Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | islandzki | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | norweski | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | żeglarskie

Według języka: wszystkie | English | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 2478 przypisów.

harmonia przedustawna — pojęcie wprowadzone przez Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646–1716), niemieckiego filozofa epoki oświecenia: według jego koncepcji cały świat, wszystkie ciała i dusze (umysły) są w rzeczywistości wzajemnie od siebie niezależne, ale dzięki temu, że zostały odpowiednio z góry zaprogramowane przez Boga, działają w świecie w sposób skoordynowany; jako ilustrację Leibniz podawał przykład dwu jednakowo wyregulowanych zegarów. [przypis edytorski]

harmonia sfer — przepełniająca kosmos, niesłyszalna dla ludzi muzyka; wg dawnej koncepcji pitagorejczyków, popularnej aż do XVII w., orbity (sfery) ciał niebieskich pozostają ze sobą w takich samych prostych stosunkach liczbowych jak dźwięki muzyki, zatem wszechświat rozbrzmiewa nieustającą harmonią, której ludzie nie słyszą, gdyż żyją wśród niej od urodzenia. [przypis edytorski]

harmonia szklana — dziś: harmonika szklana, instrument muzyczny o bardzo czystym, przenikliwym dźwięku, popularny w XIX w.; gra się na nim, pocierając wilgotnymi palcami obracające się szklane dyski. [przypis edytorski]

harmonia — tu: skala muzyczna, określająca tonację utworu. [przypis edytorski]

Harmonices mundi (Harmonia świata) — dzieło Johannesa Keplera (1571–1630), czołowego niem. matematyka i astronoma, odkrywcy praw ruchu planet wokół Słońca po orbitach eliptycznych, dotyczące geometryczno-muzycznej harmonii w budowie wszechświata. [przypis edytorski]

harmoniej (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: (do) harmonii. [przypis edytorski]

harmonija — harmonia; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

harmoniję — harmonię; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

harmoniji — harmonii; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

harmonika — instrument muzyczny o bardzo czystym, przenikliwym dźwięku, popularny w XIX w.; gra się na nim, pocierając wilgotnymi palcami obracające się szklane dyski. [przypis edytorski]

harmonika — instrument muzyczny złożony z obracających się szklanych kręgów różnej wielkości, wprawianych w drgania przez pocieranie wilgotnym opuszkiem palca. [przypis edytorski]

harmonium a. fisharmonia — klawiszowy dęty instrument muzyczny, używany zamiast organów. [przypis edytorski]

harmosta — w staroż. Grecji: dowódca garnizonu. [przypis edytorski]

harmostes (gr.) — wysoki urzędnik spartański, odpowiednik namiestnika królewskiego. [przypis edytorski]

Harnack, Adolf (1851–1930) — niemiecki teolog luterański, jeden z najwybitniejszych teologów i historyków wczesnochrześcijańskiej doktryny. [przypis edytorski]

Harnack, Adolf von (1851–1930) — niem. teolog luterański, jeden z najwybitniejszych teologów i historyków wczesnochrześcijańskiej doktryny (zajmował się m.in. gnostycyzmem i marcjonizmem); autor trzytomowej Historii dogmatu (1886–1890) oraz m.in. Istoty chrześcijaństwa (1900, wyd przekładu pol. 1909), będącego zapisem wykładów berlińskich. [przypis edytorski]

harnaś (gw.) — daw. przywódca zbójników tatrzańskich. [przypis edytorski]

harnaś — przywódca zbójników. [przypis edytorski]

Harnasie — w oryginale występują tu trzej mocarze Dawida; por. II Sam 23, 8. [przypis edytorski]

harny — hardy, dumny; por. gw. harnaś. [przypis edytorski]

haro! (daw.) — basta! dość tego! [przypis edytorski]

Harpagon — główny bohater komedii Moliera Skąpiec. [przypis edytorski]

harpagon — skąpiec. [przypis edytorski]

Harpalka, Harpalika a. Harpalyke — królewna tracka, córka Klymenosa, wyśmienita myśliwa i wytrawna biegaczka (niedościgła nawet dla koni). [przypis edytorski]

