Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | francuski | grecki | hebrajski | łacina, łacińskie | niemiecki | rosyjski | włoski

Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 899 przypisów.

sola (…) est — Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 7. [przypis tłumacza]

Solche Erfolche erreichen deutsche Molche (niem.) — Takie osiągnięcia mają tylko niemieckie Płazy. [przypis tłumacza]

Solecyzm — błąd składniowy. [przypis tłumacza]

Solon (…) określa jego trwanie na siedemdziesiąt lat — por. Herodot, Dzieje, I, 32. [przypis tłumacza]

Solon (…) stanowi jeno trzy razy na miesiąc — por. Plutarch, Dialog o miłości. [przypis tłumacza]

solum (…) superbius — Plinius, Naturalis historia, II, 7. [przypis tłumacza]

Solve (…) ducat — Horatius, Epistulae, I, 1, 8. [przypis tłumacza]

Sommia (…) Thessala (łac.) — „Śniarstwo, czary magików, cuda, prorokinie,/ Upiory, nocne duchy i wiedźmy tesalskie” (Horatius, Epistulae, II, 2, 208; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Somnia (…) optantis — Cicero, Academica, II, 38. [przypis tłumacza]

Somnum suum (łac.) — Ps 75, 5: „Swój sen”. [przypis tłumacza]

SONET NA FEBRĘ KSIĘŻNEJ URANII — tłumaczenie sonetu, jak również pomysł do gry słów (odmiennie spożytkowany) w końcowych wierszach epigramu, zaczerpnięte są z przekładu Sawantek pióra Lucjana Rydla. [przypis tłumacza]

Sonety Szekspira, wedle świadectwa Meresa — jego Palladis Tamia stanowi nieocenione źródło dla krytyków, gdyż wylicza 12 utworów dramatycznych Szekspira i mówi także o jego poematach i „cukrowo słodkich sonetach w prywatnym obiegu między przyjaciółmi”. [przypis tłumacza]

sonet z Mizantropa — słynna scena lektury sonetu Oronta z Mizantropa Moliera [akt II, scena 2, w której poproszony o zdanie Alcest z bezwzględną szczerością krytykuje wiersz; red. WL]. [przypis tłumacza]

sont fixés pour chaque espèce… (fr.) — są stałe dla każdego gatunku, dopóki rozrasta się on w pośród tych samych warunków zewnętrznych; skoro warunki zewnętrzne się zmienią, cechy zmieniają się również. Słowem, spostrzeżenia nad dzikimi zwierzętami wykazują już ograniczoną zmienność gatunków. Doświadczenia zaś nad oswojonymi dzikimi zwierzętami oraz nad zdziczałymi zwierzętami domowymi wykazują to jeszcze wyraźniej. Doświadczenia te wykazują prócz tego, iż różnice powstałe mogą dojść do wartości różnic rodzajowych. [przypis tłumacza]

Soranus z Efezu — Aleksandryjski lekarz za Trajana. [przypis tłumacza]

Sorbona — Skazanie Arnaulda przez Sorbonę. [przypis tłumacza]

Sorbona — założona w 1256 przez Roberta de Sorbon, najpoważniejsze kolegium paryskiego uniwersytetu. Teologiczny wydział Sorbony stawiał nieraz czoło samemu papieżowi. [przypis tłumacza]

sorbonika — dysputa, w której kandydat na bakałarza teologii musiał w Sorbonie przez dwanaście godzin z rzędu odpierać zarzuty oponentów. [przypis tłumacza]

sorboniściSorbona, starożytny uniwersytet paryski, mający imię od Roberta de la Sorbonne, spowiednika Ludwika Świętego. Za czasu Rabelais'go Sorbona była warowną twierdzą średniowiecznej teologii i filozofii scholastycznej i prowadziła walkę na śmierć i życie z budzącym się nowożytnym duchem, a w walce tej płonący stos był ostatecznym i nierzadko używanym argumentem. To tłumaczy zajadłość, z jaką Rabelais, pod osłoną protekcji możnych kardynałów i samego króla, szturmuje szyderstwem i inwektywą do jej murów. Cały ten rozdział jest żartem na owe czasy bardzo ryzykownym i który autor mógł drogo przypłacić. [przypis tłumacza]

sors cecidit super MathiamBiblia, Dz 1:26. [przypis tłumacza]

Sota — rozpustna żona, podejrzana o popełnienie zdrady małżeńskiej, zostaje poddana próbie wierności przez wypicie gorzkiej wody. [przypis tłumacza]

Soto, Franciszek de — hiszpański jezuita, umarł w Kadyksie w 1634. [przypis tłumacza]

Sotz lunatiques, sotz estourdis, sotz sages,
Sotz de villes, de chasteaux, de villages,
Sotz rassotes, sotz nyais, sotz subtilz,
Sotz amoureux, sotz priuez, sotz sauvages.

