Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | czeski | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | holenderski | ironicznie | łacina, łacińskie | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 7807 przypisów.

czaprak (z tur.) — tkanina, niekiedy ozdobna, wkładana na konia pod siodło. [przypis edytorski]

Czapski, Józef (1896–1993) — malarz, przedstawiciel koloryzmu, pisarz, eseista, żołnierz armii Andersa, prowadził skazane na porażkę poszukiwania polskich oficerów zabitych w Katyniu. [przypis edytorski]

czapstrzyk a. capstrzyk (z niem. Zapfenstreich) — znak na bębnie albo trąbie na spoczynek nocny. [przypis redakcyjny]

czapstrzyk — właśc. capstrzyk; w wojsku ustalony sygnał wygrywany na trąbce na zakończenie zajęć dziennych i wzywający na apel wieczorny lub do udania się na spoczynek. [przypis edytorski]

Czara miłości — Czara miłości i osobliwy ceremoniał przestrzegany przy jej używaniu starsze są niż dzieje Anglii. Jest to prawdopodobnie zwyczaj przywieziony z Danii. Jak daleko sięgają zapiski historyczne, czara miłości wychylana była zawsze podczas uczt angielskich. Tradycja w ten sposób tłumaczy zachowany przy tym ceremoniał. W owych dawnych, dzikich czasach było rozumną przezornością, że podczas picia obie ręce obu pijących były zajęte, aby ten, który wznosi czarę, ślubując w ten sposób miłość i wierność, nie dał temu, którego pragnął w ten sposób uczcić, sposobności do wbicia mu sztyletu w pierś! [przypis autorski]

czara — owalne płytkie naczynie służące do picia win i miodów pitnych. [przypis edytorski]

czara z czystą wodą — Prawda. [przypis redakcyjny]

Czarci panią zaś porwali — przykład chrystianizacji opowieści mitologicznych. [przypis redakcyjny]

czarci (starop. forma) — czarty; diabły. [przypis edytorski]

czarczaf — zasłona na twarz noszona tradycyjnie przez kobiety muzułmańskie, okrywająca głowę wraz z twarzą, jedynie z otworami na oczy. [przypis edytorski]

czardasz — ludowy taniec węgierski o zmiennym tempie. [przypis edytorski]

czardasz (z węg.) — ludowy taniec węgierski o zmiennym tempie. [przypis edytorski]

czar dolewajcie — dolewajcie napojów do czar (czarek, pucharów). [przypis edytorski]

czarem — tu: w wyniku czaru; poprzez czar. [przypis edytorski]

czarka jedna i druga pani Ladaco — Ukraińcy nazywają gorzałkę łedaszczycą czyli łajdaczką w znaczeniu odpowiednim naszej filutce. [przypis redakcyjny]

czar, który miłością ludzi uderza i wiąże ich w jeden wieniecDzieła, t. X, I, s. 206. [przypis autorski]

Czarli (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Charlie; dziś popr. forma C.: Charliemu. [przypis edytorski]

Czarli (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Charlie; dziś popr. forma D. i B.: Charliego. [przypis edytorski]

Czarli (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Charlie; dziś popr. forma Msc.: o Charliem (czyt. o czarlim). [przypis edytorski]

Czarli (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Charlie; dziś popr. forma N.: z Charliem (czyt.: z czarlim). [przypis edytorski]

Czarli (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Charlie, zdrobnienia imienia Charles. [przypis edytorski]

czarna cień… — Przybyszewski używa słowa cień w rodzaju żeńskim, która to forma występowała na początku XX w. w Wielkopolsce. [przypis redakcyjny]

czarna królowa (mit. rzym.) — Prozerpina, córka Cerery. Porwał ją i poślubił Pluton, bóg krainy umarłych. Prozerpina co roku wracała do matki na lato, a opuszczała ją na zimę; tak mitologia tłumaczyła następstwo pór roku. Odpowiednikiem Prozerpiny w mit. gr. jest Kora-Persefona. [przypis edytorski]

czarna polewka — czernina, zupa z krwi zwierzęcej, podana do stołu mężczyźnie starającemu się o rękę panny oznaczała odmowę; dziś przen. [przypis edytorski]

czarna polewka — podana u stołu paniczowi starającemu się o rękę panny oznaczała rekuzę [czyli odrzucenie propozycji małżeństwa; red. WL]. [przypis autorski]

czarna polewka — tradycyjna potrawa Spartan spożywana podczas wspólnych posiłków, składająca się z gotowanego we krwi mięsa wieprzowego, zaprawionego octem i solą. [przypis edytorski]

