Footnotes

Adrastea a. Adrasteja (mit. gr.) — bogini nieuchronnej sprawiedliwości (jej imię tłumaczy się jako „Nieunikniona”, „Ta, której nic nie umknie”), utożsamiana z Nemezis. [przypis edytorski]

Adrasteja (mit. gr.) — córka Ananke, bogini sprawiedliwości i losu (jej imię tłumaczy się jako „Nieodwracalna”, „Nieunikniona”, „Nieuchronna”, „Ta, której nic nie umknie”), utożsamiana z Nemezis; także: opiekunka gór; godzić się z Andrasteją: godzić się ze swym losem. [przypis edytorski]

Adrast, król Daunyjczyków — bezbożny i wojowniczy władca z powieści Przygody Telemaka (fr. Les aventures de Télémaque, 1699). W V księdze Emila wychowawca tytułowego bohatera czyta z nim tę powieść, omawiając stosunki międzynarodowe, i wspomina, że Adrasta można zidentyfikować we współczesnej Europie. [przypis edytorski]

Adrastos (mit. gr.) — król Argos, greckiego miasta w Argolidzie; za namową zięcia Polinika stanął na czele wyprawy siedmiu wodzów przeciw Tebom. [przypis edytorski]

Adrast — wojownik trojański (pojawiający się w dalszych partiach tekstu bohater o tym samym imieniu to król Sikionu). [przypis edytorski]

ad rebelionem (z łac.) — do rebelii. [przypis edytorski]

ad rem (łac.) — do rzeczy; argument ad rem: argument rzeczowy, odnoszący się do sedna omawianej sprawy. [przypis edytorski]

ad rem (łac.) — do rzeczy. [przypis edytorski]

adres (daw.) — pismo zbiorowe wystosowane do osoby wybitnej lub zajmującej wysokie stanowisko. [przypis edytorski]

adresnyj stoł (ros.) — punkt informacji o adresach. [przypis edytorski]

adres — tu: list zbiorowy. [przypis edytorski]

Adria — elegancki lokal funkcjonujący w Warszawie przy ulicy Moniuszki 10 w latach 1931–1944. [przypis edytorski]

Adria — elegancki lokal funkcjonujący w Warszawie przy ulicy Moniuszki 10 w latach 1931–1944. [przypis edytorski]

Adria — słynny warszawski lokal, otwarty w r. 1931. [przypis edytorski]

Ad rivum eundem Lupus et Agnus venerant (łac.) — Nad ten sam potok przyszli Wilk i Baranek… [przypis edytorski]

Adryjatykiem — Adriatykiem; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

ad secundum (łac.) — po drugie. [przypis edytorski]

ad specialia (łac.) — do szczegółowych. [przypis edytorski]

ad sui ipsius augendam famam (łac.) — dla zwiększenia własnej sprawy. [przypis edytorski]

adsum (łac.) — obecny. [przypis edytorski]

Adua — miasto w północnej Etiopii (dawnej Abisynii), miejsce bitwy stoczonej 1 marca 1896, podczas której włoski korpus inwazyjny doznał porażki w starciu z wojskami etiopskimi. W 1935 roku wybuchła druga wojna włosko-abisyńska: 3 października do Etiopii wtargnęły wojska faszystowskich Włoch, w skład których wchodziły dywizje tzw. Czarnych Koszul, paramilitarnej formacji utworzonej przez Mussoliniego. Armia etiopska, mimo zaciętego oporu, uległa przewadze wojsk włoskich, wyposażonych w samoloty, czołgi, artylerię, wielokrotnie używających gazów bojowych. Podbitą w 1936 Etiopię włączono do Włoskiej Afryki Wschodniej. [przypis edytorski]

adultera (łac.) — cudzołożnica. [przypis edytorski]

ad umbras (łac.) — między cienie zmarłych. [przypis edytorski]

ad unguem (łac.) — dosł.: do paznokcia; dokładnie, skrupulatnie, starannie. [przypis edytorski]

ad usum delphini (łac.) — dosł.: do użytku delfina, tj. francuskiego następcy tronu; ocenzurowane, ze względów moralnych, wydania klasyków łacińskich przeznaczone dla syna Ludwika XIV; ogólnie: wersje utworów przeznaczone dla dzieci i młodzieży. [przypis edytorski]

ad usum (łac.) — na użytek. [przypis edytorski]

ad usum scholarum (łac.) — na użytek uczniów. [przypis edytorski]

Ad Venerem (łac.) — do Wenus. [przypis edytorski]

