Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | chemiczny | czasownik | czeski | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | potocznie | przestarzałe | regionalne | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | ukraiński | włoski | żartobliwie

Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 5966 przypisów.

żerujące — tu: zbierackie. [przypis edytorski]

żeś (…) był — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: że byłeś. [przypis edytorski]

Żeście z tym (…) winowajcą (…) plamy na słońcu w swej willi odkryli — Galileusz regularnie odwiedzał willę Bandiniego na Kwirynale i przeprowadził tam część swoich obserwacji plam słonecznych. [przypis edytorski]

żeś młody rozpustnik — forma skrócona; inaczej: że jesteś młody rozpustnik (że jesteś młodym rozpustnikiem). [przypis edytorski]

żeś musiała — inaczej: że musiałaś (przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

żeśmy palili księgi owe Twardowskiego o ich ekspedycjach napisane — Kronika wierszowana S. Twardowskiego Władysław Czwarty (1649), na skargę posłów moskiewskich, że obrażała honor Moskwy i carski, uległa częściowemu zniszczeniu; pro forma spalono z niej coś niecoś dla zaspokojenia niesłusznych żądań poselskich. Wraca jednak nieraz Potocki do tego ataku i ubolewa nad losem, co w tak poniżający sposób nagrodził trudy Twardowskiego. [przypis edytorski]

żeś powinien — dziś raczej: że powinieneś. [przypis edytorski]

żeś tu dzisiaj bił — że się tu dzisiaj biłeś. [przypis edytorski]

żeś ty był praw (daw.) — że miałeś rację. [przypis edytorski]

Żeś Ty nie Ojcem świata, ale… — Mickiewicz, Dziady część III, Improwizacja. [przypis edytorski]

Żeśwa (gw.) — żeśmy. Zachowana dawna końcówka czasowników 1 os. l. mn. Inne realizacje np. robiliśwa — robiliśmy; por. robiliśta, żeśta — robiliście, żeście. [przypis edytorski]

żeś (…) znalazł — inaczej: że znalazłeś (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

że są królowie — tu w znaczeniu: ponieważ są królami. [przypis edytorski]

że się Balladyna krwawi — tj. że w dramacie Balladyna większość bohaterów ginie tragicznie. [przypis edytorski]

że się jej lepiej podoba — dziś popr.: (…) bardziej podoba. [przypis edytorski]

że się na ciebie mogę spuścić — sens: że mogę na tobie polegać. [przypis edytorski]

Że się nie truję — w domyśle: jedzeniem ze stołu morderców. [przypis edytorski]

że się od nich pochowały — że się przed nimi pochowały. [przypis edytorski]

że się tak „cudownie z nim obszedłem” — chodzi o recenzję autorstwa Przybyszewskiego powieści Knuta Hamsuna Mysteriën w czasopiśmie „Die Zukunft” (nr 105, t. 8, r. 1894). [przypis edytorski]

że się to wspomionie (starop. konstrukcja) — że się o tym wspomni. [przypis edytorski]

że siui anszante (zniekszt. fr. je suis enchanté) — dosł. jestem zachwycony/a; formuła używana przy zawieraniu znajomości. [przypis edytorski]

że staliście się anieli — nawiązanie do słów z wiersza J. Słowackiego o sile fatalnej jego poezji, która działać będzie: „aż was, zjadacze chleba w aniołów przerobi” (por. Testament mój). Wyspiański podejmuje dyskusję z romantyzmem, z uwznioślonym wizerunkiem Polski, Polaków i polskości wykreowanym przez poezję romantyczną. Nadała ona naszemu patriotyzmowi ton trudny do utrzymania; nie wiadomo, co z tym projektowanym patriotycznym „anielstwem” począć, jak mówi Maryna, czyli nie ma sposobu, by je wykorzystać w codziennym życiu i działaniu. [przypis edytorski]

że też on od tego swojej „Prawdy” nie zacząłPrawda najwidoczniej była tytułem lub częścią tytułu dzieła Protagorasa. [przypis edytorski]

