Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | potocznie | przestarzałe | regionalne | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | ukraiński | włoski | żartobliwie

Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 5966 przypisów.

żołądek pana ziemi wyzwalał się z hukiem (…) świat się dowiadywał, że Cezar jest po obiedzie — w dziele Swetoniusza (Boski Klaudiusz 32) znajduje się plotka, jakoby Klaudiusz zamierzał wydać zarządzenie zezwalające na głośne puszczanie wiatrów podczas uczty, dowiedziawszy się o chorobie osoby, która się przed tym powstrzymywała. [przypis edytorski]

żołądek strusi — żołądek, którego nic nie pobudzi do wymiotów. [przypis edytorski]

żołądź (r.ż. a. r.m.) — tu: trefl, jeden z kolorów w grach karcianych. [przypis edytorski]

żołądź — tu: trefl, jeden z kolorów w grach karcianych. [przypis edytorski]

żołdak — daw.: żołnierz najemny pobierający żołd, czyli zapłatę za służbę wojskową (określenie neutralne); dziś: pogardl. o żołnierzu. [przypis edytorski]

żołdak (daw.) — żołnierz najemny pobierający żołd (określenie neutralne); dziś pogardl. o żołnierzu. [przypis edytorski]

żołdziech — dziś popr. forma Msc.lm: żołdach. [przypis edytorski]

żołędzi kubki — czapeczki żołędzi. [przypis edytorski]

żołnierze Cezara bardzo się obrazili, gdy Cezar, wzajemnie z nich niezadowolony, nazwał ich obywatelami, quirites — zdarzenie to opisują Swetoniusz, Appian i Kasjusz Dion, jednak reakcją żołnierzy nie było obrażenie się. Podczas nieobecności Cezara, ścigającego na Wschodzie pokonanego Pompejusza, żołnierze odesłanych do Italii legionów, nie mając żadnych wieści i wątpiąc w spełnienie obietnic otrzymania ziemi za wieloletnią służbę, podnieśli bunt. Kiedy po powrocie Cezar pojechał do ich obozu i zwrócił się do buntowników, pytając, czego oczekują, nie śmieli wspomnieć o nagrodach, domagali się więc od niego zwolnienia ze służby, licząc na to, że z powodu kampanii w Afryce nie może sobie pozwolić na rozformowanie oddziałów i będzie próbował ich przekupić. Cezar swoją odpowiedź rozpoczął, zwracając się do nich słowem „Kwiryci”, zamiast nazwać ich „żołnierzami”, dając tym samym do zrozumienia, że od tej chwili uważa ich za cywilów. Zaskoczeni legioniści natychmiast zmienili zdanie i prosili, by wolno im było dalej służyć pod jego rozkazami. [przypis edytorski]

Żołnierze więc cały ten czas jedli mięso — Grecy w tych czasach jadali stosunkowo niewiele mięsa; dla żołnierzy greckich dieta składająca się niemal wyłącznie z mięsa stanowiła ciężkie doświadczenie. [przypis edytorski]

żołnierzów — dziś popr. forma B. lm: żołnierzy. [przypis edytorski]

żołnierzów — dziś popr. forma D.lm: żołnierzy. [przypis edytorski]

żołnierzów — dziś popr.: żołnierzy. [przypis edytorski]

Żołnierz Polski Odrodzonej — żołnierz wojska II Rzeczpospolitej, postać niewystępująca pierwotnie w dramacie Rydla. [przypis edytorski]

żołw' — daw. apostrofem na końcu wyrazu oznaczano miękkie w lub b (co ujawnia się w odmianie, np. żółwia, a nie: żółwa itd.), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]

żonąś — dziś: jesteś żoną. [przypis edytorski]

żona Diomedesa — Egialea. [przypis edytorski]

żona i matka — Jokasta, zarazem matka i żona Edypa; po odkryciu prawdy co do tożsamości swego drugiego męża, powiesiła się z rozpaczy, zaś Edyp wykłuł sobie oczy broszą z jej sukni. [przypis edytorski]

