Przypisy

powiedają (gw.) — powiadają. [przypis edytorski]

powieda — Łk 21, 19. [przypis edytorski]

powiedali (gw.) — powiadali. [przypis edytorski]

powiedam (gw.) — powiadam. [przypis edytorski]

powieda Paweł — Filip 4. [przypis edytorski]

powiedła (gw.) — powiodła. [przypis edytorski]

powiedząż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy powiedzą; czyż powiedzą. [przypis edytorski]

powiedz deklamacją (daw.) — dziś: powiedz deklamację. [przypis edytorski]

powiedziałbym razem z Hamletem, że dzieją się na świecie rzeczy (…) — nawiązanie do słów tytułowego bohatera tragedii Shakespeare'a: „Więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie,/ Niż się ich śniło waszym filozofom” (akt I, scena 5, tłum. Józef Paszkowski). [przypis edytorski]

Powiedział im Mojżesz, iż: „Nagotujcie się wszyscy na jutro, pewnie go na tej górze widzieć będziecie, i głos jego usłyszycie, jedno się blisko góry nie przystępujcie, abyście śmiercią nie pomarli — streszczenie Wj 19, 10–18, gdzie jednak Bóg przekazuje Mojżeszowi, żeby ostrzegł lud trzy dni wcześniej. [przypis edytorski]

powiedział, że on [Eneasz] był mistrzem popłochu — por. Homer, Iliada VIII 107–108 (μήστωρ φόβοιο), jednak wydaje się, że Sokrates dla poparcia swojej tezy używa zmienionego sensu: u Homera Eneasz jest nie tyle tym, który po mistrzowsku korzysta na polu walki z taktyki ucieczki, co raczej wojownikiem, który, pędząc na rydwanie, znienacka zjawia się w różnych miejscach i wzbudza popłoch wśród wrogów; por. tłumaczenie tego określenia w tym miejscu przez Pawła Popiela: „groźny wódz”, w tłum. Kazimiery Jeżewskiej: „wojownik straszny”; to samo zestawienie wyrazów pojawia się w Iliadzie w odniesieniu do Diomedesa w VI 278: „wszędy grozi postrachem” (Popiel), „w pościgu wódz straszliwy” (Jeżewska), Hektora w XII 39: „dowódca pogoni” (Popiel), „co popłoch wzniecał” (Jeżewska), oraz Patroklosa w XIII 16: „dowódca pogoni w potyczce” (Popiel), „co wrogów przerażał” (Jeżewska). [przypis edytorski]

powiedzieć jak Kanaenka (…) mego pana — parafraza słów kobiety kananejskiej do Jezusa z Mt 15,27. [przypis edytorski]

powiedzieć odczyt — dziś popr.: wygłosić odczyt. [przypis edytorski]

powiedzie (…) przodzie — autor zdecydował się na taki rym, zatem prawdopodobnie wymawiał: na przedzie. [przypis edytorski]

Powiedz, Muzo moja (…) imię męża, który bez nadziei / Przebłąkał stare życie, gdy runęła Troja… — parafraza początku Odyseji, poematu Homera o przygodach Odyseusza, który po zakończeniu wojny trojańskiej podróżował przez 10 lat po świecie, nie mogąc trafić do domu. [przypis edytorski]

Powiedz, przechodniu, Spartanom (…) Sparty posłuchać i paść — w innym tłumaczeniu: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym, jej syny, prawom jej do ostatniej posłuszni godziny”. [przypis edytorski]

powiedzże — daw. konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: powiedz koniecznie. [przypis edytorski]

powiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

powiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: powiedz mi koniecznie. [przypis edytorski]

powieki — dziś popr. forma N.lm: powiekami. [przypis edytorski]

powieli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy powie. [przypis edytorski]

po wielkiej części o sobie zwątpiła (starop. forma) — w dużej mierze zwątpiła o swoich szansach. [przypis edytorski]

po wielu kluczach — tu: po wielu uskokach na boki; po kluczeniu. [przypis edytorski]