że to niemożliwe, żeby wiele było jednym, a jedno żeby było i tym, i owym, więc się bawią i nie pozwalają mówić, że człowiek jest dobry, tylko że dobry jest dobry, a człowiek jest człowiek (…) Nieraz i starsi ludzie z powodu ubóstwa umysłowego podziwiają takie koncepty… — Antystenes z Aten (ok. 436–ok. 365 p.n.e), jak się wydaje, uważał, że każda rzecz ma swoją własną, tożsamościową definicję (opis), której nie można odnieść do niczego innego, z czego wynika niemożliwość sprzeczności i fałszu, możliwe jest tylko orzekanie tożsamości; podobne poglądy mieli Eutydem i Dionizodoros (por. dialog Platona pt. Eutydem). [przypis edytorski]

że w tym jakieś licho — że to sprawka jakiegoś licha (tj. demona, siły nieczystej). [przypis edytorski]

że żurawie, Na Pigmejów w wielkim gniewie, Szary klucz na niebie klecą — wg mit. gr. Pigmeje toczyli wojny z żurawiami. [przypis edytorski]

żgać (daw.) — dźgać, kłuć. [przypis edytorski]

żgać — dźgać, kłuć. [przypis edytorski]

żgło (daw.) — koszula śmiertelna. [przypis edytorski]

żgliszcze — dziś: zgliszcze. [przypis edytorski]

żgnąć — dziś: dźgnąć. [przypis edytorski]

żgnąć — dziś popr.: dźgnąć. [przypis edytorski]

żgnąć — ukłuć, ukąsić. [przypis edytorski]

żigolak — młody mężczyzna czerpiący korzyści materialne z dotrzymywania towarzystwa lub ze stosunków ze starszą, zamożną osobą. [przypis edytorski]

żigolo — płatny partner do tańca w lokalu rozrywkowym; młody mężczyzna czerpiący korzyści materialne z dotrzymywania towarzystwa lub ze stosunków z zamożnymi kobietami. [przypis edytorski]

żinka (ukr. жінка) — kobieta; żona. [przypis edytorski]

żleb — dolina o stromych ścianach wcinająca się w stok górski. [przypis edytorski]

żleb — podłużne, rynnowate wcięcie przecinające pionowo stok lub ścianę skalną, powstałe na skutek wietrzenia skał. [przypis edytorski]

żleb — podłużne, rynnowate zagłębienie w skale biegnące w dół stoku, powstałe wskutek erozji skalnej. [przypis edytorski]

żleb — strome wcięcie w górskim stoku. [przypis edytorski]

Żmichowska, Narcyza (1819–1876) — nauczycielka, powieściopisarka i poetka publikująca pod pseudonimem Gabriella (wg daw. pisowni: Gabryella), emancypantka, twórczyni grupy tzw. entuzjastek, jedna z prekursorek polskiego feminizmu; ukończyła Instytut Guwernantek, ucząc się m.in. pod kierunkiem Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, w 1837 r. podjęła pracę jako nauczycielka domowa dzieci Władysława Zamoyskiego i w tym charakterze wyjechała w 1838 r. do Paryża, gdzie pod kierunkiem swego brata, emigranta polistopadowego podjęła gruntowne studia w Biblioteque Nationale oraz zaczęła uczęszczać na posiedzenia naukowe Akademii Francuskiej (niedostępnej wówczas dla kobiet), straciła posadę i w 1839 r. wróciła do Warszawy; publikowała w „Pielgrzymie” pod red. Eleonory Ziemięckiej i „Przeglądzie naukowym” pod red. Edwarda Dębowskiego. Była zaangażowana w nieudane, tragiczne w dalszych skutkach powstanie 1846 roku i „przedburzę” Wiosny Ludów (emisariuszka TDP, kontakty z Karolem Libeltem); za swe zaangażowanie polit. skazana na 2,5 roku więzienia, a następnie na dozór policyjny i osiedlenie w Lublinie; autorka m.in. powieści Poganka. [przypis edytorski]