żona króla Dejotara, Stratonika (…) by mogły odziedziczyć władztwo ojca — Stratonika, żona Dejotara I Filoromajosa (ok. 105–40 p.n.e.), władcy Galacji w Azji Mniejszej, nie mogąc mieć dzieci podsunęła mężowi swoją niewolnicę (Plutarch, Cnoty kobiet). [przypis edytorski]

żona Lota (bibl.) — postać z Księgi Rodzaju: Bóg ostrzegł Lota, jedynego sprawiedliwego w mieście Sodomie, w pobliżu Morza Martwego, by nie oglądając się za siebie, uciekł z całą rodziną z miasta, na które zostanie zesłana zagłada; żona Lota, która nie posłuchała zakazu i podczas ucieczki obejrzała się, zamieniła się w słup soli (Rdz 19, 17–26); Księga Rodzaju nie podaje jej imienia, w tradycji żydowskiej nazywana jest Ado lub Edytą. [przypis edytorski]

żona Lota — postać biblijna, małżonka Lota, bratanka patriarchy Abrahama, zamieniona w słup soli. [przypis edytorski]

żona Lota — wg biblijnej Księgi Rodzaju, Bóg ostrzegł Lota, jedynego sprawiedliwego w Sodomie, by nie oglądając się za siebie uciekł z całą rodziną z miasta, na które zostanie zesłana zagłada. Żona Lota, która nie posłuchała zakazu i podczas ucieczki obejrzała się, zamieniła się w słup soli. [przypis edytorski]

żona Lykona — Gromiwoja. [przypis edytorski]

żona mi chora — dziś popr.: moja żona jest chora lub pot.: żona mi choruje. Dawniej pod oznajmieniem, że kobieta jest chora (lub: słaba), mogła się kryć informacja o tym, że rodzi dziecko, jako że mówienie wprost o porodzie było uważane za nieprzyzwoite. [przypis edytorski]

żona Napoleona III nie nazywała się ani Józefina, ani Maria Ludwika — były to żony Napoleona I. [przypis edytorski]

żona rycerza — w oryginale niem. Frau des Schlosses: pani na zamku, pani zamku. [przypis edytorski]

żondołek (gw.) — żołądek. [przypis edytorski]

żonę Sabina (…) bliźniąt — Empone (wg Tacyta: Epponina (Roczniki, IV, 67)), żona Juliusa Sabinusa, po jego klęsce przez kilka lat udawała wdowę i ukrywała męża (Plutarch, Dialog o miłości, 25). [przypis edytorski]

Żonę, uczciwość i brodę, i zdrowie — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie, dodając po tym wersie: „Czego ci życzę w najpoczciwszym słowie”. [przypis edytorski]

żonkoś — dowcipnie o mężczyźnie, który dopiero co się ożenił. [przypis edytorski]

żonkoś — mężczyzna żonaty, w szczególności od niedawna. [przypis edytorski]

żonóm — dziś popr. forma C. lm: żonom. [przypis edytorski]

żony bądźcie posłuszne mężom waszym — Ef 5, 22. [przypis edytorski]

żony dwie — Medea i Kreuza, córka króla Koryntu. [przypis edytorski]

żony — żoną Zeusa wg mitologii była Hera. [przypis edytorski]

żordoczka (жёрдочка; ros.) — żerdź; grzęda. [przypis edytorski]

żorżeta — lekka, przejrzysta tkanina o nieregularnie zmarszczonej powierzchni. [przypis edytorski]

Żorż — hotel i restauracja w centrum Lwowa, przy pl. Mickiewicza, funkcjonuje pod tą samą nazwą i w tym samym miejscu od połowy XIX do początku XXI w. [przypis edytorski]

żrą [mu] czas i humor psują — Mickiewicz, List do Stefana Garczyńskiego, Paryż, 12 stycznia 1833. [przypis edytorski]

żrzały — dojrzały. [przypis edytorski]

żrzetelny — dziś. popr.: rzetelny. [przypis edytorski]

żuawy — dziś popr.: żuawi, znana z bitności francuska formacja lekkiej piechoty, utworzona pierwotnie z mieszkańców Algierii; także żuawi śmierci, doborowy oddział wojskowy powstania styczniowego, sformowany z ochotników na wzór żuawów francuskich. [przypis edytorski]