Harpalos (zm. 323 p.n.e.) — arystokrata macedoński, przyjaciel z dzieciństwa i skarbnik Aleksandra Wielkiego podczas jego wyprawy przeciwko Persji; syn Machatasa z Elimei, którego siostra była jedną z żon Filipa II, króla Macedonii, ojca Aleksandra. [przypis edytorski]

harpeggierenden — Arpeggio; die einzelnen Töne eines Akkordes erklingen nicht gleichzeitig, sondern nacheinander, in kurzen Abständen, harfenartig. [przypis edytorski]

harpia (mit. gr) — demon uosabiający chciwość i okrucieństwo. [przypis edytorski]

harpia (mit. gr.) — demon, uosobienie porywistego wiatru, potem także drapieżności i chciwości; przen.: okrutna, wyrachowana kobieta. [przypis edytorski]

harpia (mit. gr.) — demon, uosobienie porywistego wiatru, potem także drapieżności i chciwości; przen: okrutna, wyrachowana kobieta. [przypis edytorski]

harpia (mit. gr.) — demon w formie ptaka o kobiecej głowie. [przypis edytorski]

harpie (mit. gr.) — demony w formie ptaków z kobiecymi głowami; porywały dusze zmarłych. [przypis edytorski]

Harpie (mit. gr.) — demony w formie ptaków z kobiecymi głowami; porywały dusze zmarłych. [przypis edytorski]

Harpie (mit. gr.) — demony w formie ptaków z kobiecymi głowami. [przypis edytorski]

harpie (mit. gr.) — personifikacje destrukcyjnej siły wiatru, siostry Iris (bogini tęczy), córki Taumasa (bóstwa odpowiedzialnego za cuda przyrodnicze) i okeanidy Elektry; w późnych (również już średniowiecznych) przedstawieniach utrwalił się ich obraz na podobieństwo syren: jako drapieżnych ptaków o kobiecych głowach; trzy siostry-harpie: Aello („Wichrowa”), Kelajno („Czarna”; a. Podarge: „Prędkonoga”) i Ocypete („Szybka w Locie”) mieszkały na wyspie Strofades; zajmowały się też dręczeniem złoczyńców w Tartarze; były złośliwe i brutalne; Zeus ukarał króla Tracji, Fineusa, który nadużywał zdaniem Gromowładnego swego daru jasnowidzenia, umieszczając go na wyspie, gdzie harpie uniemożliwiały skazańcowi pożywienie się: wyrywały mu pokarm z rąk i zanieczyszczały jedzenie; Fineusa oswobodził Jazon i Argonauci. [przypis edytorski]

harpie (mit. gr.) — złośliwe, okrutne demony przedstawiane jako drapieżne ptaki o kobiecych głowach. [przypis edytorski]

harpie (mit. gr.) — złośliwe, okrutne demony przedstawiane jako drapieżne ptaki o kobiecych głowach; Zeus ukarał króla Tracji, Fineusa, który nadużywał zdaniem Gromowładnego swego daru jasnowidzenia, umieszczając go na wyspie, gdzie harpie uniemożliwiały skazańcowi pożywienie się: wyrywały mu pokarm z rąk i zanieczyszczały jedzenie; Fineusa oswobodził Jazon i Argonauci. [przypis edytorski]

harpije — dziś: harpie; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

Harpokrates (mit.) — egipsko-greckie bóstwo ciszy, hellenistyczny odpowiednik egipskiego boga Horusa, syn Izydy i jej brata Ozyrysa. [przypis edytorski]

Harpokrates (mit.) — egipsko-greckie bóstwo popularne w okresie hellenistycznym i rzymskim (ok. 300 p.n.e.–ok. 300 n.e.): jedna z postaci Horusa, boga wschodzącego słońca, przedstawiana w postaci chłopca, syna Ozyrysa i Izydy, z dziecięcym lokiem nad uchem i palcem na ustach; późniejsi interpretatorzy greccy i rzymscy błędnie tłumaczyli ten gest jako symbol milczenia. [przypis edytorski]

