówi. [przypis edytorski]

pry (starop.) — skrót od: prawi; mówi. [przypis edytorski]

prystaw — komisarz policji w carskiej Rosji. [przypis edytorski]

prystaw (ros.) — komisarz policji. [przypis edytorski]

prystaw (ros.) — komisarz policji w carskiej Rosji w XIX w. [przypis edytorski]

prystaw (ros. пристав) — tu: komisarz policji w carskiej Rosji w XIX w. [przypis edytorski]

prystupyło do neho (ukr.) — wstąpiło w niego. [przypis edytorski]

pryszczaci — młodzi pisarze z przełomu lat 40. i 50., zwolennicy literatury podporządkowanej komunistycznej ideologii. [przypis edytorski]

prytanejon — budynek publiczny w starożytnej Grecji dla najwyższych władz w greckich państwach-miastach, miejsce urzędowania prytanów, wysokich urzędników. W prytanejonie prytani spożywali wspólnie posiłki na koszt państwa. Niektórzy znaczniejsi cudzoziemcy i zasłużeni obywatele również byli tam żywieni. Prytanejon był także miejscem przyjmowania oficjalnych delegacji przez cywilnych i religijnych włodarzy miasta. [przypis edytorski]

prytaneum a. prytaneion (gr.) — budowla, w której zbierało się zgromadzenie prytanów, tj. członków wielkiej rady. [przypis edytorski]

prytania — kolegium prytanów, urzędników zarządzających miastem, losowo wybieranych z Rady Pięciuset; także okres ich kadencji (1/10 roku); tu mowa o prytanejonie, tj. oficjalnym budynku władz miejskich, gdzie zasłużonym obywatelom przysługiwały posiłki na koszt państwa. [przypis edytorski]

prytania — kolegium prytanów, urzędników zarządzających miastem, losowo wybieranych z Rady Pięciuset; także okres ich kadencji (1/10 roku). [przypis edytorski]

prytan — jeden z pięćdziesięciu obywateli należących do określonej fyli (jednostki terytorialnej, a wcześniej rodowej w staroż. polis), którzy zasiadali w Radzie Pięciuset (tzw. Bule); prytanowie urzędowali w specjalnym budynku, stanowiącym centrum administracyjne polis, prytanejonie, przez dziesiątą część roku (okres ten zwano prytanią); kolegium prytanów wybierało swojego przewodniczącego, epistatesa, który przez jedną dobę przewodniczył Radzie Pięciuset i Zgromadzeniu Ludowemu (Eklezji), decydując o przedmiocie i porządku obrad, przyjmował posłów zagranicznych oraz miał pod swoją opieką pieczęcie i klucze do świątyń, a tym samym do skarbca i archiwów państwowych. [przypis edytorski]

prytan — wysoki urząd w staroż. Atenach, pełniony jednocześnie przez pięćdziesięciu obywateli (kolegium prytanów) losowo wybranych z Rady Pięciuset, urzędujących przez 1/10 część roku. [przypis edytorski]

prytan — wysoki urzędnik w staroż. Grecji, reprezentant fyle zasiadający w Radzie Najwyższej. [przypis edytorski]

prywacja (daw.) — obywanie się bez czegoś. [przypis edytorski]

prywacja — ograniczenie, obywanie się bez czegoś. [przypis edytorski]

prywacja (z fr. privation) — ograniczenie. [przypis edytorski]

prywacja (z łac. a. z fr.) — pozbawienie, ograniczenie. [przypis edytorski]

prywacja (z łac.; przest.) — obywanie się bez czegoś; wyrzeczenie. [przypis edytorski]

prywata — prywatny interes, prywatne sprawy, korzyści. [przypis edytorski]

prywat (daw.) — osoba prywatna, niesprawująca urzędu. [przypis edytorski]

prywat (daw.) — osoba prywatna. [przypis edytorski]

prywat-docent (z niem.) — tytuł naukowy, dający prawo samodzielnego nauczania. [przypis edytorski]

prywat-docent (z niem.) — w krajach niemieckojęzycznych: tytuł naukowy dający prawo samodzielnego nauczania. [przypis edytorski]

pryzma — tu: pryzmat. [przypis edytorski]

prządki, Bombycidae (biol.) — rodzina motyli z tropikalnej i subtropikalnej Azji i Afryki. [przypis edytorski]