Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 8519 przypisów.
Mój Boże (…) wielkich krzykaczy — Celimena, młoda wdowa, niemająca pozycji przez męża, wie, iż wszystko dla niej zależy od tego, jak się potrafi „postawić” w świecie; toteż pielęgnuje swoich wielbicieli niby ogrodnik roślinki. [przypis tłumacza]
mój braciszku — Bogdan Krahelski, brat Krystyny, był lotnikiem i walczył w Bitwie o Anglię. [przypis edytorski]
Mój brat Seweryn (…) jako najstarszy — Maksymilian bawił wówczas w Puławach. [przypis autorski]
mój cały zamek za błysk świecy! — nawiązanie do sławnego cytatu z tragedii Shakespeare'a: „Konia! Królestwo za konia!” [przypis edytorski]
mój ci — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]
Mój Deliuszu! Prze'ć umrzesz kiedyś — w oryginale wyrażone jest to jednym dodanym do imienia przymiotnikiem. [przypis edytorski]
Mój duch łańcuchem skuty do ziemi — utwór ten jest też traktowany jako druga część kwadryptyku poetyckiego Tadeusza Micińskiego, w którym pierwsza i tytułowa część to wiersz Lucifer, część trzecia to wiersz Melancolia, a czwarta to fragment zaczynający się od słów Oto mej duszy świątynia — z czarnych jak miłość marmurów (…). [przypis edytorski]
mójeś ty (gw.) — jesteś mój. [przypis edytorski]
mójeś ty (gw.) — mój kochany, mój drogi. [przypis edytorski]
Mój Eustachy — Eustachy Januszkiewicz, ruchliwy księgarz emigracyjny, którego Słowacki wyraźnie nie lubił. Refren „Mój Eustachy”, powtarzający się po każdej zwrotce, jest naśladowaniem podobnego utworu Byrona z refrenem „My Murray”. [przypis redakcyjny]
mój (gw.) — mój mąż. [przypis edytorski]
mój (gw.) — tu: mąż. [przypis edytorski]
mój imiennik — generał w wojnie peloponeskiej, również ofiara wyprawy sycylijskiej. [przypis tłumacza]
Mój kochany Henryku! — jest to odpowiedź na następujący ustęp listu Reeve'a z dnia 10 października 1831 r.: „Czytam w liście, który mam przed sobą: »Posiada on niezmiernie wiele wiadomości, wielkie zdolności umysłowe, lecz nie ma pojęcia o tem, czem jest ofiara, wyrzeczenie się siebie, obowiązek, powolne, straszne i nieznane cierpienie, poświęcenie dla rodu ludzkiego«. Zaprawdę, mój kochany, gdybym Cię znał tylko z tego listu, gdybym nie był czytał z dzieł Twoich nic prócz tych wierszy i gdybym w Tobie nic innego prócz tych myśli o zemście nie umiał znaleźć i nic w Tobie nie pojął prócz Twoich nieubłaganych i krwiożerczych namiętności, miałbym ochotę powiedzieć surowemi słowy proroka: Jesteś człowiekiem. Od pierwszych czasów naszej przyjaźni, gdy ona była jeszcze zwykłą znajomością, podczas przechadzek naszych w Passy, podczas palenia tytoniu u Ciebie, a później podczas przechadzek naszych poprzez góry, widziałem z najgłębszą boleścią siłę Twojej nienawiści, moc Twojego charakteru, szał Twoich namiętności, zwracających się w całości przeciwko człowiekowi, który Ci raz stanął na drodze, a którego zaszczycasz nazwą wroga. Później przyszło cierpienie, złagodziło surowość Twojego charakteru, dało Ci poznać tkliwość uczucia i piękno przyjaźni, lecz niestety, nie nauczyło Cię odczuwać, jak wiele sprzecznego z chrześcijaństwem pierwiastku jest w nienawiści. Pięć godzin rozmowy z człowiekiem, który, szczerze czy udanie, był w każdym razie skłonnym do zgody, a gniew Twój, jak olbrzym z podania, że tak powiem, ledwie tknął ziemi, już odzyskał