Czarna Ręka — stowarzyszenie włoskich gangów działających wśród włoskich imigrantów w Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku. [przypis edytorski]

Czarna Śmierć — epidemia dżumy, która nawiedziła w połowie XIV w. zachodnią Europę i zabiła ponad 100 mln ludzi. [przypis edytorski]

Czarna, właśc. Szchora Draenger — pseud. Ceśka, siostra Marka, członkini żydowskiego ruchu oporu; zginęła 19 marca 1943 r. [przypis edytorski]

czarna zaraza — dżuma. [przypis edytorski]

„czarne bandy”, które niegdyś tyle dokonały w Piemoncie — tzw. bandes noires, 10 kompanii piechoty francuskiej, pozostawionych w 1559 w płn.-zach. Italii, w garnizonach w Turynie i kilku okolicznych miastach, walczących pod czarnym sztandarem z białym krzyżem; w 1569 utworzono z nich niezależny Regiment Piemoncki. [przypis edytorski]

Czarnecki — własc. Czarniecki, Stefan (1599–1665), wojewoda kijowski, hetman polny koronny; wybitny wojskowy, brał udział w walkach przeciw najazdom tatarskim, wsławił się szczególnie podczas pacyfikacji powstania Chmielnickiego na Ukrainie (1648–1655) oraz dzięki prowadzeniu na poły partyzanckich walk podczas potopu szwedzkiego (1655–1660). [przypis edytorski]

czarne duchy się śmieli — dziś popr. forma 3 os. lm cz. przesz. r.nmos.: czarne duchy się śmiały. [przypis edytorski]

Czarne Koszule (pot.) — nazwa bojówek faszystowskich, które w 1922 wzięły udział w tzw. Marszu na Rzym, faszystowskim zamachu stanu, w wyniku którego władzę we Włoszech zdobył Benito Mussolini; w 1923 Mussolini utworzył z nich paramilitarną organizację o charakterze milicji pod oficjalną nazwą Milizia Volontaria per la Sicurezza Nazionale (Ochotnicza Milicja Bezpieczeństwa Narodowego), od 1924 będącą częścią sił zbrojnych. [przypis edytorski]

czarnem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś: czarnym. [przypis edytorski]

czarne miasto — przemysłowa część Baku. [przypis redakcyjny]

czarnemi — dawn. forma dla r. ż. i n.; dziś: czarnymi. [przypis edytorski]

czarnemi — dziś popr.: czarnymi. [przypis edytorski]

czarnemi skrzydły — dziś popr. forma N. lm: czarnymi skrzydłami. [przypis edytorski]

czarnemi, żółtemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: czarnymi, żółtymi. [przypis edytorski]

czarne, podszyte pąsowo (…) ptakilaniarius erythrogaster. [przypis autorski]

Czarniecki i ksiądz MarekStefan Czarniecki (1599–1665): wojewoda kijowski, hetman polny koronny; wybitny wojskowy, brał udział w walkach przeciw najazdom tatarskim, wsławił się szczególnie podczas pacyfikacji powstania Chmielnickiego na Ukrainie oraz w wojnie partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa podczas potopu szwedzkiego, zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej; wychowanek kolegium jezuickiego, przeszedł na katolicyzm, przejawiał niechęć do innowierców; ksiądz Marek: Marek Jandołowicz (1713–1799), charyzmatyczny przywódca duchowy konfederatów barskich, przełożony klasztoru karmelitów w Barze, bohater dramatu Juliusza Słowackiego z 1843. [przypis edytorski]

Czarniecki, Stefan (1599–1665) — kasztelan kijowski (1655), następnie wojewoda ruski (1657) i kijowski (1664), niemal na łożu śmierci uhonorowany godnością hetmana polnego koronnego (1665). [przypis redakcyjny]

Czarniecki, Stefan herbu Łodzia (ok. 1599–1665) — wybitny dowódca wojskowy, oboźny wielki koronny i kasztelan kijowski, starosta kowelski i tykociński, regimentarz, później także wojewoda ruski i kijowski oraz hetman polny koronny; brał udział w walkach ze Szwedami, z Chmielnickim i z Rosjanami; jego nazwisko pojawia się w Hymnie Polski. [przypis edytorski]