Harpokrates (mit. gr.) — bóg milczenia. [przypis edytorski]

Harpokrat (mit.) — egip.-gr. bóstwo popularne w okresie hellenistycznym i rzymskim, powstałe w wyniku zhellenizowania jednego z przedstawień Horusa; podobnie jak jego pierwowzór uważany był za syna Izydy i Ozyrysa. [przypis edytorski]

harpunie mojej — dziś r.m.: (na) harpunie moim. [przypis edytorski]

Harran — miasto w północno-wschodniej Mezopotamii, bogaty ośrodek kupiecki położony na skrzyżowaniu dróg handlowych. [przypis edytorski]

Harriot, Thomas (ok. 1560–1621) — astronom, matematyk i etnograf ang., odkrywca komety zw. później kometą Halleya, na podstawie obserwacji prowadzonych z pomocą lunety wykonał pierwszą mapę Księżyca, prowadził obserwację plam na Słońcu, niezależnie od Galileusza odkrył księżyce Jowisza, w 1601 r. odkrył prawo załamania światła, zajmował się także mechaniką (m.in. wyznaczał ciężary właściwe ciał) i matematyką (m.in. wielomianami). [przypis edytorski]

Harris, Frank (1856–1931) — pisarz irlandzki. [przypis edytorski]

Harrison, George (1943–2001) — muzyk, członek zespołu The Beatles, później także producent filmowy. [przypis edytorski]

Harrison, John (1693–1776) — wynalazca chronometrów, tj. bardzo dokładnych zegarów mechanicznych, odpornych na kołysanie statku a potrzebnych do określania długości geograficznej. [przypis edytorski]

Harris, William Cornwallis (1807–1848) — bryt. inżynier, odkrywca i myśliwy, autor m.in. Portraits of the Game and Wild Animals of Southern Africa (1840). [przypis edytorski]

Harry (daw.) — dziś popr. forma B. i D.: Harrego. [przypis edytorski]

Harry (daw.) — dziś popr. forma D. i B.: Harrego. [przypis edytorski]

Harry (daw.) — dziś popr. forma N.: Harrym. [przypis edytorski]

Harry, właśc. Chaim Sternlicht — członek żydowskiego ruchu oporu, zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]

Harstad — największe miasto położone na norweskiej wyspie Hinnøya. [przypis edytorski]

Hart, dziś popr.: Harts — płn. dopływ rzeki Vaal, największego dopływu Oranje; naturalna granica daw. burskiej republiki Transvaalu. [przypis edytorski]

Harte, Bret (1836–1902) — amerykański pisarz i dziennikarz, autor popularnych opowiadań z życia kalifornijskich pionierów i awanturników okresu gorączki złota. [przypis edytorski]

Hartford — stolica amerykańskiego stanu Connecticut, kiedyś siedziba hrabstwa o tej nazwie. [przypis edytorski]

Hart, Heinrich (1853–1906) — pisarz i krytyk literacki, pionier naturalizmu w literaturze niem., blisko autor dramatu Sedan, planował epos w 24 pieśniach opisujący panoramę rozwoju ludzkości od czasów starożytnych pt. Lied der Menschheit („Pieśń ludzkości”), powstały jednak tylko pierwsze trzy pieśni (Tul i Nahila 1888, Nimrod 1888, Moses 1896). Ściśle współpracował ze swym bratem, Juliusem Hartem, m.in. jako współautor zbioru tekstów krytycznych Kritische Waffengänge (cz. 1–6, 1882–1884) oraz współzałożyciel towarzystwa Westfälischer Verein für Literatur. [przypis edytorski]