cały swój ogień i cały zapał. Jak drugiemu Herkulesowi, pozostaje Ci jedynie zdusić go w ramionach. Ten duch zemsty, silny sam w sobie, stanowi słabość Twojego charakteru, a przez szczególną przewrotność Twojej duszy upierasz się, by go uważać za broń dozwoloną i użyteczną. Mówisz mi o przeznaczeniu. A więc przeznaczenie to jest w Tobie, inaczej mówiąc: pierwiastek złego, który kochasz, jak gdyby był pierwiastkiem dobrego, »groszek dziki, rosnący w życie«. Chcesz zło złem zwalczać, zdaje Ci się, że jesteś skrzywdzony; jesteś nim istotnie i odrzucasz od siebie daleko i sprawiedliwość, i wyrzeczenie się siebie, i ducha poświęcenia. Poświęcenie! Chcesz poświęcić drugiego, złożyć ofiarę z ciała i krwi dla namiętności śmiertelnej i ziemskiej. Powiedziane jest w liście Twoim: »Będzie moim przeciwnikiem i złamie mię, o ile się go nie pozbędę w śmiertelnym pojedynku«. Zbir włoski powiedziałby: »O ile go nie każę zamordować na rogu ulicy«; Teodor, rozbójnik korsykański, powiedziałby: »O ile jeden z moich kamratów nie wypali do niego z karabinu«; lecz jedynie szlachcic polski, chrześcijanin, poeta i człowiek uczuciowy, posiadający kochankę we wspomnieniu i przyjaciela w rzeczywistości, zdobył się na chęć zostania katem, opowiadając o poświęceniu, i na chęć zanurzenia rąk we krwi mówiąc o wyrzeczeniu się siebie. Przerwijmy tę sprzeczkę, lecz zaklinam Cię na wszystko, co Ci święte, na imię matki i ojczyzny, których już nie ma, na wspomnienie przeszłości, na Słowo obłoków[Słowo obłoków — Cytat z Apokalipsy; przyp. red.] zastanów się, módl się za siebie, a nie o karę dla niego, módl się, by pokój niebieski zstąpił do Twojego serca i by zgasił nieczyste płomienie, które Cię pożerają. Co do niego, jeśli zechce Cię oszukać, jesteś na to przygotowany. Opuść szablę — cios ugodził w ciebie!”. [przypis redakcyjny]
mój „Latarnik”, który był osobą rzeczywiście istniejącą — bohater noweli Latarnik, którą autor poprzedził uwagą: „Opowiadanie to osnute jest na wypadku rzeczywistym, o którym w swoim czasie pisał J. Horain w jednej ze swych korespondencji z Ameryki”; o prawdziwej historii tego latarnika, nazwiskiem Sielawa, Sienkiewicz pisze szerzej w swoich Listach z podróży do Ameryki. [przypis edytorski]
mój mości (daw.) — mój panie. [przypis edytorski]
mój nierozum za nierozum staje — moja głupota odpowiada głupocie (w domyśle: wprowadzonego zakazu). [przypis edytorski]
mój poemat polski — tj. powieść historyczna Agaj-Han. [przypis edytorski]
Mój przyjacielu, urodziłeś się z tej strony góry — Montaigne Apologia Rajmonda Sebonda. Chodzi tu o różnice praw w różnych krajach, czyli „z tej lub tamtej strony góry”. [przypis tłumacza]
Mój Ryszardzie, ty robisz kpa ze mnie i masz słuszność — drastyczność tego epitetu zatraciła się znacznie w dzisiejszej polszczyźnie. Inaczej jednak brzmiał on uchu dawniej, gdy pamiętano jeszcze jego właściwe pochodzenie [starop. kiep — kobiece genitalia, srom; także: mężczyzna zniewieściały, zachowujący się nie po męsku; Red. WL]. [przypis tłumacza]
mój słuch ci wprost poddaję pod twoje rozkazy (auris meas profecto dedo in dicionem tuam) — styl wojskowy. [przypis tłumacza]
mój (starop.) — Piotr Kochanowski stosuje zamiennie formę z o ścieśnionym, jak tu (mój) oraz dawniejszą z nieścieśnionym: moy (moj). [przypis edytorski]
