Przypisy

ktoś od waszeci — szlachcic. [przypis edytorski]

Kto śpi, ten nie grzeszy (łac. Qui dormit, non peccat) — fragment żartobliwego powiedzenia popularnego w średniowieczu. [przypis edytorski]

kto się blaskiem uwodzi — kto daje uwieść blaskowi. [przypis edytorski]

Kto się w opiekę odda Panu swemu… — polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]

Kto się w opiekę… — polska pieśń religijna, autorstwa Jana Kochanowskiego (1530–1584), będąca poetyckim przekładem Psalmu 91. [przypis edytorski]

Kto się w opiekę — polska pieśń religijna, autorstwa Jana Kochanowskiego (1530–1584), będąca poetyckim przekładem Psalmu 91. [przypis edytorski]

Kto się w opiekę — polska pieśń religijna, z tekstem psalmu 91 wg Jana Kochanowskiego. [przypis edytorski]

kto się w to wda (daw.) — kto się w to zaangażuje. [przypis edytorski]

ktosik (gw.) — ktoś. [przypis edytorski]

kto ten kolos stawił — kto postawił tego kolosa; kto zbudował tę ogromną budowlę. [przypis edytorski]

kto — tu dziś popr.: ktoś. [przypis edytorski]

Kto uwolnił swój umysł z ciemnicy przesądów, dla tego więzienie nie istnieje, gdyż rozkazuje wtedy mówić kamieniom, i kamienie mówią za nas!… — nawiązanie do wypowiedzi Jezusa z Ewangelii Łukasza: A on odpowiadając, rzekł im: Powiadam wam, jeśliby ci milczeli, wnet kamienie wołać będą (Łk, 19:40). [przypis edytorski]

Kto was słucha, mnie słucha — Łk 10, 16. [przypis edytorski]

Kto wie? (…) motyle — w oryginalnej wersji językowej: Who knows? He is gone, inscrutable at heart, and the poor girl is leading a sort of soundless, inert life in Stein's house. Stein has aged greatly of late. He feels it himself, and says often that he is ”preparing to leave all this; preparing to leave…” while he waves his hand sadly at his butterflies.; tłum. red. W.L. [przypis edytorski]

Kto w miłości pieśń żałoby Raz zanucił, wiecznie nuci; Kto raz zabłądził na groby, Już z nich na świat nie powróci — zmieniony cytat z Widowiska, I części Dziadów Adama Mickiewicza: „Kto w młodości pieśń żałoby/ Raz zanucił, wiecznie nuci;/ Kto młody odwiedza groby,/ Już z nich na świat nie powróci”. [przypis edytorski]

kto wola (daw.) — kto chce. [przypis edytorski]

Kto wy taki? (gw.) — Kim wy jesteście? [przypis edytorski]

ktożeś ty (daw.) — kim jesteś. [przypis edytorski]

Kto zdrowie swoje miłuje, traci je. A kto je utraca, najduje je — wg wskazania w źródle na marginesie: J 12, 25, jednak w tłum. Wujka werset ten brzmi: „Kto miłuje duszę swą, traci ją, a kto nienawidzi dusze swojej na tym świecie, ku wiecznemu żywotowi strzeże jej”; cytat zapewne wymieszany z Mt 10, 39: „Kto nalazł duszę swoję, straci ją; a kto by utracił duszę swą dla mnie, najdzie ją”. [przypis edytorski]

kto z kaźnią się rozminął — kto sam nie cierpi; kaźń: cierpienie, tortura. [przypis edytorski]

Kto z prawdy jest, ten prawdę mówi (…) — zapewne odniesienie do J 18, 37. [przypis edytorski]

Kto z was bez grzechu, niechaj pierwszy rzuci na nią kamieniem — J 8, 7. [przypis edytorski]

KTT — tak podpisywał się w prasie Krzysztof Teodor Toeplitz, (1933–2010), dziennikarz i krytyk, a także autor scenariusza serialu Czterdziestolatek. [przypis edytorski]

Kturem — powinno być: którem (dziś którym). [przypis edytorski]

Kuakiutl, właśc. Kwakiutlowie — grupa plemion Indian północnoamerykańskich zamieszkujących płn. część wyspy Vancouver i wybrzeża kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska (oba tereny przedzielone przez cieśninę Królowej Charlotty); tradycyjna kultura tych plemion oparta jest na totemizmie i instytucji potlaczu; jednym z ważnych badaczy Kwakiutlów był Franz Boas. [przypis edytorski]

