Footnotes

Świata nie znać w kurzawie — fraza z Pieśni VII ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

świata nieorganicznego — tj. świata nadprzyrodzonego. [przypis edytorski]

światami chodzić (daw.) — daleko podróżować. [przypis edytorski]

światem niezabawne — nie zajmujące się światem. [przypis edytorski]

światło miesięczne — światło księżyca; księżyc był zwany kiedyś miesiącem, ponieważ jego cykliczne przemiany wyznaczały rytm miesięczny. [przypis edytorski]

światło niosący — tłumaczenie znaczenia imienia Luciferus, Lucyfer. [przypis edytorski]

światło (…) schodzi — dziś: wschodzi. [przypis edytorski]

światło — tu: jasno. [przypis edytorski]

światło — tu: rozum, wiedza.

światło — tu: światłość, uczoność.

światłoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy światło. [przypis edytorski]

Światosław II Jarosławowicz (1027–1076) — książę czernihowski, od 1073 r. wielki książę Rusi Kijowskiej. [przypis edytorski]

Światosławu — tak w źródle, prawdopodobnie pomyłka, powinno być: Światosław (tak sugeruje rytm wiersza). [przypis edytorski]

Światowid a. Świętowit — bóstwo wojny i urodzaju plemion słowiańskich. Posągi przedstawiające Świętowita to słupy, zakończone rzeźbą przedstawiającą cztery twarze zwrócone w cztery strony świata. [przypis edytorski]

Światowid — bóg słowiański o czterech twarzach. [przypis edytorski]

Światowid — właśc. Świętowit, pogańskie bóstwo słowiańskie. [przypis edytorski]

światowiec — człowiek obyty, potrafiący zachować w każdej sytuacji, obracający się w wyższych kręgach. [przypis edytorski]

światowłady (daw.) — światowładny, władający światem. [przypis edytorski]

światowy (daw.) — świecki a. dworski. [przypis edytorski]

światowy (daw.) — świecki. [przypis edytorski]

światu dosyć — dziś: świata dosyć; dość przestrzeni. [przypis edytorski]

światy — daw. na wsi ozdoby wycinane z opłatka, najczęściej w formie kuli lub krążka, podwieszane na belce pod sufitem, tak lekkie, że obracały się pod wpływem ruchów powietrza. [przypis edytorski]

Świąteczny czas! — niem. Sonntagswetter: niedzielna pogoda. [przypis edytorski]

świątek — wykonana przez ludowego artystę figura świętego. [przypis edytorski]

Świątki (ros. Святки) — w Kościele prawosławnym okres 12 dni świątecznych pomiędzy Bożym Narodzeniem (25 grudnia) a świętem Chrztu Pańskiego (6 stycznia). [przypis edytorski]

świątko Diasjów — Diasia (Διάσια), wielkie święto obchodzone w Atenach na cześć Zeusa Meilichiosa (Opiekuńczego). [przypis edytorski]

świątnica — świątynia. [przypis edytorski]

świątobliwe męże — dziś popr. forma B. lm: świątobliwych mężów. [przypis edytorski]

świątynia królowej Hatasu — świątynia grobowa kobiety-faraona Hatszepsut (1473–1458 p.n.e.) z XVIII dynastii. Zbudowana w dolinie Deir el-Barahi, przylegająca do wielkiego skalnego zbocza, złożona z trzech kaskadowych tarasów, częściowo wykuta w skale. Unikatowy zabytek architektury egipskiej, częściowo odbudowany przez polską misję archeologiczno-konserwatorską. [przypis edytorski]

świątynia moja w gruzy upadła… — w roku 70 n.e. podczas wojny żydowskiej przeciw Rzymianom. [przypis edytorski]

świątynia, o dziesięciopiętrowych pylonach — zachowana do dziś ogromna świątynia Horusa w Edfu została zbudowana na miejscu starszej, mniejszej świątyni, w epoce hellenistycznej, w latach 237–57 p.n.e., tysiąc lat po wydarzeniach opisywanych w powieści. [przypis edytorski]