Mój synu (…) płacząc my ciebie szukamy dzień trzeci — Matka Boska spotkała małego Jezusa w kościele jerozolimskim, szukając go we łzach przez trzy dni, według Ewangelii św. Łukasza. [przypis redakcyjny]
mój tom o Newmanie — nad tomem o Newmanie pracował Brzozowski od roku, przeznaczając go dla wydawnictwa „Symposion”. Część rękopisu, obejmującą kilkadziesiąt stronic wstępu i sto kilkadziesiąt tłumaczenia, przysłał był nakładcy z końcem września 1910 r. Z pracy tej widocznie niezupełnie był zadowolony, skoro zamierzał ją zmienić wedle innego planu. [red. WL]. [przypis edytorski]
mój — tu: mój mąż. [przypis edytorski]
Mój uśmiech… — wiersz powstał w Korabnikach pod Krakowem na przełomie 1888–1889 r. [przypis edytorski]
mój wojewodo — najstarszy syn Lubomirskiego Aleksander, wojewoda krakowski, zmarł w r. 1676; syn jego Karol zmarł w r. 1703 jako marszałek wielki koronny. [przypis redakcyjny]
mól (daw.) — problem, zmartwienie. [przypis edytorski]
mól (daw.) — troska, zmartwienie. [przypis edytorski]
mól (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]
mólem — dziś popr. forma N. lp: molem. [przypis edytorski]
mór (daw.) — choroba zakaźna, zaraza. [przypis edytorski]
mór (daw.) — dżuma. [przypis edytorski]
mór (daw.) — epidemia śmiercionośnej choroby. [przypis edytorski]
mór (daw.) — zaraza, dżuma. [przypis edytorski]
mór (daw.) — zaraza, pomór. [przypis edytorski]
mór (daw.) — zaraza. [przypis edytorski]
mórg a. morga — daw. jednostka miary gruntu. [przypis edytorski]
mórg a. morga — dawna jednostka miary gruntu; różna w zależności od obszaru: na ziemiach polskich w XIX w. było to ok. 0,5 ha. [przypis edytorski]
mórg a. morga — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]
mórg a. morga — dawna miara powierzchni gruntu; w oryginale arpent, dawna miara, równa zależnie od regionu Francji od 3200 do 7800 m². [przypis edytorski]
mórg a. morga (daw., z niem. morgen) — jednostka powierzchni ziemi, używana w Europie w XIX w., ok. 0,5 ha. [przypis edytorski]
mórg — miara powierzchni: mórg polski — ok. 55 arów. [przypis redakcyjny]
mórg — morga (z niem.: morgen: ranek), używane spolszczenie: jutrzyna; daw. jednostka powierzchni rolnej, początkowo oznaczała obszar, jaki jeden człowiek może zaorać (zasiać, skosić itd.) jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia roboczego, czyli od rana do południa); na terenach daw. Rzeczpospolitej wynosiła 0,5–0,6 hektara (ok. 500 m²). [przypis edytorski]
mór — nazwa śmiertelnych chorób epidemicznych, przede wszystkim dżumy. [przypis edytorski]
mór — pomór, zaraza. [przypis edytorski]
mór — zaraza. [przypis edytorski]
Mówca, powiada retoryka (…) — Kwintylian, Kształcenie mówcy, VI, 2. [przypis tłumacza]
mówce (daw. forma) — dziś: mówcy. [przypis edytorski]
mówcie o zgodę — rozmawiajcie o zgodzie. [przypis edytorski]
mówcież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]
Mów, czy to prawda — Czy to jest prawda, co mówiła o nim do aniołów w uprzedniej pieśni. [przypis redakcyjny]
mówiąć — skrócone: mówią ci. [przypis edytorski]
mówiąc ich trybem — mówiąc na ich sposób, według ich zwyczaju. [przypis edytorski]
Mówiąc: Idź, dłużej pytać cię nie mogę — Słowa tego wiersza odnoszą się do Wergiliusza, który to mówiąc, jak wiersz trzeci na początku pieśni nadmienia, pozwolił odejść Ulissesowi. [przypis redakcyjny]