„Kuba” — Bateria artylerii „Kuba”, nazwana tak od pseudonimu jej dowódcy, por. Romualda Jakubowskiego, wchodziła w skład 7 Pułku Piechoty Legionów AK „Garłuch”. Jego zadaniem było opanowanie na początku powstania lotniska na Okęciu. 1 sierpnia 1944 r. dowódca pułku, mjr Stanisław Babiarz ps. „Wysocki” ocenił, że akcja wobec silnej obsady niemieckiej nie rokuje szans powodzenia i odwołał natarcie. Rozkaz nie dotarł na czas do baterii „Kuba”, która samotnie uderzyła z podwarszawskiej wsi Zbaraż na Okęcie i została odparta z ciężkimi stratami. [przypis edytorski]

Kubacki, Wacław (1907–1992) — historyk literatury, krytyk, autor powieści i prozy poetyckiej. [przypis edytorski]

Kubacki, Wacław (1907–1992) — krytyk i historyk literatury. [przypis edytorski]

Kubań — rzeka w Rosji, w zach. części Kaukazu Północnego oraz obszar żyznych ziem objętych jej dorzeczem, Kubań wypływa z gór Elbrusu, a uchodzi szeroką deltą do Morza Azowskiego; tu: przyczółek kubański, znany również jako „przyczółek Gotów”, był ufortyfikowaną niemiecką pozycją wojskową położoną na półwyspie Taman w Rosji, między Morzem Azowskim a Morzem Czarnym. Od stycznia do października 1943 służył jako miejsce postoju armii niemieckiej, skąd miała prowadzić ataki na szyby naftowe na Kaukazie. [przypis edytorski]

kubana (daw.) — opłata za umożliwienie transakcji a. łapówka. [przypis edytorski]

kuban (daw.) — datek, łapówka. [przypis edytorski]

kuban (daw.) — łapówka. [przypis edytorski]

kuban (daw.) — łapówka. [przypis edytorski]

Kuba Rozpruwacz — pseudonim nadany zabójcy londyńskich prostytutek, jego tożsamość nie została ustalona. [przypis edytorski]

kubatura — pojemność. [przypis edytorski]

kubek w kubek — taki sam. [przypis edytorski]

Kube, Wilhelm (1887–1943) — od 1941 r. Gauleiter czyli komisarz generalny Białorusi, zginął w zamachu w Mińsku w niejasnych okolicznościach. [przypis edytorski]

Kubiak, Tadeusz (1924–1979) — poeta, satyryk, w 1949 r. nagrodzony w konkursie Ministerstwa Kultury i Sztuki. [przypis edytorski]

Kubicki, Maciej — porucznik korpusu inżynierów koronnych; podczas insurekcji awansowany na kapitana, następnie na majora. [przypis edytorski]

kubiczny (daw.) — sześcienny, od: kubik: sześcian, kostka, pot. także jednostka objętości, szczególnie drewna a. materiałów budowlanych, równa objętości sześcianu o ustalonym boku (dziś: jeden metr sześcienny). [przypis edytorski]

kubiczny — sześcienny. [przypis edytorski]

kubiczny — w kształcie sześcianu. [przypis edytorski]

kubik — metr sześcienny; pot. nazwa miary objętości towarów (np. drewna itp.). [przypis edytorski]

kubik — sześcian, kostka sześcienna. [przypis edytorski]

Kubilaj-chan (1215–1294) — wnuk Dżyngis-chana, syn Tołuja i Sorkaktani-beki, piąty wielki chan mongolski i pierwszy cesarz Chin z dynastii Yuan. [przypis edytorski]

kubista — przedstawiciel kubizmu, kierunku w sztukach plastycznych powstałego na pocz. XX w., charakteryzującego się sprowadzaniem przedmiotów i postaci do układów uproszczonych brył geometrycznych, próbami jednoczesnego przedstawiania przedmiotu z różnych punktów widzenia. [przypis edytorski]

kubizm — kierunek w sztukach plastycznych powstały na pocz. XX w., charakteryzujący się sprowadzaniem przedmiotów i postaci do układów uproszczonych brył geometrycznych, próbami jednoczesnego przedstawiania przedmiotu z różnych punktów widzenia; jako pierwszy kierunek, który radykalnie zerwał z tradycyjną koncepcją sztuki, kubizm wywarł wielki wpływ na rozwój sztuki nowoczesnej. [przypis edytorski]