[przypis tłumacza]

Sozjusz — Plutarch (rozdz. 34) mówi o wodzu Antoniusza Sozjuszu, który pomyślnie wojował w Syrii [Gajusz Sozjusz, jeden z głównych współpracowników Antoniusza, w 38 p.n.e. mianowany przez niego zarządcą Syrii, na jego rozkaz zdobył Jerozolimę, obalił żydowskiego króla Antygona, który sprzyjał Partom, i zastąpił go sojusznikiem Rzymu Herodem; red. WL]. [przypis tłumacza]

Spadek zacnego imć bękarta… — Piotr Marchant, zwany bękartem de la Barre, jeden z dwunastu sierżantów więzienia królewskiego w Châtelet. [przypis tłumacza]

spadł w nocy obfity śnieg — jest to początek grudnia; górzyste części Armenii mają znacznie ostrzejszy klimat niż Polska. [przypis tłumacza]

spalenie pierwszej świątyni — wedle Starożytności X, VIII, 6: „dnia pierwszego piątego miesiąca”, a więc pierwszego sierpnia (Ab), a nie dziesiątego. [przypis tłumacza]

spalono książkę nie wiem już gdzie — w Paryżu, równocześnie ze Słownikiem filozoficznym Woltera [oraz w Hadze; red. WL]. [przypis tłumacza]

Spargapizes, syn królowej Tomirys (…) — Herodot, Dzieje, I, 213. [przypis tłumacza]

Spartan nie mniej poległo w bitwie pod Leuktrami, niż zostało przy życiu — z 700 Spartan padło 400. [przypis tłumacza]

Sparta upadła — pod ciosami Epaminondasa. [przypis tłumacza]

Sparta zamierza prowadzić wojnę z Tissafernesem — w obronie niepodległości miast greckich w Azji, obawiających się Tissafernesa, który po Cyrusie objął jego satrapię. [przypis tłumacza]

Spaśne koty — w oryg. właściwie raczej „futrem okryte”, są to rajcy i prezydenci trybunałów, odziani w płaszcze podbite gronostajem. [przypis tłumacza]

spastyczność — tzn. skurczowy stan. [przypis tłumacza]

speciminibus in physicis — próbkami z fizyki. [przypis tłumacza]

speciosus forma proe filiis hominumBiblia, Ps 45(44):3. [przypis tłumacza]

Speculataque (…) signis — Manilius, Astronomica, I, 60. [przypis tłumacza]

Speis — Wem das Bild nicht richtig scheint, der möge mit dem Dichter hadern! [przypis tłumacza]

Spektator, [The Spectator] — tytuł angielskiego pisma periodycznego z początku XVIII w., za którego wzorem Marivaux zaczął wydawać „Spektatora francuskiego” (1725). [„The Spectator”, pierwsza nowoczesna gazeta, promował wartości oświeceniowe i poruszał głównie tematy społeczne; ukazywał się w latach 1711–1712, wznowiony na krótko w 1714; wszystkie numery opublikowano w postaci kilkutomowej książki, przetłumaczonej m.in. na francuski (1714); red. WL]. [przypis tłumacza]

Spem pretio non emo — Terentius, Adelphoe, II, 3. 11. [przypis tłumacza]

Spence, Józef (1609–1768) — słynny angielski znawca sztuki; napisał w formie dialogu dzieło, w którym starał się dzieła rzymskich poetów objaśniać za pomocą starożytnych dzieł sztuki i odwrotnie. [przypis tłumacza]

Sperat (…) minax — Pentadius, De spe. [przypis tłumacza]