Żmierzynka a. Zmierzynka, dziś Żmerynka (ukr. Жмеринка) — miasteczko na Podolu, dziś na terytorium obwodu winnickiego w centralnej części Ukrainy. [przypis edytorski]

żmiich — dziś popr. forma przymiotnikowa: żmijowych; a. forma D. lp (kogo? czego? czyje?): żmii. [przypis edytorski]

żmija głucha z rozwidlonym ogonem — zapewne Acanthophis, rodzaj niezwykle jadowitych węży występujących w Australii. [przypis edytorski]

żmija sykliwa, Bitis arietans (biol.) — gatunek jadowitego węża występujący w Afryce i na Płw. Arabskim. [przypis edytorski]

żmuda — trud, mozół. [przypis edytorski]

Żmudź (Žemaitija a. Žemaitėjė) — płn.-zach. część Litwy. [przypis edytorski]

żmudzić (daw.) — marnować, trwonić czas. [przypis edytorski]

żmudzić (daw.) — zwlekać, marnować czas. [przypis edytorski]

żmudzin — koń żmudzki, rasa konia domowego, hodowana na Litwie i Żmudzi, głównie do prac rolnych i do zaprzęgu. [przypis edytorski]

żmudzin — konik żmudzki, przedstawiciel rasy koni hodowanych na Żmudzi, niewielkich, ale silnych i wytrzymałych. [przypis edytorski]

Żmujdzinka — popr.: Żmudzinka, mieszkanka Żmudzi, krainy hist. stanowiącej zachodnią część Litwy. [przypis edytorski]

żmujdzki — żmudzki, pochodzący ze Żmudzi, płn.-zach. części Litwy. [przypis edytorski]

żniwa — okres zbioru zboża. [przypis edytorski]

żniwiarka (daw.), ang.: harvest mouse (biol.) — badylarka, Micromys minutus, gatunek ssaka z rodziny myszowatych, zamieszkujący łąki, zarośla i uprawy zbożowe; w daw. systematyce Mus messorius. [przypis edytorski]

żniwo — żniwa; koszenie i zbieranie dojrzałego zboża. [przypis edytorski]

żniwy — dziś popr. forma N. lm: żniwami. [przypis edytorski]

żółć — tu: złość, gorycz. [przypis edytorski]

żółć — tu: złość, nienawiść. [przypis edytorski]

żółć — tu: zły humor, złość. [przypis edytorski]

żółci OD-mani — tu: funkcjonariusze żydowskiej służby porządkowej w getcie. [przypis edytorski]

żółciowa — tu: chorowita. [przypis edytorski]

żółciowiec (daw.) — człowiek pełen żółci, zgryźliwy, złośliwy. [przypis edytorski]

żółciowy — tu: przepełniony goryczą, złością. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — herbu Lubicz, magnat, hetman polny koronny od 1588, hetman wielki i kanclerz od 1618, wojewoda kijowski od 1608. W 1610 pokonał wojska rosyjskie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę; zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą; jego prawnukiem był król Polski Jan III Sobieski. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom; stanął na czele polskiego korpusu interwencyjnego, wysłanego na pomoc tzw. dymitriadzie, w której wojska magnatów polskich uwikłały się w rosyjską wojnę domową, w 1610 pokonał wojska rosyjskie w bitwie pod Kłuszynem i zajął Moskwę, biorąc do niewoli cara Wasyla Szujskiego i jego dwóch braci. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w bitwie z Turkami pod Cecorą. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stanisław (1547–1620) — magnat, hetman wielki i kanclerz wielki koronny; wódz wojsk polskich w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Turkom i Tatarom, zginął w czasie bitwy pod Cecorą. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stefan (1911–1991) — krytyk, historyk literatury, poseł na sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, redaktor „Kuźnicy” (1945–1948) i wielu innych czasopism. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stefan (1911–1991) — krytyk literacki, historyk literatury, w latach 1945–1948 redaktor tygodnika „Kuźnica”. [przypis edytorski]