świątynia Salomona — Świątynia Jerozolimska, budowla opisana w Biblii, zbudowana w IX w. p.n.e. w Jerozolimie, ostateczne zburzona przez Rzymian w 70 r. n.e. Wg przekazów biblijnych, świątynię wzniesiono na rozkaz legendarnego króla Salomona w miejscu, gdzie patriarcha Abraham miał złożyć ofiarę ze swojego syna, Izaaka. W świątyni tej przechowywano słynną Arkę Przymierza (skrzynię zawierającą tablice z przykazaniami) aż do zniszczenia budowli przez babilońskiego króla Nabuchodonozora II. Świątynia została następnie odbudowana w VI w. p.n.e., rozbudowana przez Heroda I Wielkiego (I w. p.n.e.) i zniszczona przez cesarza Tytusa (I w. n.e.). Za najstarszy fragment Świątyni Jerozolimskiej uchodzi tzw. Ściana Płaczu. [przypis edytorski]

świątynia — tu: wyznanie, religia. [przypis edytorski]

Świątynie splamił Augi porodem — w jednej z tragedii Eurypidesa tytułowa bohaterka, kapłanka Auge, urodziła syna Telefosa w świątyni Ateny. [przypis edytorski]

świątyniowy — dziś popr.: świątynny. [przypis edytorski]

świcina, świtka a. siermięga — daw. wierzchnia odzież z siermiężnego, grubego i niebielonego płótna, noszona przez chłopów. [przypis edytorski]

Świderska, Alina (1875–1963) — pisarka i tłumaczka, autorka m.in. powieści biograficznych o Mickiewiczu i Krasińskim oraz powieści Trudno inaczej…. [przypis edytorski]

Świdrygiełło — (ok. 1370-1452), najmłodszy brat Jagiełły, przeciwnik unii polsko-litewskiej, często spiskujący z Krzyżakami. [przypis edytorski]

świdrzyć — dziś: świdrować.

świdwa — krzew z rodziny dereniowatych. [przypis edytorski]

świdwa — odmiana derenia. [przypis edytorski]

świeboda (daw.) — swoboda, wolność. [przypis edytorski]

świeboda — swoboda. [przypis edytorski]

świeca — tu: daw. jednostka natężenia światła. [przypis edytorski]

świecące próchno — chodzi tu prawdopodobnie o zjawisko tzw. bioluminescencji czyli emitowania światła przez organizmy żywe, w przypadku spróchniałego drzewa chodzi prawdopodobnie o żyjące na nim grzyby (np. opieńka miodowa) lub jakiś rodzaj bakterii. [przypis edytorski]

świeccy senatorowie — w senacie Rzeczypospolitej zasiadali wysocy dostojnicy kościelni oraz senatorowie świeccy. [przypis edytorski]

świece hawdali — także: hawdalowe świece, używane w ceremonii hawdali. [przypis edytorski]

świecić bakę (daw.) — schlebiać, nadskakiwać komuś. [przypis edytorski]

świecisty (daw.) — pełen światła, świecący, błyszczący, połyskujący; tu: błyskotliwy. [przypis edytorski]

świeczki — tu: ślepia. [przypis edytorski]

świegocie — dziś raczej: świergocie. [przypis edytorski]

świegot — dziś raczej: świergot. [przypis edytorski]

świegot — to samo, co świergot. [przypis edytorski]

świegota — daw. świergotanie, ćwierkanie, śpiew. [przypis edytorski]

świegotanie — świergotanie, ćwierkanie. [przypis edytorski]

świekr, świekra (daw.) — rodzice męża. [przypis edytorski]

świekr — teść. [przypis edytorski]

świekr — tu: teść; wyraz już w czasach Kasprowicza najwyraźniej wychodził z użycia i został tu użyty nieprawidłowo, ponieważ w staropolszczyźnie teść i teściowa oznaczali rodziców żony, zaś świekr i świekra rodziców męża. [przypis edytorski]

świekra (daw.) — matka męża. [przypis edytorski]

świekra (daw.) — matka męża; tu prawdopodobnie: teściowa. [przypis edytorski]