Spero (…) imos — Vergilius, Aeneida IV, 382, 387. [przypis tłumacza]

spierali się o władzę Leotychidas, jako syn Agisa — Agis niebacznie wyraził się, że Leotychidasa nie uznaje jako swego syna, na co po jego śmierci odwoływał się Agesilaos, odmawiając bratankowi prawa do tronu, a sobie roszcząc prawo do następstwa po Agisie. [przypis tłumacza]

Spinoza, Baruch — ur. w Amsterdamie w r. 1632, pochodził z portugalskiej rodziny żydowskiej. Studiował teologię, następnie fizykę i dzieła Kartezjusza. Prześladowany przez współwierców za odstępstwo, udał się do Rynsburga, przesiedlił się następnie do Hagi, gdzie szlifowaniem szkieł optycznych zarabiał na życie proste, lecz spokojne. Zm. r. 1677. Dzieła: Ethica, ordine geometrico demonstrata, 1677; Tractatus teologico-politicus, O doskonaleniu rozumu (wyszły w przekładzie niemieckim Sterna, w bibliotece Reclama, Etyka w przekładzie polskim A. Paskala, Warszawa 1888, Biblioteka filozoficzna). Metoda Spinozy jest dedukcyjna. Wychodzi on z trzech głównych pojęć: substancji, atrybutu i sposobu (modus). Substancją jest to, co do swojego istnienia nie potrzebuje obcej przyczyny (causa sui). Istnieje tylko jedna, niepodzielna substancja. Nazywa się bogiem lub przyrodą. Atrybutem jest to, co rozum spostrzega z substancji jako jej istotę. Tymi atrybutami są myślenie i rozciągłość. Są one takimi określnikami, które właśnie w ten określony sposób wyrażają istotę substancji spostrzegającemu rozumowi, ten ostatni zaś jest tylko sposobem (modus) substancji: Substancja jest myślącą, o ile rozum przedstawiają sobie przez atrybut myślenia, a rozciągłą, o ile ją sobie przedstawia przez atrybut rozciągłości. Poza tym stoi substancja nieskończona i niepodzielna. Ale atrybuty jej są odgraniczone. Ani ciało na ducha, ani duch na ciało nie mogą wpływać. Poszczególne istoty (idee i ciała) są sposobami substancji, substancja zaś, jako causa sui, jest wolna. Poszczególne istoty jednak są niewolne. Człowiek jest tylko sposobem (modus) i podlega przyczynom, jak wszystkie inne sposoby. Nie ma zatem wolnej woli. Zło, grzech i dobro są zaś tylko względne, nie są niczym rzeczywistym, dodatnim w rzeczach samych. My sami sobie dopiero te pojęcia wytwarzamy. Podstawą cnoty jest popęd samozachowawczy, dążący do spotęgowania istnienia ludzkiego, a zdolność tego wypływa z rozsądku. Szczęśliwość polega na doskonaleniu rozsądku. Najwyższym dobrem jest poznanie, a najwyższym poznaniem poznanie Boga i złączona z nim miłość ku niemu (amor dei intellectualis). Ale tym Bogiem nie jest osobowy duch, lecz substancja, wieczna i jedna (Zob. Wstęp). [przypis tłumacza]

Spinoza miał poczucie, że prowadzi dalej dzieło Proroków, Chrystusa i apostoła Pawła — Dawał temu wyraz w Traktacie teologiczno-politycznym i w Listach 73, 75, 78. [przypis tłumacza]

Spinoza (…) podobno powiedział, iż gdyby [„Etyka”] nie była już gotowa, nie chciałby za nic jej rozpoczynaćJ. Freudenthal, Lebensgeschichte Spinozas, 1899, s. 224. [przypis tłumacza]

Spinoza, posługując się (…) językiem łacińskim w swoim myśleniu, wykorzystuje dla treści jednorodność wyrazów (…) lub ich wieloznaczność (…), czego przekład nie odda — Na zjeździe w Hadze w 1927 r. jeden z referentów zaproponował konferencję przekładców różnej narodowości dla ustalenia treści pojęć Spinozy. [przypis tłumacza]