Żółkiewski, Stefan Jakub (1911–1991) — krytyk i historyk literatury, autor licznych prac z zakresu krytyki i teorii kultury, działacz polityczny; w 1934 r. ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, następnie, aż do wybuchu wojny pracował jako nauczyciel gimnazjalny; w czasie II wojny światowej zaangażowany w działalność konspiracyjną i tajne nauczanie, od 1942 r. członek Polskiej Partii Robotniczej; po wojnie redaktor naczelny czasopism: „Kuźnicy” (1945–1948), „Polityki” (1957–1958), „Nowej Kultury” (1958–1961) oraz „Kultury i Społeczeństwa” (1959–1968), pierwszy dyrektor Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (1948–1952), również później związany z PAN, uzyskał stopień doktora filozofii w 1952 r., zaś w 1954 tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych; poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL, w latach 1956–1959 minister szkolnictwa wyższego, członek KC PZPR (usunięty po wydarzeniach Marca 1968). [przypis edytorski]

żółkniejący — dziś popr.: żółknący. [przypis edytorski]

żółn (daw.) — dziś popr. D. lm: żołn. [przypis edytorski]

żółta febra — tropikalna choroba przenoszona przez komary, w postaci ciężkiej objawiająca się nawracającą gorączką oraz uszkodzeniami wątroby powodującymi żółtaczkę (żółte zabarwienie skóry i białkówek oczu). [przypis edytorski]

żółta febra w Barcelonie — epidemia z 1821 roku, podczas której zmarło ok. 20 tys. spośród 120 tys. mieszkańców Barcelony. [przypis edytorski]

żółta książka — tu: książeczka zdrowia dla prostytutki, forma rejestracji i kontroli pracownic seksualnych. [przypis edytorski]

Żółta Księga — ang. „The Yellow Book”, brytyjski kwartalnik literacki, wyd. w latach 1894–1897. [przypis edytorski]

Żółte Wody — bitwa nad Żółtymi Wodami; pierwsza bitwa powstania Chmielnickiego, stoczona między wojskami polskimi a Kozakami między 29 kwietnia a 16 maja 1648 r. nad uroczyskiem Żółte Wody; powstańcy odnieśli zwycięstwo, a głównodowodzący wojsk polskich Stefan Potocki zmarł z powodu ran w niewoli kozackiej. [przypis edytorski]

Żółte Wody (ukr. Жовтi Води) — miasto w płd.-wsch. części Ukrainy, nad rzeką Żółtą, miejsce zwycięstwa wojsk kozackich Chmielnickiego nad polskimi w 1648 r. [przypis edytorski]

Żółtowski, Edward (1775–1842) — generał polski i francuski; uczestnik powstania kościuszkowskiego, wojen napoleońskich i powstania listopadowego. [przypis edytorski]

żółty — tu: funkcjonariusz policji żydowskiej w getcie; por. granatowy. [przypis edytorski]

żółty — tu: funkcjonariusz policji żydowskiej w getcie. [przypis edytorski]

żółwiowiec — szylkret, masa ze skorupy żółwia. [przypis edytorski]

Żółw, z którego to zgrzebło — z pancerzy żółwi morskich wyrabiano dawniej grzebienie, guziki i inne przedmioty codziennego użytku. [przypis edytorski]

żóraw — dawna pisownia; dziś popr.: żuraw. [przypis edytorski]

żórawi — dziś popr. pisownia: żurawi. [przypis edytorski]

żórawie (starop. forma ort.) — dziś popr.: żurawie. [przypis edytorski]

Żochowski, Józef (1801–1851) — profesor matematyki na Uniwersytecie Warszawskim; za swoje rewolucyjne przemówienie w 1848 został skazany na śmierć; wyrok zamieniono na 10 lat katorgi. [przypis edytorski]

żokiejka — dziś: dżokejka, rodzaj sztywnej czapki, zwykle używanej do jazdy konnej. [przypis edytorski]