Czarniecki, Stefan (ok. 1599–1665) — żołnierz (karierę wojskową zaczynał w oddziałach lisowczyków), doświadczony dowódca, słynący z brawury, niestandardowych posunięć i osobistej odwagi, wielokrotnie ranny w walce; w 1652 r. został oboźnym wielkim koronnym i kasztelanem kijowskim, w 1655 r. starostą kowelskim, w 1656 r. regimentarzem, następnie w 1657 r. wojewodą ruskim, w 1659 r. starostą tykocińskim, a w 1664 r. wojewodą kijowskim; na łożu śmierci, w 1665 r., otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Stronnik króla Jana Kazimierza, uznanie i sławę zyskał w czasie potopu szwedzkiego, prowadząc wojnę partyzancką przeciw wojskom Karola Gustawa; aktywnie uczestniczył w pacyfikacji powstania Chmielnickiego i późniejszych buntów kozackich; zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

Czarniecki, Stefan (ok. 1599–1665) — żołnierz (karierę wojskową zaczynał w oddziałach lisowczyków), doświadczony dowódca, słynący z brawury, niestandardowych posunięć i osobistej odwagi, wielokrotnie ranny w walce; w 1652 r. został oboźnym wielkim koronnym i kasztelanem kijowskim, w 1655 r. starostą kowelskim, w 1656 r. regimentarzem, następnie w 1657 r. wojewodą ruskim, w 1659 r. starostą tykocińskim, a w 1664 r. wojewodą kijowskim; na łożu śmierci, w 1665 r. otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Stronnik króla Jana Kazimierza, uznanie i sławę zyskał w czasie potopu szwedzkiego, prowadząc wojnę partyzancką przeciw wojskom Karola Gustawa; aktywnie uczestniczył w pacyfikacji powstania Chmielnickiego i późniejszych buntów kozackich; zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

Czarniecki, Stefan (ok. 1599–1665) — żołnierz (karierę wojskową zaczynał w oddziałach lisowczyków), doświadczony dowódca, słynący z brawury, niestandardowych posunięć i osobistej odwagi, wielokrotnie ranny w walce; w 1652 r. został oboźnym wielkim koronnym i kasztelanem kijowskim, w 1655 r. starostą kowelskim, w 1656 r. regimentarzem, następnie w 1657 r. wojewodą ruskim, w 1659 r. starostą tykocińskim, a w 1664 r. wojewodą kijowskim; na łożu śmierci, w 1665 r., otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Stronnik króla Jana Kazimierza, uznanie i sławę zyskał w czasie potopu szwedzkiego, prowadząc wojnę partyzancką przeciw wojskom Karola Gustawa; aktywnie uczestniczył w pacyfikacji powstania Chmielnickiego i późniejszych buntów kozackich; zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej. W XIX w. funkcjonowała forma nazwiska „Czarnecki”, jednakże na podstawie zachowanych dokumentów z osobistym podpisem hetmana została ona uznana za niepoprawną. [przypis edytorski]

czarnina a. czernina — czarna polewka, tradycyjna polska zupa z rosołu i krwi; w oryginale: migliaccio (wł.), słodka potrawa, która w niektórych regionach może jednak zawierać dodatek krwi. [przypis edytorski]

Czarnków — w oryg. łac. Carnkou; Czarnków nad Notecią. [przypis edytorski]

Czarnobacki zabił Dejowa i zniósł cały pułk kozacki — Po powstaniu Jasińskiego, kiedy wojska litewskie ustępowały ku Warszawie, Moskale zbliżyli się do opuszczonego Wilna. Jenerał Dejow na czele sztabu wjeżdżał przez Ostrą Bramę. Ulice były puste, mieszkańcy zamknęli się w domach. Jeden mieszczanin, spostrzegłszy armatę, porzuconą w zaułku, kartaczami nabitą, wymierzył ją w bramę i zapalił. Ten jeden wystrzał ocalił wówczas Wilno: jenerał Dejow z kilku oficerami zginął; reszta, lękając się zasadzki, odstąpiła od miasta. Nie wiem z pewnością nazwiska onego mieszczanina. [przypis autorski]

czarnobrewa — dziewczyna o czarnych brwiach, ukraiński ideał urody. [przypis redakcyjny]

czarnobrewki a. czarnobrewy (z ukr.) — obdarzony czarnymi brwiami, cenionym w ukr. tradycji atrybutem wyrazistej urody. [przypis edytorski]

czarnobrewy (z ukr.) — obdarzony czarnymi brwiami, cenionym w ukr. tradycji atrybutem wyrazistej urody. [przypis edytorski]

czarnogrzywy — epitet Posejdona, od ciemnych i grzywiastych fal sztormowych. [przypis edytorski]