Advocatus Diaboli (łac.: adwokat diabła) — potoczna nazwa urzędnika znanego oficjalnie jako Promotor Wiary (łac. promotor fidei), który w procesie kanonizacyjnym ma za zadanie znalezienie ewentualnych wad i grzechów kandydata na świętego, tak aby decyzja o kanonizacji była podejmowana tylko w przypadku naprawdę godnych kandydatów. [przypis edytorski]

advocatus diaboli (łac.) — adwokat diabła. [przypis edytorski]

advocatus (łac.) — adwokat, prawnik; tu: wójt. [przypis edytorski]

adwent — okres (zwykle czterotygodniowy, liczony kolejnymi niedzielami) poprzedzający święta Bożego Narodzenia (25 grudnia a. 6 stycznia) w kościołach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

adwent (z łac. adventus: przyjście) — okres (zwykle czterotygodniowy, liczony kolejnymi niedzielami) poprzedzający święta Bożego Narodzenia (25 grudnia a. 6 stycznia) w kościołach chrześcijańskich. [przypis edytorski]

adwerbia — przysłówki. [przypis edytorski]

adwersant — dziś: adwersarz, tj. przeciwnik. [przypis edytorski]

adwersarz (daw., z łac.) — przeciwnik, oponent. [przypis edytorski]

adwersarz — przeciwnik. [przypis edytorski]

adwersarz — przeciwnik w sporze. [przypis edytorski]

ady a. dyć (daw.) — przecież, właśnie, ale. [przypis edytorski]

ady a. dyć (daw.) — przecież, właśnie, ależ. [przypis edytorski]

adybym zamarła (gw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: a dyć zamarłabym, tj.: to przecież umarłabym. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — ależ, przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — zaprawdę, przecież. [przypis edytorski]

adyć (gw.) — zaprawdę; przecież. [przypis edytorski]

ady (daw.) — przecież, jednak, ależ. [przypis edytorski]

ady (gw.) — ale, przecież. [przypis edytorski]

ady (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

Adym wyglądała (gw.) — przecież wyglądałam. [przypis edytorski]

adyna (lenk.) — valanda. [przypis edytorski]

adynininkas — laikrodis. [przypis edytorski]

Äonen — Ewigkeiten. [przypis edytorski]

Aeacides (mit. gr.) — wym.: Eacides; dosł.: potomek Eaka; przydomek ten nosili wnukowie Eaka, bohaterowie Ajaks Wielki i Achilles; Eak (z gr. Ajakos, łac. Aeacus) — syn Zeusa i nimfy Eginy, urodzony na bezludnej wyspie, którą później nazwał imieniem swojej matki. Gdy uproszony Zeus zamienił żyjące na wyspie mrówki w ludzi, Eak został królem nowego ludu, Myrmidonów. Eak jest też, obok Radamantysa i Minosa, jednym z trzech sędziów w Hadesie. [przypis edytorski]

Aecjusz z Antiochii (ok. 313–367) — teolog syryjski, przedstawiciel skrajnego arianizmu, przywódca anomejczyków (zwanych też aecjanami). [przypis edytorski]

aediles (łac.) — edylowie, urzędnicy w staroż. Rzymie. [przypis edytorski]

Aedon (mit. gr.) — córka Pandareusa, zazdroszcząc swej bratowej Niobe posiadania sześciu synów i sześciu córek postanowiła zabić jej najstarszego syna, jednak przez pomyłkę zamordowała swego potomka Itylosa; oszalałą z bólu Zeus przemienił w słowika. [przypis edytorski]

aegri somnia (łac.) — ciężkie sny. [przypis edytorski]

aequalis (łac.) — równy; tu M. lm aequales: równi. [przypis edytorski]

aequalitas aequalitatem provocat (łac.) — równość wywołuje równość. [przypis edytorski]

aeque — zarówno; bonum (łac.) — dobro, powodzenie, pożytek; tu B. lm bona: szczęście, korzyści. [przypis edytorski]

aequinoctium (łac.)— zrównanie dnia z nocą. [przypis edytorski]

aequinoctium (łac.) — zrównanie dnia z nocą. [przypis edytorski]

aequitas (łac.) — równość, zwł. równość wobec prawa. [przypis edytorski]

aere perennius (łac.) — trwalsze niż ze spiżu; nawiązanie do pieśni Horacego Exegi monumentum aere perennius (tj. „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu”; Carminae III, 30), której tematem jest nieśmiertelność i wiecznotrwałość twórczości poetyckiej. [przypis edytorski]

aere perennius (łac.) — trwalszy niż ze spiżu; nawiązanie do pieśni Horacego Exegi monumentum aere perennius (tj. „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu”; Carminae III, 30). [przypis edytorski]

aere perennius (łac.) — trwalszy od spiżu; fragment wiersza Horacego, w którym wysławia trwałość swojej sztuki poetyckiej (Pieśni III 30,1): „Wzniosłem pomnik trwalszy od spiżu”. [przypis edytorski]