żubr (tu przen.), często żubr litewski — tradycjonalista, pochodzący z terenów dzisiejszej Litwy, człowiek o zachowawczych poglądach, ceniący dawne obyczaje i kultywujący tradycyjny styl życia, a także z uporem i rozmachem broniący publicznie swoich przekonań. [przypis edytorski]

żuiserstwo (z fr. jouisseur: lubieżnik) — lubieżność, pożądliwość. [przypis edytorski]

żukowate (daw. biol.) — daw. nazwa grupy chrząszczy z rodzin gnojarzowatych i poświętnikowatych, żerujących w nawozie. [przypis edytorski]

Żukowski, Wasilij Andriejewicz (1783–1852) — czołowy ros. poeta i tłumacz; odegrał wielką rolę w rozwoju literatury ros., inspirując wielu autorów swoimi parafrazami poezji zachodnioeuropejskiej. [przypis edytorski]

Żukowski, Wasilij Andriejewicz (1783–1852) — rosyjski poeta i pisarz, tłumacz dzieł literackich; odegrał wielką rolę w rozwoju literatury ros., inspirując wielu autorów swoimi parafrazami poezji zachodnioeuropejskiej. [przypis edytorski]

Żukowski, Wasilij Andriejewicz (1783–1852) — rosyjski poeta i pisarz, tłumacz dzieł literackich. [przypis edytorski]

Żukowski, Wasilij Andriejewicz (1783–1852) — rosyjski poeta i tłumacz. Przetłumaczył Odyseję Homera na rosyjski w 1849 r. [przypis edytorski]

Żukrowski, Wojciech (1916–2000) — pisarz i publicysta związany z katolicyzmem. [przypis edytorski]

Żukrowski, Wojciech (1916–2000) — prozaik, poeta, autor książek dla dzieci. [przypis edytorski]

żuława — obszar powstały z materiału naniesionego przez rzekę, bardzo urodzajny i zwykle podmokły. [przypis edytorski]

Żuławski, Jerzy (1874–1915) — autor młodopolski, prekursor fantastyki naukowej w Polsce, katastrofista. [przypis edytorski]

Żuławski, Jerzy (1874–1915) — pisarz młodopolski, prekursor fantastyki naukowej w Polsce, katastrofista; autor m.in. trylogii science fiction, której akcja osadzona jest na Księżycu (Na srebrnym globie, 1903; Zwycięzca, 1910; Stara Ziemia, 1911), zbiorów wierszy (wśród których wyróżnić warto debiutancki tom Na strunach duszy, 1895), dramatów (np. Eros i Psyche, 1904), a także rozpraw filozoficznych i estetycznych (Prolegomena, 1902; Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło, 1902; Szkice literackie, 1913; Przed zwierciadłem prawdy, 1914; Miasta umarłe, 1918); publikował m.in. w „Życiu”, „Krytyce”, „Chimerze” i „Słowie Polskim”. [przypis edytorski]

Żuławski, Jerzy (1874–1915) — poeta, dramaturg i powieściopisarz; autor powieści fantastycznych Na srebrnym globie, Stara Ziemia. [przypis edytorski]

Żuławski, Jerzy (1874–1915) — poeta, dramaturg i powieściopisarz młodopolski, prekursor fantastyki naukowej w Polsce, przedstawiciel dekadentyzmu i katastrofizmu; po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów, redagował pismo „Do Broni”, zmarł w szpitalu wojskowym na tyfus. [przypis edytorski]

Żuławski, Marek (1908–1985) — malarz i grafik. [przypis edytorski]

Żuławy — tu: Romney Marsh, tereny na płd. wybrzeżu Anglii, w hrabstwach Kent i Sussex, na wschód od Pevensey; żuława — urodzajne, zalewowe ziemie przy ujściu rzeki do morza. [przypis edytorski]

żulik (gw.) — łobuz. [przypis edytorski]

żupan — daw. ubiór męski noszony przez szlachtę; długa suknia z wąskimi rękawami, ze stójką, z przodu zapinany na haftki lub liczne drobne guziki. [przypis edytorski]

żupanik — zdr. od żupan: szlachecki ubiór męski o kroju długiej, zapinanej sukni. [przypis edytorski]