świekra (daw.) — teściowa. [przypis edytorski]

świekra — teściowa, matka męża. [przypis edytorski]

świekra — teściowa. [przypis edytorski]

świergocą — dziś częściej: świergoczą. [przypis edytorski]

świerkać — dziś: ćwierkać. [przypis edytorski]

świerzba, dziś popr.: świerzb — choroba skóry spowodowana przez pajęczaka, świerzbowca ludzkiego. Objawia się swędzeniem i zmianami na skórze, same pasożyty trudno zobaczyć, bo mierzą ok. 0,3 mm. [przypis edytorski]

świerzba — dziś popr.: świerzb, zakaźna choroba skóry. [przypis edytorski]

świerzby — dziś popr. forma D. lp: świerzbu. [przypis edytorski]

świerzop (daw.) — pospolity chwast polny o złocistożółtych kwiatach. [przypis edytorski]

świerzopa — klacz. [przypis edytorski]

świerzopa — kobyła, klacz. [przypis edytorski]

świerzopa — młoda klacz. [przypis edytorski]

świetcy — dziś popr.: świeccy. [przypis edytorski]

świetlak — dziś popr.: świetlik. [przypis edytorski]

świetlak — dziś: świetlik. [przypis edytorski]

Świetlana (Swietłana) — tytułowa bohaterka ballady ros. poety i tłumacza Wasilija Żukowskiego (1783–1852). [przypis edytorski]

świetlej — jaśniej.

świetlica (daw.) — izba, pomieszczenie. [przypis edytorski]

świetlica (daw.) — pomieszczenie w chatach służące do zebrań, życia towarzyskiego; jasno oświetlone, stąd nazwa. [przypis edytorski]

świetlica — mowa o kobiecej komnacie na piętrze domu, gr. thalamos. [przypis edytorski]

świetlica — tu: pomieszczenie, pokój jasno oświetlony i służący do spotkań towarzyskich. [przypis edytorski]

świetlica — tu: w dawnych dworach sala, w której toczyło się życie społeczne mieszkańców. [przypis edytorski]

świetluśki — bardzo jasny; tu: z białej mąki. [przypis edytorski]

świetnem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: światnym.

Świetnie, chłopcze, poczynasz! Tak gwiazd się dosięga! — przysłowiowe. [przypis edytorski]

świeżem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: świeżym.

świeżo zamężnej damy nazwiskiem du Colombier — była to Justine de Chabrière de la Roche, która w lutym 1736 wyszła za mąż za André du Colombier, radcę królewskiego w parlamencie Grenoble; spotkanie z Rousseau miało miejsce we wrześniu 1737. [przypis edytorski]

świéc (daw.) — wyraz z tzw. e pochylonym, wymawianym jak i. [przypis edytorski]

świéca — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

świécą — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

świéce — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

świécę — daw. forma z é (tzw. e pochylonym), tu: wymawianym jak i. [przypis edytorski]

święci lodowi (fr. Saints de glace) — w Polsce tzw. zimni ogrodnicy, tj. dni, którym patronują święci: Pankracy (12 maja), Serwacy (13 maja) i Bonifacy (14 maja) oraz Zofia (15 maja), kiedy występuje duże prawdopodobieństwo wiosennych przymrozków (największe między 10 a 17 maja). [przypis edytorski]

święcić — dziś: świętować. [przypis edytorski]

święcić — poświęcić coś komuś. [przypis edytorski]

święcić — tu: poświęcić. [przypis edytorski]

święcił był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: święcił wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

święcim — dziś: święcimy. [przypis edytorski]

święcone jarskie — mowa o katolickiej tradycji święcenia pokarmów w Wielką Sobotę, wśród których powinna znaleźć się m.in. kiełbasa, szczególnie pożądana po okresie Wielkiego Postu. [przypis edytorski]

święcone — potrawy przeznaczone do poświęcenia w Wielką Sobotę m.in: chleb, jaja, kiełbasa, które potem spożywa się na uroczystym śniadaniu wielkanocnym. [przypis edytorski]