Spinoza usiłuje nadać filozofii (…) charakter naukowy celem osiągnięcia dla niej pewności matematyki — [por. fragment z Etyki: „prawda pozostałaby na wieki niedostępna dla rodu ludzkiego, gdyby nie matematyka, która, zajmując się nie celami, lecz wyłącznie treściami i własnościami figur, wykazała ludziom inną normę prawdy”] i [tamże] Rejestr pod [hasłem] „Trójkąt”. [przypis tłumacza]

spisania konstytucji, wedle której mieli się rządzić na przyszłość — lud uznał demokrację za formę nieodpowiednią. Obecność Lizandra i Spartan ułatwiła nabycie takiego przekonania; nikt nie śmiał się sprzeciwić. Formalnie Sparta do rządów wewnętrznych się nie mieszała. [przypis tłumacza]

„spiżem duszę wyczerpawszy” i „odciąwszy hartownym spiżem” — Nie wiemy pewnie, z jakiego utworu cytaty te przytoczone, ze związku jednak widać, że w pierwszym mowa o zabijaniu, w drugim o czerpaniu np. wody kubkiem. [Są to cytaty z mistycznego poematu Empedoklesa Καθαρμοί (Oczyszczenia); red. WL] [przypis tłumacza]

spławny tylko do Elefantyny — μέχρι τῆς Ἐλεφάντων καλουμένης πόλεως. „Od miasta Elefantyny”, Herodot, Dzieje II, 29; miasto i wyspa (Gezîre, arab.), dziś Gezîret Assuîn; na wyspie ruiny starożytnej Elefantyny. Boettger mylnie pisze: Dschefiret, gdyż fellachowie w całym Egipcie wymawiają „g” jako „g”, a nie jako „dż” (gebel, nie dżebel, geziret, a nie dżeziret); tak, jak pisze Boettger, wymawia się w Palestynie i w Syrii (dżebel, Dzifne etc.). [przypis tłumacza]

spłonął aż do wieży Jana — „und nach sich selbst benannt hatte” (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski] — nie ma w tekście greckim. [przypis tłumacza]

Splendentia et vehementia, sed rebus veris, powiada św. Augustyn — Augustyn z Hippony, O nauce chrześcijańskiej (De doctrina christiana), IV, 28. [przypis tłumacza]

splot — w oryginale: tissu, które ma tutaj podwójne znaczenie, jako ciąg myśli, ale też splot węzełków. [przypis tłumacza]

spójrzcie na wygląd człowieka zatopionego w jakichś studiach (…) jak gdyby pozbawiony życia, wyprowadzony sam z siebie jakowąś ekstazą — Ustęp ten, opisujący człowieka zatopionego w studiach, należy do klasycznych w lit. francuskiej. [przypis tłumacza]

Spójrz i, jeżeli raczysz, to przeczytaj — tu Antoniusz pokazuje list Kleopatrze. [przypis tłumacza]

Spór Hillela z Szammajem. — z dyskusji Hillela i Szammaja —- założycieli dwóch szkół naukowych —- wyłoniła się metoda nauczania poprzez polemikę. [przypis tłumacza]

spór ideowy pomiędzy „staropłazami” i „młodopłazami” — Jest to prawdopodobnie aluzja do sporu staroczechów (nieoficjalna nazwa członków czeskiej partii liberalno-konserwatywnej, działającej w latach ok. 1860–1918) z młodoczechami, czyli członkami partii liberalno-demokratycznej, działającej mniej więcej w tym samym okresie. [przypis tłumacza]

spoczywają w łonie ziemi pokojowe pieski — nieprzetłumaczalna gra słów: Schoss der [tzn. łono czyjeś] i Schosshündchen [tzn. piesek salonowy; red. WL]. [przypis tłumacza]

spodnie suknie z purpury — niejako nasze koszule, po łacinie tuniki, po grecku chitony. [przypis tłumacza]

Spomiędzy zaś fabuł i akcji prostszych… — Ustęp ten począwszy od „Spomiędzy zaś” należy przenieść do rozdz. XVIII. [przypis tłumacza]

spondam regis Nicodemis (łac.) — „wezgłowiem króla Nikodema” (Suetonius, Vita Caesaris, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Spongia solis (łac.) — Plamy na słońcu będące zapowiedzią, iż kiedyś ono zgaśnie. [przypis tłumacza]

sporządzali złoto zębami — tj. odejmując sobie od ust, skąpiąc. [przypis tłumacza]