żupan — męska suknia z długimi rękawami w żywym kolorze, zapinana na rząd guzików. [przypis edytorski]

żupan — naczelnik żupy, czyli okręgu; odpowiednik kasztelana a. (w Europie Zach.) komesa. [przypis edytorski]

żupan — okrycie noszone przez szlachciców, zapinane na guziki, sięgające do kolan, z wąskimi rękawami i kołnierzem w formie stójki. [przypis edytorski]

żupan — okrycie noszone przez szlachciców, zapinane na guziki, sięgające do kolan, z wąskimi rękawami i kołnierzem w formie stójki. [przypis edytorski]

żupan — staropolska szata męska w kształcie długiej sukni z długimi rękawami, zapinana na rząd guzików. [przypis edytorski]

żupan — staropolski męski ubiór szlachecki, przypominający suknię z guzikami lub męski płaszcz. [przypis edytorski]

żupan — starop. ubiór męski, długi obcisły płaszcz zapinany na guziki, ze stojącym kołnierzem i wąskimi rękawami. [przypis edytorski]

żupan — starop. ubiór noszony przez szlachtę, o kroju długiej sukni zapinanej na guziki, ze stójką i wąskimi rękawami. [przypis edytorski]

żupan (z czes.) — starop. ubiór noszony przez szlachtę, o kroju długiej sukni zapinanej na guziki, ze stójką i wąskimi rękawami. [przypis edytorski]

żupan (z czes.) — w daw. Polsce suknia męska z długimi wąskimi rękawami, zwykle ze stójką lub małym kołnierzem, zapinana z przodu pod szyję na liczne guziczki, haftki a. szamerowana, sięgająca za kolano, noszona pod kontusz, często od niego dłuższa. [przypis edytorski]

żupica (daw.) — płaszcz, długa kurtka. [przypis edytorski]

żupica — krótki płaszcz do jazdy konnej. [przypis edytorski]

żurachwina — dziś popr.: żurawina. [przypis edytorski]

żurawiana studnia — studnia z żurawiem, tj. taka, z której wodę wyciągano za pomocą żurawia, czyli dźwigni, na której jednym ramieniu zawieszone było na sznurze wiadro do czerpania, zaś naciskanie drugiego ramienia pozwalało wydobyć wypełnione wodą wiadro ze studni; archaiczny ten przyrząd został następnie zastąpiony kołowrotkiem. [przypis edytorski]

Żuraw Ibikusa — aluzja do ballady Schillera Die Kraniche des Ibikus. Ibikus, grecki poeta, został zamordowany przez zbójców; zbrodnię tę odkryły żurawie, stając się narzędziem zemsty. [przypis edytorski]

„żurawiec” — określenie z Wesela Stanisława Wyspiańskiego, akt I, sc. 25. [przypis edytorski]

żurawiów — dziś popr. forma D. lm: żurawi. [przypis edytorski]

Żurawski, Józef — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1809 kapitan 17. pułku piechoty. [przypis edytorski]

żuraw studzienny — rodzaj prostej dźwigni umożliwiającej wyciąganie wiadrem wody ze studni. [przypis edytorski]

żuraw — tu: rodzaj prostej dźwigni umożliwiającej wyciąganie wiadrem wody ze studni. [przypis edytorski]

„Żurnal Damskich Mód” — zapewne „Дамский журнал” (Damskij Żurnał), wyd. 1823–1833 przez Piotra Iwanowicza Szalikowa, lub fr. czasopismo „Journal des dames et des modes”, wyd. 1801–1839. [przypis edytorski]

żurnal (daw.) — czasopismo. [przypis edytorski]

żurnalista (daw., z fr.) — dziennikarz. [przypis edytorski]

żurnal mód — czasopismo poświęcone modzie. [przypis edytorski]

Żurowski, Maciej (1915–2003) — tłumacz, profesor romanistyki Uniwersytetu Warszawskiego. [przypis edytorski]

żurzyć się (daw.) — złościć się. [przypis edytorski]

żwawe wojowniki — dziś popr. forma M. lm: żwawi wojownicy. [przypis edytorski]