Kubłaj-Chan (1215–1294) — wnuk Czyngis-Chana, pierwszy cesarz Chin z dynastii Yuan. [przypis edytorski]

ku brzegu — dziś popr. forma C. lp: ku brzegowi. [przypis edytorski]

kuć (gw.) — dziobać. [przypis edytorski]

ku chłopcowi — dziś: ku chłopcu. [przypis edytorski]

kucia a. kutia — tradycyjna potrawa wigilijna kuchni wschodniej, robiona z gotowanej pszenicy lub kaszy z utartym makiem oraz miodem i różnymi bakaliami. [przypis edytorski]

kucja a. kutia — tradycyjna potrawa wigilijna kuchni wschodniej, robiona z gotowanej pszenicy lub kaszy z utartym makiem oraz miodem i różnymi bakaliami. [przypis edytorski]

kucza (gw.) — licha chatka, szałas, szopa. [przypis edytorski]

kucza (gw.) — licha chatka, szałas, szopa; zagroda dla prosiąt, cieląt, kur. [przypis edytorski]

ku Czarnemu Stawu — dziś raczej: ku Czarnemu Stawowi. [przypis edytorski]

kuczer (daw., z niem.) — woźnica. [przypis edytorski]

kuczka (daw.) — szałas. [przypis edytorski]

kuczka (hebr. sukka) — szałas budowany w święto Sukkot, mający przypominać o opisanej w Księdze Wyjścia wędrówce ludu wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej, kiedy to Żydzi zmuszeni byli prowadzić koczowniczy tryb życia. [przypis edytorski]

kuczka (hebr. sukka) — szałas budowany w święto Sukkot, mający przypominać o opisanej w Księdze Wyjścia wędrówce ludu wybranego z Egiptu do Ziemi Obiecanej, kiedy to Żydzi zmuszeni byli prowadzić koczowniczy tryb życia. [przypis edytorski]

kuczka — namiot, szopa. [przypis edytorski]

kuczma (daw.) — rodzaj czapki. [przypis edytorski]

Kuczmański Szlak — środkowa odnoga Czarnego Szlaku. [przypis edytorski]

kuczyć się (przestarz.) — tęsknić. [przypis edytorski]

kuczymunia — schron podziemny, bunkier, kryjówka. Nazwa może pochodzić, podobnie jak słowo kuczki, oznaczające rodzaj balkonu lub szałasu budowanego na żydowskie Święto Szałasów, od staropolskiego słowa kucza, czyli szałas, chata. Podczas Zagłady wiele osób żydowskich szukało schronienia w kryjówkach. Za miejsca ukrywania się mogły służyć odrębne przestrzenie w domach takie jak strychy, piwnice, różnego rodzaju zabudowania takie jak stodoły, ziemianki, bunkry, kapliczki, grobowce czy schowki specjalnie budowane w celu ukrywania się. Zdarzały się też wśród kryjówek formy naturalne takie jak drzewa czy jaskinie. Warunki życia w tych kryjówkach były niezwykle trudne. Kryjówki często były ciasne, pozbawione właściwej wentylacji, ogrzewania i naturalnego światła. Na niewielkiej przestrzeni z ograniczoną możliwością poruszania się i brakiem podstawowych udogodnień ukrywało się przez miesiące, a nawet lata kilka-kilkanaście osób. Problemy z zaopatrzeniem w jedzenie były powszechne, ponieważ zdobycie i przechowywanie wystarczających zapasów żywności bez wywoływania podejrzeń sąsiadów było bardzo trudne. Poza cierpieniem fizycznym tym, którzy ukrywali się, bezustannie towarzyszył strach przed wykryciem, obawa o bliskich i ciągłe poczucie niepewności. Osoby ukrywające się musiały pozostawać całkowicie cicho w ciągu dnia, aby uniknąć wykrycia, co ograniczało ich ruchy i możliwość komunikacji. Każdy hałas taki jak kroki, rozmowa, kaszel, chrapanie, płacz dzieci mógł zdradzić ich obecność. Odkrycie przez nazistów lub ich współpracowników oznaczało prawie pewną śmierć. Pomimo trudnych warunków ukrywający się Żydzi i Żydówki udzielali sobie wzajemnie wsparcia i pomocy, powszechne były akty odwagi i solidarności. [przypis edytorski]