mówiąc im — następuje oratio obliqua, którą Clementz zamienia na oratio recta, no i naturalnie Henkel. [przypis tłumacza]
mówiąc krótko a źle — [Komentarz autora z Uwag.] To mówię po części pro domo mea [łac.: w obronie mojego domu; red. WL]. Jeżeli się chce coś rzetelnie określić, trzeba wprzód usunąć cały szereg niewłaściwych określeń i pojmowań, czyli mówiąc obrazowo: im głębiej się kopie, tym większy powstaje nasyp. [przypis autorski]
mówiąc — następuje oratio obliqua, narracyjnie charakterystyczna, bo raz zupełnie wyraźna (παρὰ αὐτοῦ), a zaraz potem: ὑφ᾽ ἡμῶν, co tłumacz łaciński dobrze oddał, natomiast Clementz i Henkel zamienili to na zdecydowaną oratio recta. [przypis tłumacza]
Mówiąc o materii, człowiek uświadamia sobie tylko to, czym jest, co stworzył, co zdziałał: mówi więc tylko o sobie. Materializm nowoczesny od początku był i być nie przestał buntem pracy przeciw feudalizmowi w myśleniu — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 19. [przypis autorski]
Mówią coś o kanalizacji Warszawy — „Od kilku lat cała prasa warszawska […] upomina się o zaprowadzenie kanalizacji w Warszawie. Dziś żądanie to bliskie jest urzeczywistnienia” — pisał Prus w Kronice tygodniowej w »Kurierze Warszawskim« z 5 kwietnia 1879 r. W roku bowiem 1877 została zawarta umowa między magistratem warszawskim a inżynierem W. Lindleyem na sporządzenie projektu i budowę wodociągów i kanalizacji. Prace rozpoczęto jednak dopiero w 1882 r. [przypis redakcyjny]
mówiąc rozliczne języki (daw.) — dziś: mówiąc rozlicznymi językami. [przypis edytorski]
mówiąc tak przez Dawida — Ps. 150, 45. [przypis edytorski]
mówiący (gw.) — mówiąc. [przypis edytorski]
mówią krytycy sztuki, że starożytni mało dbali o równą długość aktów — Brumoy, Théâtre des Grecs, t. II, s. 89. [przypis redakcyjny]
Mówią nam przybyli z Alexandryi, że wszyscy uczniowie tego Mistrza dobrami doczesnemi gardzą — Philon, de Contemplatione [Filon z Aleksandrii, De vita contemplativa (O życiu kontemplacyjnym), gdzie autor opisuje sposób życia religijnej wspólnoty żydowskiej terapeutów (θεραπευταί), których w III w. Euzebiusz z Cezarei w swojej Historii kościelnej uznał za pierwszych mnichów chrześcijańskich]. [przypis autorski]
Mówią oni: lekarstwo polega na tym, by słuchać bez szemrania; Bóg daje w gniewie swym złych królów i trzeba ich cierpieć jako karę niebios… — ustęp zwrócony przeciwko Bossueta Polityce wywiedzionej z Pisma Świętego. [przypis tłumacza]
Mówią, że nas opuszczasz w najbliższej godzinie — ten i następne fragmenty Fedry w przekładzie T. Boya-Żeleńskiego. [przypis tłumacza]
Mówią, że tam na Podolu — w innej wersji strofę tę poprzedza następująca: „Poza Niemnem puszcza sroga,/ A na Rusi błotna droga,/ Góral zbytnie podkasały,/ A Odraki lód zniemczały;/ A więc nasza, nasza góra,/ Nie masz w świecie nad Mazura!”. [przypis edytorski]
mówi Afer u Tacyta — Tacyt, Dialog o mówcach, X; mówiącym jest Aper, nie Afer. [przypis edytorski]
Mówi Bóg do ludu starodawnego — Mojż 15, 4. [przypis edytorski]
Mówić będę przeciw narodowi i królestwu, abych je wykorzenił, skaził i rozproszył… — por. Jr 18, 7–8. [przypis edytorski]
mówić kapłanowi: „Twoja woda (…) Twój popiół z opałowego drzewa (…)” — kapłan oczyszczał święconą wodą zmieszaną z popiołem po spalonej w ofierze czerwonej krowie. [przypis tłumacza]