Sposób pisania Epikteta, Montaigne'a i Salomona z Tulcji — Ów zagadkowy „Salomon z Tulcji” jest to zdaje się sam Pascal. Salomon de Tultie jest anagramem Louis de Montalte, pod którym to pseudonimem ukazały się Les Provinciales. [przypis tłumacza]

sposób spędzenia czasu w porę ciszy — W oryg. Hausser le temps, co oznacza zarówno wyjaśniającą się pogodę, jak również, w przenośni, tęgie pijaństwo. Cały ten dialog, najeżony błahymi kalamburami i w oryginale już niezbyt zajmujący, w przekładzie staje się tym bardziej mało zrozumiałym. [przypis tłumacza]

spostrzegam Maupertuisa (…). Powstaje od stołu przyjaciela, który jest największym z królów — W wyd. 1751 czytamy: „(…) księcia, stanowiącego, że się tak wyrażę, przedmiot czci czy podziwu Europy”. [przypis tłumacza]

Spostrzeganie jest to świadomość empiryczna… — ustęp od: „Spostrzeganie jest to (…)” do: „(…) wpływu na zmysł” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

…spostrzegłszy to, przeszkodziłem temu — Arystoteles i towarzysze zaczęli obwarowywać wąski skalisty półwysep Eetoneję, zamykający port tak, że tylko wąski dostęp był od morza otwarty. Tam były ogromne spichrze państwowe, zbudowane przez Peryklesa. Od strony lądu i morza był ten półwysep obwarowany, oligarchowie przystąpili do zamknięcia go murem od strony portu (wschodniej), tak by powstała zamknięta w sobie mała twierdza, panująca nad portem, dzięki której mogliby, kogo zechcą, wpuścić do przystani, a aprowizację Aten mieliby w swym ręku (spichrze). Teramenes dorozumiał się, że radykalni oligarchowie za cenę utrzymania się przy władzy zrezygnują nawet z niepodległości i wpuszczą do portu Spartan. Flota spartańska ruszyła w kierunku Eubei — wyglądało to, jakby ją oligarchowie wezwali do Pireusu. Teramenes rozpoczął silniejszą opozycję. Pracujący nad zbudowaniem muru hoplici zbuntowali się i aresztowali nawet swego stratega, radykalnego oligarchę Aleksyklesa. Teramenes, zagrożony przez radykałów, dopatrujących się w tym jego roboty, uniknął niebezpieczeństwa w ten sposób, że oświadczył, iż idzie na pomoc koledze. Złajał hoplitów, ale na ich pytanie, czy w dobrym celu buduje się tę twierdzę i czy nie lepiej byłoby ją zburzyć, odrzekł, iż podziela ich zdanie, że zburzyć byłoby lepiej. Mur więc zburzono, Aleksyklesa wypuszczono. Chwilowo doszło między hoplitami a rządem do zgody. Ale przejazd floty lacedemońskiej przez Zatokę Sarońską wzdłuż Salaminy i zajęcie przez Lacedemończyków Eubei położyły kres rządom Czterystu (zob. str. 278, uw. 3). [przypis tłumacza]

Spostrzeżono, na przykład, że pewien sławny poeta łączy (w swym portrecie) wyraz łotra z ogniem Prometeja — Zdanie opuszczone w wyd. 1751 r. zapewne przez wzgląd na Voltaire'a, bawiącego wówczas jednocześnie z autorem na dworze poczdamskim. Voltaire nie darował jednak nigdy de la Mettriemu tej zaczepki osobistej, zwłaszcza zaś złośliwego nawiasu: „w swym portrecie”. Kiedy ktoś doniósł de la Mettriemu, że żart jego doprowadził Voltaire'a do wściekłości, odrzekł autor, że cofa częściowo poprzednie słowa, ile że słuszna jest tylko połowa żartu (dotycząca „wyrazu łotra”). [przypis tłumacza]