kuczymunia — schron podziemny, bunkier. Podczas Zagłady wielu Żydów szukało schronienia w kryjówkach. Za miejsca ukrywania się mogły służyć odrębne przestrzenie w domach takie jak strychy, piwnice, różnego rodzaju zabudowania takie jak stodoły, ziemianki, bunkry, kapliczki, grobowce czy schowki specjalnie budowane w celu ukrywania Żydów. Zdarzały się też wśród kryjówek formy naturalne takie jak drzewa czy jaskinie. Warunki życia w tych kryjówkach były niezwykle trudne. Kryjówki często były ciasne, pozbawione właściwej wentylacji, ogrzewania i naturalnego światła. Na niewielkiej przestrzeni z ograniczoną możliwością poruszania się i brakiem podstawowych udogodnień ukrywało się przez miesiące, a nawet lata kilka-kilkanaście osób. Problemy z zaopatrzeniem w jedzenie były powszechne, ponieważ zdobycie i przechowywanie wystarczających zapasów żywności bez wywoływania podejrzeń sąsiadów było bardzo trudne. Poza cierpieniem fizycznym tym, którzy ukrywali się, bezustannie towarzyszył strach przed wykryciem, obawa o bliskich i ciągłe poczucie niepewności. Osoby ukrywające się musiały pozostawać całkowicie ciche w ciągu dnia, aby uniknąć wykrycia, co ograniczało ich ruchy i możliwość komunikacji. Każdy hałas taki jak kroki, rozmowa, kaszel, chrapanie, płacz dzieci mogły zdradzić ich obecność. Odkrycie przez nazistów lub ich współpracowników oznaczało prawie pewną śmierć. Pomimo trudnych warunków ukrywający się Żydzi udzielali sobie wzajemnie wsparcia i pomocy, powszechne były akty odwagi i solidarności. [przypis edytorski]

kuczy — przykrzy. [przypis edytorski]

Kudak — polska twierdza zbudowana w latach 1635–1637 w celu utrzymania w posłuszeństwie Kozaków zaporoskich; znajdowała się w miejscu ob. dzielnicy miasta Dniepr w Ukrainie. [przypis edytorski]

Kuda na Bierlin? (ros.) — Którędy na Berlin? [przypis edytorski]

ku dębu — dziś popr. forma C. lp: ku dębowi. [przypis edytorski]

ku domu — dziś popr. forma C.lp: ku domowi. [przypis edytorski]

kudy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

kudy (gw.) — gdzie; tu: o ile. [przypis edytorski]

kudy jemu (ros.) — gdzie mu (do kogoś). [przypis edytorski]

kudy (ros.) — gdzie; gdzież tam. [przypis edytorski]

kudy (rus.) — gdzie. [przypis edytorski]

ku dzbanu — w stronę dzbana, do dzbana. [przypis edytorski]

Küchelberg a. Monte di Merano — wzgórze nad Merano. [przypis edytorski]

Külpe, Oswald (1862–1915) — niemiecki psycholog i filozof. [przypis edytorski]

kümmel — słodki likier na bazie kminku i kopru włoskiego. [przypis edytorski]

Kürten, Peter — seryjny morderca zwany wampirem z Düsseldorfu, stracony w r. 1931. [przypis edytorski]

kufa — beczka. [przypis edytorski]

kufa — beczka. [przypis edytorski]

kufa (daw.) — drewniana beczka. [przypis edytorski]

kufa (daw.) — duża, drewniana beczka do leżakowania piwa. [przypis edytorski]

kufa — duża beczka drewniana do leżakowania piwa. [przypis edytorski]

kufa — duża, drewniana beczka. [przypis edytorski]

kufa — duża drewniana beczka. [przypis edytorski]

kufa — rodzaj dużej, drewnianej beczki. [przypis edytorski]

kufa — tu: duża, drewniana beczka. [przypis edytorski]

kufa — tu: duża drewniana beczka, używana w przemyśle piwowarskim. [przypis edytorski]

kufel garcowy — kufel o pojemności jednego garnca (tj.3–4 litrów, zależnie od regionu Polski); inaczej: kusz. [przypis edytorski]

kufel kwarciany — kufel o pojemności 1/4 części garnca (w przybliżeniu 1/4 l); garniec: daw. miara objętości cieczy. [przypis edytorski]

kufer — skrzynia, używana do przechowywania i transportu odzieży. [przypis edytorski]

kufya — duża drewniana beczka używana w winiarstwie i piwowarstwie. [przypis edytorski]

kugel — słodka potrawa żydowska. [przypis edytorski]

kugiel a. kugel — tradycyjna żydowska potrawa świąteczna w postaci wypiekanej w piecu zapiekanki z utartych surowych ziemniaków z jajkami i cebulą; w wersji deserowej z makaronem i owocami. [przypis edytorski]

kuglarka — sztukmistrzyni, oszustka. [przypis edytorski]

kuglarkaż (…) wydrze — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy kuglarka wydrze. [przypis edytorski]

kuglarstwo (daw.) — sztuczka, przedstawienie. [przypis edytorski]