mówić o sobie, że się jest najlepszym — rządy trzydziestu tyranów są oznaką arystokratycznego ustroju państwa. Arystokracja znaczy po grecku: „panowanie najlepszych”. [przypis tłumacza]
mówić ze snu — dziś: mówić przez sen. [przypis edytorski]
Mówicie mrocznie (…) i dziewkę publiczną? — dwie kwestie: Pippy i Nanny uzupełnione w tłumaczeniu Edwarda Boye na podst. oryginału włoskiego. [przypis edytorski]
mówi do przyjaciela — do ks. de Saint-Cyran. [przypis tłumacza]
Mówię, bom smutny i sam pełen winy — poeta nie występuje wobec narodu jako sędzia wyższy od innych, ale jako jego członek, odpowiedzialny za wszystkie winy. Własną winę upatrywał Słowacki przede wszystkim w niewzięciu udziału zbrojnego w powstaniu listopadowym. [przypis redakcyjny]
mówięć — mówię ci. [przypis edytorski]
mówięcy (starop. forma) — mówiąc. [przypis edytorski]
Mówię jedynie o republikach handlowych; w innych bowiem prawodawca musi mieć na oku wiele innych względów — Należy tam znacznie ograniczyć posagi córek. [przypis autorski]
Mówię prawdę w Chrystusie, a nie kłamię… — Rz 8,39. [przypis edytorski]
Mówię tutaj zresztą jedynie o sile względnej rządu, nie zaś o jego prawości… — wola rządu, która powinna być podporządkowana woli powszechnej, tym bardziej jest zgodna z prawem, im większa jest liczba urzędników; im zaś liczba urzędników jest większa, tym bardziej zmniejsza się siła rządu. Prawość rządu jest zatem wprost proporcjonalna do jego liczebności — siła zaś odwrotnie proporcjonalna. Wskutek tego także prawość rządu jest odwrotnie proporcjonalna do jego siły. — Z całego ustępu wynika, że według Russa najważniejsze wymagania, jakie powinno się stawiać organizacji rządu, brzmią: Rząd ma być silny, a równocześnie ma utrzymywać się z granicach prawa. Według tych wymogów powinno się budować całą organizację rządu. [przypis tłumacza]
Mówię z sobą, z drugimi plączę się w rozmowie — sonet ten powstał najprawdopodobniej nie w Odessie, ale w okresie wileńsko-kowieńskim, kiedy Mickiewicz odnowił znajomość z Marylą, wówczas już nie Wereszczakówną a Putkamerową. [przypis edytorski]
mówił Chrystus do uczniów swoich, aby się nie troszczyli o jutro i o rzeczy z tego świata, patrząc na lilie, które Bóg odziewa — Mt 6, 28 i nast. [przypis edytorski]
mówił (…) Ja i Mój, kiedy My i Nasz miał w myśli — Orzeł mówi tu jak pojedyncza istota, ale w jego słowach wyraża się wola wszystkich duchów, z których świateł jego obraz jest złożony. [przypis redakcyjny]
Mówił jeszcze, iż każda kula (…) ma swój adres — uwaga ta, stanowiąca punkt wyjścia gawędy Kubusia i jego pana, znajduje się w tym samym brzmieniu u Sterne'a (Życie i mniemania Tristrama Shandy, ks. VIII, rozdz. CCLXIII). Na ogół naśladownictwo Sterna, z którego nieraz czyniono zarzut tej powiastce, ogranicza się do paru szczegółów zaczerpniętych zeń tak jawnie i niemal dosłownie, iż trzeba w tych analogiach z modną naówczas we Francji powieścią angielskiego pisarza widzieć raczej świadomą zabawkę autora zgodną ze stylem całego opowiadania. [przypis tłumacza]
„Mówił mi — dodaje — że pisał z powodu Legendy do „Sfinksa”, ale to, co mówił, było nudne i bez znaczenia. Naturalnie, że jeżeli nikt nie zajął się filozoficzną stroną Legendy, to tym bardziej Idee muszą być dla piszącego intelektu polskiego zjawiskiem zupełnie komicznie izolowanym”. [red. WL].