Czarnolas — tu: spolszczenie niem. nazwy Schwarzwald, pasma górskiego i krainy w płd.-zach. Niemczech. [przypis edytorski]

Czarnolas — wieś w województwie mazowieckim, gdzie żył i tworzył poeta Jan Kochanowski. [przypis edytorski]

Czarnomorcu — poprawny wołacz od Czarnomorzec: Czarnomorcze. (Słowacki w wierszu Poeta i natchnienie woła: Mój Ukraińcu!); [Czarnomorzec to zwyczajowa nazwa chłopów zamieszkujących okolice Morza Czarnego; transportowali oni towary rolnicze (gł. zboże) do portów, przywożąc stamtąd np. sól; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

czarnoostrowskich — okazja czarnoostrowska, tj. bitwa pod Czarnym Ostrowem, po której zmuszono do kapitulacji Rakoczego. [przypis redakcyjny]

czarnopracujący (kalka z ros. чернорабочий) — człowiek wykonujący czarną robotę, ciężką i niewymagającą żadnych kwalifikacji; robotnik niewykwalifikowany. [przypis edytorski]

czarnoseciniec — zajadły reakcjonista („czarna sotnia” — skrajnie reakcyjna organizacja monarchistyczna w carskiej Rosji, dokonywała napaści na rewolucjonistów, organizowała pogromy antyżydowskie). [przypis redakcyjny]

Czarnoskalscy — rodzina szambelana Czarnoskalskiego z komedii Rozbitkowie Józefa Blizińskiego, zagrożona utratą majątku różnymi sposobami próbuje go uratować, m.in. intratnym zamążpójściem córki. [przypis edytorski]

Czarnowski, Ludwik (1887–1933) — aktor, reżyser. [przypis edytorski]

czarnoxiężnik — dziś popr. pisownia: czarnoksiężnik. [przypis edytorski]

czarnoxięzki — dziś popr. pisownia: czarnoksięski. [przypis edytorski]

czarnuszka — roślina jadalna z rodziny jaskrowatych, charakteryzująca się czarnymi nasionami, stosowana jako przyprawa lub lekarstwo. [przypis edytorski]

czarnych burzyków (Procellaria glacialis)Procellaria glacialis (dziś: Fulmarus glacialis), inaczej fulmar lub petrel, to ptak z rodziny burzykowatych zamieszkujący północny Atlantyk i Pacyfik, na co wskazuje jego nazwa gatunkowa (łac. glacialis: lodowcowy); nie występuje u wybrzeży Afryki. [przypis edytorski]

czarnych diabłów — tu: pejoratywne określenie mieszkańców Indii; w rzeczywistości ludność północnych Indii, gdzie wybuchło powstanie, jest indoeuropejska, ma karnację od śniadej (na zachodzie) po ciemnobrązową (na wschodzie) i w najprostszej klasyfikacji należy do odmiany białej człowieka; tylko ciemnoskórą rdzenną ludność południa subkontynentu indyjskiego, o odmiennych rysach twarzy i budowie czaszki, zaliczano w niektórych klasyfikacjach do odrębnego typu australoidalnego, należącego do odmiany czarnej. [przypis edytorski]

Czarnych jak miotłą wymiotą z Pistoi — Biali gwelfowie na początku brali górę w Pistoi i wypędzili czarnych, lecz wkrótce ze zmianą losu gwelfów białych, poeta jako należący do ich stronnictwa wygnanym był z Florencji. Markiz Malaspina (zwany „Mars”) stanąwszy na czele gwelfów czarnych z Pistoi, zadał ogromną klęskę białym na dolinie piceńskiej, przez którą przepływa rzeka Magra, na pograniczu samym Toskanii a Genui. [przypis redakcyjny]

czarnych królów zginęło chyba z pięćdziesiąt — dziś popr. forma liczebnika w r.mos.: pięćdziesięciu. [przypis edytorski]

Czarny Dunajec — rzeka w województwie małopolskim, w dorzeczu Wisły. [przypis edytorski]