Spotkanie naznaczone (…) przy wyjściu z Opery — patrz List LXXIV. [przypis tłumacza]

spotwarzanymi — Port-Royal. [przypis tłumacza]

spotyka się książki, gdzie jest mowa o duszy i o sercu — wycieczka przeciw głośnemu współczesnemu pedagogowi Charlesowi Rollin (1661–1741), który w swoim Traktacie o nauczaniu (Traité des études) posługuje się często wyrażeniem: „serce i dusza”. [przypis tłumacza]

sprawę średniówek, którą omówił i w daty statystyczne z czterech sztuk różnych okresów zaopatrzył J. SchipperNeuenglische Metrik, tom I, Bonn 1888, str. 297–299. [przypis tłumacza]

sprawiedliwi mają ukryte grzechy — por. Ps 19 (18), 13. [przypis tłumacza]

sprawiedliwość opuściła ziemię — Verg. Georg. II,474. [przypis tłumacza]

spróbuję być najtroskliwszym dziadkiem — πάππος γοῦν γενέσθαι κηδεμονικώτερος (Niese), πάππος γοῦν φανῆναι μετριώτερος. [przypis tłumacza]

sprowadzili ośmiu lekarzy — sanitarnej służby w wojsku greckim nie ma. Jedynie u Spartan byli chirurgowie, ale i tam nie rozwinęła się z tego na szerszą skalę dbałość o rannego lub chorego żołnierza. [przypis tłumacza]

sprytnym podstępem, sztucznymi sztuczkami (facetis fabricis et doctis dolis) — Plautowskie aliteracje. [przypis tłumacza]

Sprzątajcie kosze, zbiory już skończone — Stara piosenka ludowa: Adieu, paniers, vendanges sont faites. [przypis tłumacza]

sprzeciwiał się (…) zaprzestaniu kroków wojennych, aż zmusił… — do pokoju byłoby przyszło już w r. 391/390, gdyby nie upór Aten. Ciągnęły się dalej rozbójnicze wyprawy i drobne utarczki, aż wreszcie Sparta zyskała sprzymierzeńca w tyranie syrakuzańskim Dionizjosie, a Antalkidas, admirał spartański, zdołał zjednać dla sprawy lacedemońskiej króla perskiego. Kiedy Sparta miała już tak wielką silę zbrojną i rozporządzała znacznymi sumami, dalsza wojna była beznadziejna. Król perski wezwał do Sardes posłów greckich (w 387 r.) i podyktował warunki pokojowe: miasta greckie w Azji mają należeć do Persji, miasta greckie w Europie mają mieć autonomię (czyli wszelkie związki mają być rozwiązane). Omówienie szczegółów zostawiono kongresowi w Sparcie. Gdy Korynt i Teby sprzeciwiały się, Agesilaos uzyskał od eforów nakaz mobilizacji. Teby ustąpiły i zgodziły się na rozwiązanie Związku Beockiego, Argos opuściło Korynt, który się swego czasu z nim zjednoczył. Wszędzie wygnani arystokraci mieli wrócić. Z początkiem 386 r. pokój (tzw. królewski, czyli Antalkidasa) zaprzysiężono. [przypis tłumacza]

sprzeciwili się bogowie — tj. owo dajmonion. [tłumacz używa rodzaju nijakiego, zgodnego z rodzajem gramatycznym rzeczownika dajmonion w języku greckim; ob. w polszczyźnie dajmonion jako wyraz zapożyczony jest rodzaju męskiego; red. WL]. [przypis tłumacza]

sprzeczność taką wprowadzi, jak np. Eurypides z Egeuszem uczynił — Czy mowa o wystąpieniu Egeusa w Medei w. 658, czy w innej tragedii, noszącej tytuł Egeus, nie wiadomo. [Arystoteles zdaje się wskazywać, że wprowadzenie postaci Egeusza (Ajgeusa), który przybywszy do Koryntu, w trakcie rozmowy z Medeą obiecuje jej schronienie w swoim kraju, a następnie wraca do domu, jest nieuzasadnione, skoro bohaterka była czarownicą i nie potrzebowała pomocy, zaś ze spotkania z Egeuszem nic dla fabuły nie wynika; red. WL] [przypis tłumacza]

Spumantemque (…) leonem — Vergilius, Aeneida, IV, 158. [przypis tłumacza]

spustoszono Azów ogniem i mieczem — Rosjanie zdobyli Azów w r. 1696 za Piotra Wielkiego, oddali go na mocy traktatu pokojowego w r. 1711, ale odebrali znowuż w 1739. [przypis tłumacza]

Spyta ktoś Zenona, co to natura (…) — Cyceron, O naturze bogów, II, 22. [przypis tłumacza]

spytano Agesilausa (…) mężami (łac.) — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