[przypis edytorski]
mówił — oratio obliqua. Henkel znowu daje cudzysłów, wywołując wrażenie, że w oryginale jest oratio recta. [przypis tłumacza]
mówił oskarżyciel — skarga już wyczerpana, gdyż oba zarzuty Meletosa i towarzyszy dostatecznie zbite. Oskarżycielem, który tu występuje, jest nowa osoba, mianowicie sofista Polikrates; napisał on w wiele lat po procesie (399), po roku 393, Oskarżenie Sokratesa, kiedy już go uważano za niewinnego i sława poczęła opromieniać jego pamięć. Sofiści lubili popisywać się tym, że z białego potrafią zrobić czarne, i na odwrót. Tak Polikrates napisał Pochwałę Busirisa, króla egipskiego, który zarzynał obcych przybyłych do Egiptu i Oskarżenie Sokratesa, uznanego za wzór cnoty. — Od tego zdania począwszy, rozprawia się Ksenofont z tym literackim oskarżeniem. [przypis tłumacza]
Mówił po szwedzku. Musi być Finlandczykiem, pomyślałem — tj. pochodzi z Wielkiego Księstwa Finlandii, utworzonego w 1809 po wojnie rosyjsko-szwedzkiej jako autonomiczna prowincja Imperium Rosyjskiego, z zachowaniem języka szwedzkiego jako urzędowego (do 1863); Finlandia została w średniowieczu podbita i skolonizowana przez Szwedów, którzy panowali tam przez 560 lat; w XIX w. szwedzki pozostawał językiem warstw wykształconych, po szwedzku mówiło ok. 15% ludności kraju; pełną niepodległość Finlandia uzyskała w roku 1917. [przypis edytorski]
mówił śpiegów wywiadki — śpiegów: tak w A.[autografie] i w I wyd.; wywiadki obok wywiady [dziś: zwiady; Red. WL], używane np. przez Naruszewicza (zob. Linde); mówił wywiadki zam: mówił o wywiadach. [przypis redakcyjny]
mówił (…) słowy (daw.) — dziś popr. forma N.lm: słowami. [przypis edytorski]
mówił Sołowjew — przeoczenie autora: postać historycznego Sołowjowa występuje w powieści pod nazwiskiem Worobjewa; takie samo przeoczenie w komentarzu narracyjnym do następnej wypowiedzi tej postaci. [przypis edytorski]
mówił Warron: wielkoduszni przodkowie nasi na wsi założyli kadry silnych i dzielnych ludzi… — Warron, O gospodarstwie wiejskim (De re rustica) III, 1. [przypis tłumacza]
Mówilim (gwar.) — mówiliśmy. [przypis edytorski]
Mówili nam (…) myśmy wierzyli, bo wierzyć było trzeba — pierwsze wzmianki o tym, że prawdziwym celem deportacji mieszkańców gett jest Zagłada, dotarły do getta warszawskiego na początku roku 1942. Niezwykle ważne świadectwo złożył Szlama Ber Winer, któremu udało się uciec z Chełmna nad Nerem, gdzie naziści zastosowali po raz pierwszy do masowej zagłady Żydów trujący gaz. W lutym Bluma Winawer spisała jego opowieść i dostarczyła grupie Ojneg Szabes, kierowanej przez Emanuela Ringelbluma. Do Warszawy docierały też doniesienia o eksterminacji mieszkańców gett we Lwowie i Wilnie. Wielu osobom trudno jednak było uwierzyć, że coś podobnego może spotkać warszawskie getto, największą dzielnicę żydowską na terytoriach okupowanych, której mieszkańcy pracowali dla niemieckiego przemysłu. Niemcy podtrzymywali te złudzenia, twierdząc, że ewentualne wywózki będą służyły transportowi Żydów do obozów pracy na nowo podbitych terenach Związku Radzieckiego. Grupa Ojneg Szabes po zbadaniu sprawy przekazała syjonistyczno-socjalistycznej partii Bund raport „Wypadki chełmińskie”. List kierownictwa Bundu, w którym zawarte były m.in. informacje od Szlamy Bera Winera, trafił do rządu polskiego w Londynie na początku czerwca 1942 (dostarczył go Sven Norrman, przedstawiciel szwedzkiej firmy w Warszawie). Prawdziwy charakter wywózek stał się jasny 22 lipca 1942, kiedy od Adama Czerniakowa, prezesa Rady Żydowskiej warszawskiego getta, Niemcy zażądali organizacji deportacji, w tym wydawania obwieszczeń nakazujących codziennie stawienie się 10 tys. Żydówek i Żydów do deportacji. Następnego dnia Czerniaków popełnił samobójstwo, prawdopodobnie bezpośrednią przyczyną tej decyzji było to, że nie udało mu się wynegocjować oszczędzenia dzieci żydowskich. Nie powstrzymało to jednak deportacji. [przypis edytorski]
mówi Mojżesz — 5. Mojż 1, 12. [przypis edytorski]
mówimy śpiewający (daw. forma) — mówimy śpiewając. [przypis edytorski]
Mówiono o filozofii (…) tylko oni je zgłębiają — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 3. [przypis autorski]
Mówiono… o to — domagano się tego. [przypis redakcyjny]