Czarny Dunajec — w rzeczywistości Potok Kościeliski. [przypis edytorski]

czarny karzeł — hipotetyczny końcowy etap życia gwiazd. Gwiazda przestaje świecić, stając się w ten sposób zimnym czarnym karłem. [przypis autorski]

Czarny kolor odzieży przejęli chrześcijanie od stoików. [przypis autorski]

Czarnym Boreaszem — μελαμβόριον (N), μελαμβόρειον (D), czarnym wiatrem północnym, po polsku można by powiedzieć: czarna kujawa. Wedle Papego wyrażenie istniejące tylko u Flawiusza. [przypis tłumacza]

Czarny mój rumak (…) błyskawice ciska — Te cztery wiersze, zawierające opisanie konia, są tłumaczone z arabskiego czterowiersza, umieszczonego w notach do Antologii arabskiej de Lagrange'a. [przypis autorski]

Czarny Pan Zawisza — Zawisza Czarny z Garbowa (ok. 1370–1428), polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego. [przypis edytorski]

Czarny Staw — a. Czarny Staw pod Rysami, tatrzańskie jezioro znajdujące się na poziomie 1583 m n.p.m. [przypis edytorski]

Czarny Staw — jezioro polodowcowe w Tatrach Wysokich. [przypis edytorski]

Czarny Staw — właśc. Czarny Staw pod Rysami a. Czarny Staw nad Morskim Okiem, tatrzańskie jezioro w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku. [przypis edytorski]

czarny — tu: diabeł. [przypis edytorski]

czarodziejską szkatułą — autor ma na myśli przyrząd, składający się ze skrzyneczki, zaopatrzonej dwoma otworami. Przez te otwory spoglądało się i widziało w skrzyneczce figurki, które poruszały się, umocowane na odpowiedniej wstędze. Wstęga przesuwała się przed widzem zwijana lub rozwijana korbką. [przypis redakcyjny]

Czarodziejska góra — najlepsze i najsłynniejsze dzieło Thomasa Manna (1875–1955), wybitnego prozaika niemieckiego, laureata literackiej Nagrody Nobla (1929), wyd. w 1924; jej akcja rozgrywa się w szwajcarskim sanatorium w Davos. [przypis edytorski]

czarodziejstwa — w wyd. pozn. i lwow. cudzoziemstwa (może zam. cudodziejstwa?); tu poprawiamy na: czarodziejstwa. [przypis redakcyjny]

Czar ognia (niem.: Feuerzauber) — zakończenie opery Walkiria Richarda Wagnera, w którym uśpiona tytułowa walkiria, Brunhilda, zostaje pozostawiona na wzgórzu otoczonym magicznym ogniem, stworzonym przez boga ognia, Lokiego. [przypis edytorski]

czaroludki — chodzi o aes sídhe, rasę istot z mitologii irlandzkiej przypominających elfy. [przypis edytorski]

czarownicach tesalskich — Tesalia, region w północnej Grecji, w starożytności była uznawana za siedzibę czarownic. [przypis edytorski]

czarownica z Endor — wróżbitka z Endor w Galilei wywołała dla biblijnego króla Saula (1042–1012 p.n.e.) ducha zmarłego Samuela (1 Sm 28, 1–25). [przypis edytorski]

czarownicy, a dalej: wiedźmo — w obu wypadkach w oryginale uosobienie (charm i spell). W polskim języku nie dało się to dosłownie wyrazić. [przypis tłumacza]

Czarowny widok… — wariant czwartej strofki opiewa: „Czarowny widok, czarowne wieczory —/ Ciebie zachwyca ów zgiełk — owa tęcza,/ W jaką się ludzkie wiązały kolory…/ Jam czekał cichy, aż po lawy ścianie/ Drący się księżyc wejdzie na szczyt — stanie;/ Aż spojrzy na mnie z ogromnej mogiły/ Czarnych popiołów. I mnie także trzeba/ Na jakim wielkim grobie nabrać siły/ Nim się puścimy w świat… nie drogą nieba.” [przypis redakcyjny]

czar się nie ima — czar go nie dotyka. [przypis edytorski]

czar taki — w oryginale mowa o rozpraszającym smutek zielu nephentes. [przypis edytorski]

Czartoryski, Adam Jerzy (1770–1861) — polski polityk, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego w 1831, później znacząca postać Wielkiej Emigracji. [przypis edytorski]