Powiemyż (…) Możemyż (…) Jawiż się — konstrukcje z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy powiemy, czy możemy, czy jawi się. [przypis edytorski]

powienienie (daw.) — powiew. [przypis edytorski]

powie — pierwotnie, sądząc po rymie ze słowem: „Mazurowi”, wyraz ten miał zapewne daw. formę z è (tzw. e pochylonym). [przypis edytorski]

powiernica Lemaitre'a i przyjaciółka Prousta, pani S*** — Marie Scheikevitch (1882-1966?), opublikowała o Prouście Souvenirs d'un temps disparu (1935). [przypis edytorski]

powiernica — osoba obdarzana zaufaniem, której powierza się tajemnice. [przypis edytorski]

powiernictwo rodowe a. ordynacja rodowa — majątek ziemski rządzący się własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia, posiadający swój własny statut, zapobiegający rozdrobnieniu dóbr. [przypis edytorski]

powierzon — dziś: powierzony. [przypis edytorski]

powierzone ludzie (starop. forma) — ludzi powierzonych (sobie, swojej opiece). [przypis edytorski]

powierzyć się komu czego (starop.) — powierzyć komuś coś; dać coś komuś w zaufaniu. [przypis edytorski]

powierzyciel — wierzyciel; powierzycielów — dziś D. lm brzmiałby: powierzycieli. [przypis edytorski]

powieść (daw.) — tu: powiedzenie. [przypis edytorski]

powieść o księciu, zwanym Idiotą — powieść Fiodora Dostojewskiego Idiota (1869), której tytułowym bohaterem jest bezgranicznie szczery, naiwny i wrażliwy książę Myszkin. [przypis edytorski]

powieść o Wiesławie — sielanka Kazimierza Brodzińskiego (1791-1835) Wiesław, niezwykle popularna i przerabiana również na użytek sceny. [przypis edytorski]

powieść — tu: opowieść, plotka. [przypis edytorski]

powieść — tu: opowieść. [przypis edytorski]

powieść — tu: powiedzenie. [przypis edytorski]

powieści (starop.) — tu: opowieści; plotki. [przypis edytorski]

powieszą w Sybilli — mowa o Świątyni Sybilli w parku pałacowym w Puławach, budynku, w którym księżna Izabela Czartoryska założyła muzeum pamiątek po sławnych Polakach oraz narodowych „starożytności”; napis nad wejściem głosi: „Przeszłość Przyszłości”. [przypis edytorski]

powieszże (daw.) — konstrukcja z partykułą -że w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy powiesz, czyż powiesz. [przypis edytorski]

powietrza użyje — Doktor i Pelikan doradzają, by Roliisonowi umożliwić samobójstwo; tę samą myśl poddawał mu szatan przez usta Konrada.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

Powietrze było łagodne, rosa, niby balsam, opadała… (ang. The air was mild, the dew was balm) — nawiązanie do fragmentu utworu Waltera Scotta (1771–1832) The Lady of the Lake: Canto III: The air was mild, the wind was calm, The stream was smooth, the dew was balm. [przypis edytorski]

powietrze morowe — zaraza. [przypis edytorski]

powietrze — tu daw.: morowe powietrze, zaraza, epidemia. [przypis edytorski]

powie-ż (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie powie, czyż nie powie. [przypis edytorski]

powijała — tu: powiewała, łopotała. [przypis edytorski]

powiła syna Kazimierza, innym imieniem Karola, odnowiciela Polski — wspomniany tu syn Mieszka II i Rychezy był Kazimierz Odnowiciel (1016–1058), podobnie jak wielu Piastów (jego ojciec Mieszko Lambert, jego syn Władysław Herman) nosił podwójne imię: słowiańskie Kazimierz i chrześcijańskie Karol. [przypis edytorski]

powinien byłem (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika (inaczej: powinienem był), a przy tym forma czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność, stan itp. uprzedni w stosunku do czynności a. stanu wyrażonego czasem przeszłym prostym; znaczenie: powinienem uprzednio, wcześniej (coś zrobić). [przypis edytorski]

powinienem był — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: powinienem (przedtem, uprzednio). [przypis edytorski]

powinienem był domyślić się — forma czasu zaprzeszłego dla czynności wielokrotnej, ponawianej; inaczej: powinienem domyślić się tego wcześniej. [przypis edytorski]

powinienem (…) był — forma daw. czasu zaprzeszłego; dziś: powinienem (wcześniej, dawniej). [przypis edytorski]

powinien — tu: zobowiązany. [przypis edytorski]

powinna byście starać się — dziś: powinnaś starać się a. (grzecznościowe użycie lm w odniesieniu do pojedynczej osoby) powinniście. [przypis edytorski]

powinna (starop.) — należna. [przypis edytorski]

powinność — obowiązek. [przypis edytorski]

powinny (daw.) — do którego jest się zobowiązanym. [przypis edytorski]

powinny (daw.) — należny. [przypis edytorski]

powinny (daw.) — należny, wynikający z powinności, obowiązkowy. [przypis edytorski]

powinny (daw.) — obowiązkowy, wyznaczony przez powinność, należny. [przypis edytorski]