aere perennius (łac.) — trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśń III, 30). [przypis edytorski]

aeriae primum volucres te, diva, tuumque significant initum perculsae corda tua vi — iš lot.: Pirmiausiai dangaus lakūnai skelbia, deive, tavo atėjimą, sujudinusios širdis. [przypis edytorski]

aerolit — meteoryt kamienny. [przypis edytorski]

aerolit — meteoryt. [przypis edytorski]

aeronauta (daw.) — pilot samolotu, lotnik. [przypis edytorski]

aeronauta (daw.) — pilot statku powietrznego; tu: baloniarz. [przypis edytorski]

aeropag — w staroż. Atenach rada starszych, tu: grupa osób o dużych wpływach. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) — samolot. [przypis edytorski]

aeroplan (daw.) — samolot. [przypis edytorski]

aeroplan (przestarz.) — samolot. [przypis edytorski]

aeroplan — samolot. [przypis edytorski]

aerumnarum plenus (łac.) — pełen bólu, pełen cierpienia. [przypis edytorski]

aesar — w jęz. etruskim: bóg. [przypis edytorski]

Aestant ingens (…) et conscia virtus — cytat odnosi się do zemsty dokonanej przez Orestesa na matce: Klitajmestra przy pomocy kochanka, Ajgistosa, zabiła swego męża Agamemnona, gdy wrócił spod Troi, za tę zbrodnię i hańbę zdrady małżeńskiej Orestes ukarał ją śmiercią i był ścigany przez Furie za przelanie krwi rodzicielki. W całości fragment ten brzmi: „Aestuat ingens / Uno in corde pudor mixtoque insania luctu, / Et Furiis agitatus amor et conscia virtus” (Wergiliusz, Eneida X, w. 870–872). W tłumaczeniu Tadeusza Karyłowskiego „(…) w sercu mu zbolałym / Wre wstyd, żałość ze ślepym pomieszana szałem, / Zraniona miłość z męstwem nieugiętym zgoła”; w tłumaczeniu Franciszka Wężyka: „Wre wstyd w sercu, z szaleństwem boleść się złączyła / I z miłością ojcowską dufna w siebie siła”; zaś w nowszym przekładzie Wandy Markowskiej: „W sercu jego wrą naraz wstyd piekący, rozpacz z ślepym pomieszana szałem, ojcowska miłość miotana wściekłą żądzą zemsty i męstwo na wszystko gotowe”. W żadnym z tłumaczeń nie pojawiają się obecne w oryginale postaci Furii, mścicielek doprowadzających zbrodniarzy do szaleństwa, działających z nakazu Przeznaczenia (Fatum). [przypis edytorski]

a falsitate rationati ad falsitatem rationis valet consequentia (łac.) — fałszywy wniosek bierze się z błędnej podstawy. [przypis edytorski]

afekcja (daw.) — skłonność, afekt; podrażnienie, pobudzenie; tu: chorobliwe podrażnienie jakiegoś organu. [przypis edytorski]

afekcjonalny (daw., z łac.) — skłonny do wzruszeń. [przypis edytorski]

afektacja — przesada, nienaturalność, zwłaszcza w wyrażaniu uczuć. [przypis edytorski]

afektacja — przesada w okazywaniu uczuć, egzaltacja. [przypis edytorski]

afektacja — przesada w zachowaniu, zwł. w wyrażaniu uczuć. [przypis edytorski]

afekt (daw.) — miłość, uczucie. [przypis edytorski]

afekt (daw.) — skłonność, sympatia, miłość. [przypis edytorski]

afekt (daw.) — uczucie. [przypis edytorski]

afekt (daw.) — uczucie, tu: żądza. [przypis edytorski]

afekt — emocja, daw.: skłonność, sympatia, miłość; dziś popr. M. i B. lm: afekty. [przypis edytorski]

afekt — emocja, silne i gwałtowne uczucie; daw.: uczucie, sympatia, miłość. [przypis edytorski]

afektować (daw.) — starać się o coś, pożądać czegoś. [przypis edytorski]

afektowany — tu: wykwintny. [przypis edytorski]

afektowe (z łac. affectus: uczucie) — pełne rozczulenia, uczuciowe, miłosne. [przypis edytorski]

afekt — tu: uczucie, miłość. [przypis edytorski]

afekt — uczucie. [przypis edytorski]

afekt (z łac. affectus) — emocja, daw.: skłonność, sympatia, miłość. [przypis edytorski]

afekt (z łac.) — emocja, przest. sympatia, miłość. [przypis edytorski]

afekt (z łac.) — emocja, silne uczucie; daw.: przychylność, sympatia, miłość. [przypis edytorski]