Hart, Julius (1859–1930) — pisarz i krytyk literacki, pionier naturalizmu w literaturze niem., autor dramatu Der Sumpf (tzn. „Bagno”, 1886) i zbiorów poezji, np. Sansara (1879), Triumph des Lebens („Tryumf życia”, 1898); w jego utworze Der neue Gott (tzn. „Nowy Bóg”) dochodzi do głosu motyw panteizmu natury, zaś nowele Stimmen in der Nacht („Głosy w nocy”, 1898) i Träume der Mitsommernacht (tzn. „Sen nocy letniej”, 1905) wyprzedzają ekspresjonizm. Ściśle współpracował ze swym bratem, Heinrichem Hartem, m.in. jako współautor zbioru tekstów krytycznych Kritische Waffengänge (cz. 1–6, 1882–1884) oraz współzałożyciel towarzystwa Westfälischer Verein für Literatur. [przypis edytorski]

Hartleben, Otto Erich (1864–1905) — pisarz bohemy niemieckiej; autor wytwornych, zmysłowo-satyrycznych anegdot, cyzelowanych w kształcie dźwiękowym wierszy, komedii oraz tragedii oficerskiej pt. Rosenmontag (Różany poniedziałek, 1900). [przypis edytorski]

Hartley, David (1705–1755) — angielski filozof i lekarz, sensualista; twórca teorii asocjacji, zapoczątkował psychologię asocjacjonistyczną. [przypis edytorski]

Hartmann, Eduard von (1842–1906) — filozof niemiecki; twórca teorii pesymizmu historiozoficznego, głosił istnienie nieświadomego, które stanowi twórczy pierwiastek woli w świecie. [przypis edytorski]

Hartmann, Eduard von (1842–1906) — filozof niemiecki, twórca teorii pesymizmu historiozoficznego. [przypis edytorski]

Hartmann, Eduard von (1842–1906) — filozof niem., przedstawiciel pesymizmu historiozoficznego, autor Filozofii nieświadomego; w swoich rozmyślaniach próbuje połączyć filozofię Arthura Schopenhauera z koncepcjami Hegla i Schellinga, swoją ideę nieświadomości uzasadnia w oparciu o teologię oraz opisy przeżyć duchowych; „nieświadome” Hartmanna stanowi zlepek „ducha” Hegla, „nieświadomego” Schellinga i „woli” Schopenhauera; sam określał swój system mianem konkretnego monizm, a swoje stanowisko teoriopoznawcze jako transcendentalny realizm. [przypis edytorski]

Hartmann, Eduard von (1842–1906) — niem. filozof, głosił teorię pesymizmu historiozoficznego, usiłował pogodzić filozofię Schopenhauera z koncepcjami Hegla i Schellinga. [przypis edytorski]

Hartmann, Eduard von (1842–1906) — niemiecki filozof, głosił ideę pesymizmu historiozoficznego, autor dzieła Filozofia nieświadomego (1869). [przypis edytorski]

hartownia — warsztat, w którym wykonuje się hartowanie metalu. [przypis edytorski]

hartownie — silnie, mocno, opanowanie. [przypis edytorski]

hart sind wir, wie unser Gestein (niem.) — jesteśmy twardzi jak nasza skała. [przypis edytorski]

Harun — dziś popr.: Karun, największa rzeka Iranu, dł. ok. 860 km; wypływa z gór Zagros, uchodzi do Szatt al-Arab. [przypis edytorski]

harunek (daw.) — ciężka praca, harówka. [przypis edytorski]

haruspex — kapłan wróżący z wnętrzności zwierząt ofiarnych. [przypis edytorski]

Harvey, William (1578–1657) — ang. anatom i fizjolog, lekarz-alchemik; jako pierwszy (w 1628 r.) zbadał i opisał budowę i funkcjonowanie krwiobiegu, wykazując rolę serca w układzie krwionośnym. [przypis edytorski]

Harvey, William (1578–1657) — angielski anatom i chirurg; jako pierwszy (w 1628) w pełni i szczegółowo opisał budowę i działanie układu krwionośnego, stwierdzając, że serce działa jak pompa i wymusza nieustające krążenie krwi w naczyniach, z którymi tworzy układ zamknięty. [przypis edytorski]

Harvey, William (1578–1657) — angielski anatom i chirurg, jako pierwszy w pełni i szczegółowo opisał budowę i działanie układu krwionośnego, w dziele Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus (1628) stwierdzając, że serce działa jak pompa i wymusza nieustające krążenie krwi w naczyniach, z którymi tworzy układ zamknięty. [przypis edytorski]