powinny (daw.) — powinowaty, krewny. [przypis edytorski]

powinny — należny. [przypis edytorski]

powinny (starop.) — konieczny. [przypis edytorski]

powinny (starop.) — należny (tu: dar); wyznaczony powinnością (tj. zwyczajowymi obowiązkami) wobec kogoś. [przypis edytorski]

powinny — tu: należny, stosowny. [przypis edytorski]

powinny — tu: należny; wyznaczony obowiązkiem (powinnością). [przypis edytorski]

powinny — tu: powinowaty, członek rodziny. [przypis edytorski]

powinny — tu: powinowaty. [przypis edytorski]

powinny — tu: zobowiązany. [przypis edytorski]

powinny — tu: zobowiązany, wdzięczny. [przypis edytorski]

powinny zostaną (starop.) — tj. [rymy] zostaną zobowiązane (por. powinność: zobowiązanie). [przypis edytorski]

powinowactwo wybiórcze, ang. elective affinity (hist. chem.) — dawny termin chemiczny używany do wskazania mniejszej lub większej tendencji dwu pierwiastków lub związków do łączenia się ze sobą. [przypis edytorski]

powinszował Meyerbeerowi Żydówki — Giacomo Meyerbeer (1791–1864), niem. kompozytor operowy tworzacy we Francji; operę Żydówka skomponował Jacques Halévy. [przypis edytorski]

powinszowania (daw.; z niem. wünschen: życzyć) — gratulacje, życzenia (szczególnie okolicznościowe). [przypis edytorski]

Powiśle — umiejscowiony nad Wisłą rejon Warszawy, część dzielnicy Śródmieście. [przypis edytorski]

powisemko (rus.) — pasemko, pęk. [przypis edytorski]

powismo (daw.) — wyczesany pęk włókien przędziwa, przygotowany do zrobienia z niego przędzy. [przypis edytorski]

powitanie (…) imieniem (daw.) — powitanie w imieniu. [przypis edytorski]

powity (daw.) — zawinięty. [przypis edytorski]

POW — konspiracyjna Polska Organizacja Wojskowa, utworzona w sierpniu 1914 r. w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, działająca na terenach przedrozbiorowej Polski, również w Kijowie i Lwowie; poszczególne oddziały były rozwiązywane w różnym czasie, pod koniec 1918 r. [przypis edytorski]

powłóczny — dziś popr.: powłóczysty; tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

powłóczysty — o spojrzeniu: przeciągły, znaczący. [przypis edytorski]

powłokiem (starop.) — powłócząc (krok powłokiem i leniwo niesie). [przypis edytorski]

powłoszczyć się — zwłoszczyć się; nabyć cech właściwych mieszkańcom Włoch. [przypis edytorski]

powód mechaniczny, podkreślony już na s. 299 w. 16 — [autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment:] „(…) zasady taktu towarzyskiego i gościnności nie pozwalały jej na żadną kontrminę, na którą nawet czasu nie miała. (Powód zaniechania, całkiem zewnętrzny wprawdzie, tkwiący w mechanizmie sytuacji, ale tak ważny, że inne „motywy” wobec niego wyglądają tylko na przymusowe poparcia.)” (rozdział XVI). [przypis edytorski]

powód — tu: przywódca (daw. powódzca: powodujący kimś). [przypis edytorski]

powój — rodzaj roślin o wijącej się lub płożącej łodydze, wydłużonych liściach i lejkowatych kwiatach (białych lub różowych). [przypis edytorski]

powój — roślina o wijącej się łodydze i lejkowatych wonnych kwiatach, nasiona trujące; niektóre gatunki to rośliny lecznicze lub ozdobne. [przypis edytorski]

powóz na gumach — powóz na kołach obciągniętych gumą; starsze powozy miały koła z metalu, więc tocząc się, hałasowały i trzęsły. [przypis edytorski]

powodny koń (daw.) — koń prowadzony luzem, przeznaczony do wymiany; od słowa powód (daw.): rzemień lub sznur do prowadzenia konia. [przypis edytorski]

powodować (daw.) — dać się kierować. [przypis edytorski]

powodować (daw.) — dziś: powozić. [przypis edytorski]

powodować (daw.) — kierować, prowadzić. [przypis edytorski]

powodować (daw.) — kierować. [przypis edytorski]

powodować się (daw.) — dać się kierować. [przypis edytorski]

powodować się (daw.) — kierować się. [przypis edytorski]

powodować — tu: prowadzić, kierować. [przypis edytorski]

powodowany — tu: kierujący się. [przypis edytorski]

powody — dziś popr. forma N.lm: powodami. [przypis edytorski]