Harvey, William (1578–1657) — ang. lekarz i fizjolog. [przypis edytorski]

Hašek, Jaroslav (1883–1923) — czeski pisarz, publicysta i dziennikarz, autor powieści Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej; w 1904 z grupą znajomych założył w praskiej restauracji prześmiewczą Partię Umiarkowanego Postępu w Granicach Prawa, która w 1911 wystawiła swojego kandydata w wyborach do parlamentu austriackiego monarchii austro-węgierskiej. [przypis edytorski]

haskala — ruch oświeceniowy wśród Żydów propagujący emancypację poprzez wykształcenie. Prowadził do nie zamierzonej asymilacji. [przypis edytorski]

hasło konfederackie — chodzi o konfederację barską, zbrojny związek szlachty polskiej w latach 1768–1772, zawiązany w Barze na Podolu pod hasłem obrony wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim; jednym z gł. celów konfederacji było zniesienie narzuconych przez Rosję ustaw dających równouprawnienie innowiercom. [przypis edytorski]

hasły (daw. N.lm rzecz. r.m. i r.n.) — dziś: hasłami. [przypis edytorski]

„h” aspirée (fr.) — „h” przydechowe. [przypis edytorski]

hasselieren — lärmen. [przypis edytorski]

Hast du davon gehört? Worüber hat der Jude gesprochen (niem.) — Słyszałeś to? O czym ten Żyd mówił? [przypis edytorski]

hasze — dziś popr.: hasa. [przypis edytorski]

Haszomer Hazair, właśc. Ha-Szomer Ha-Cair (hebr. השומר הצעיר: Młody Strażnik) — międzynarodowa żydowska organizacja młodzieżowa, część Światowej Organizacji Syjonistycznej, powstała w 1916 r. w Wiedniu z połączenia ruchu Ceirej Cijon (sieć kółek samokształceniowych, m.in. prowadzących lekcje hebrajskiego) oraz organizacji typu skautowskiego Ha-Szomer „Strażnik” (wśród kilkunastoosobowej grupie założycielskiej znalazł się m.in. Janusz Korczak, tj. Henryk Goldszmit). [przypis edytorski]

haszszaszini, pol. asasyni — nazwa nadawana w średniowiecznej Europie nizarytom, skrajnemu odłamowi muzułmańskich ismailitów, któremu udało się zbudować na terenie Iranu własne państwo z ośrodkiem w twierdzy Alamut (1090–1273); słynęli jako nieustraszeni zabójcy, dokonujący zamachów na przeciwników politycznych; ich brak strachu przed śmiercią wrogowie tłumaczyli narkotyzowaniem ich haszyszem przez ich przywódcę. [przypis edytorski]

hatha-joga — system ćwiczeń prowadzących do osiągnięcia wysokiej sprawności fizycznej i psychicznej. [przypis edytorski]

Hathor (mit. egip.) — bogini nieba, miłości i radości; utożsamiana z Izydą; przedstawiana jako krowa lub kobieta z krowimi rogami. [przypis edytorski]

Hati — w oryg. Hathi. [przypis edytorski]

hatłas — atłas; daw. wytworny materiał, wytwarzany gł. na Wschodzie, jednostronnie błyszczący, często tkany w błyszcząco-matowe wzory. [przypis edytorski]

Hator a. Hathor — bogini nieba, miłości i radości. Utożsamiana z Izydą. Przedstawiana jako krowa lub kobieta z krowimi rogami. [przypis edytorski]

Hator a. Hathor — bogini nieba, miłości i radości. Żona Horusa z Edfu, utożsamiana z Izydą. Przedstawiana jako krowa lub kobieta z krowimi rogami. [przypis edytorski]

Hator, właśc. Hathor — egipska bogini nieba, miłości i radości. Żona Horusa z Edfu, utożsamiana z Izydą. Przedstawiana jako krowa lub kobieta z krowimi rogami. [przypis edytorski]

Hats gefangen? — Hast du verstanden?. [przypis edytorski]