Spytano jednego filozofa (…) sadzę człowieka — anegdota ta, powtarzana powszechnie o Diogenesie, nie znajduje potwierdzenia w żadnym ze źródeł starożytnych (Bayle). [przypis tłumacza]

srebrem i złotem obdarowawszy — por. Starożytności I, VIII, 1. [przypis tłumacza]

srogie nicdobrego — [tu:] Kalwin. [przypis tłumacza]

Srogim wyrokiem przepędzony… — ten „srogi wyrok”, wydany „wbrew apelacji”, można odnosić do srogości damy serca Villona, którą już poprzednio czynił sprawczynią swojej tułaczki. [przypis tłumacza]

Stąd (…) do sytaArsena, skupiwszy się po chwilowej porażce do nowej walki i odpłacając brutalnością za brutalność, zadaje Celimenie dotkliwy sztych. [przypis tłumacza]

stąd potomkowie jego pociągnęli do Egiptu — Flawiusz zatem cytuje „podanie” o kierunku pielgrzymek Abrahama, bo wedle Biblii rzecz ta przedstawia się inaczej. „I wyruszyli i inni z nim z Ur-Kasdim, by pójść do ziemi Kanaan; i doszli aż do Charanu” (Rdz 11, 31 tekst Elohisty [Elohista: jeden z autorów biblijnego Pięcioksięgu według hipotezy klasycznej hipotezy czterech źródeł, nazywający Boga Elohim, zwany też „źródłem E” lub „tradycją elohistyczną”; red. WL]); „I przeszedł Abraham kraj ten aż do miejscowości Szechem (Sychem, Wujek, przyp. tłum.; hebr. שְׁכֶם) aż do dąbrowy More” (Rdz 12, 6, tekst Jahwisty [Jahwista: jeden z autorów biblijnego Pięcioksięgu według hipotezy klasycznej hipotezy czterech źródeł, nazywający Boga JWHW, zwany też „źródłem J” lub „tradycją jahwistyczną”]); „I zstąpił Abram do Micraim” (Rdz 12, 10, tekst Jahwisty); „I osiadł w dąbrowach Mamry (tekst Jahwisty), co przy Hebronie” (wstawka z Elohisty, Rdz 13, 18), por. kolorowane wydanie tekstu hebrajskiego Genesis [tj. Księgi Rodzaju] przez C. J. Balla, Lipsk, księgarnia J. C. Heinricha, 1896 r. [przypis tłumacza]

Stąd prawo silniejszego; prawo pozornie wzięte w znaczeniu ironicznym, w rzeczywistości ustanowione jako zasada — o „prawie” silniejszego można mówić chyba tylko ironicznie, do tego stopnia te dwa pojęcia przeciwstawiają się sobie. W rzeczywistości jednak panuje najczęściej silniejszy i powołuje się na swą siłę jak na jakiś tytuł prawny. [przypis tłumacza]

Stąd przez Babilonię robi w trzech dniach — pierwsza połowa września. [przypis tłumacza]

Stąd zrobiwszy w dwu marszach dziennych parasangów siedem, przybyli — w połowie lutego roku 400. [przypis tłumacza]

stać się drugą Myzją — przysłowie; historyczna podstawa jego nie jest znana. Myzowie, lud Azji Mniejszej, uchodzili za gawiedź. [przypis tłumacza]

stadion attyckie — [staroż. gr. miara odległości; red. WL] 177 m. [przypis tłumacza]

Stahl, Georg Ernst (1660–1734) — Lekarz i chemik niemiecki, przyjaciel osobisty Leibniza i zwolennik jego poglądów filozoficznych, był twórcą tzw. „animizmu”, stanowiącego krańcową reakcję przeciwko stosowaniu w medycynie metod fizycznych i chemicznych, uprawianych przez jatrofizyków i jatrochemików. Zwolennicy pierwszej szkoły przypisywali ruchowi mechanicznemu i w ogóle siłom fizycznym główną rolę w czynnościach ustroju, gdy jatrochemicy upatrywali wszędzie sprawy chemiczne, poczytując kiśnięcie i nieprawidłową fermentację za źródło wszystkich objawów chorobowych. Obie te szkoły panowały w nauce prawie do końca w. XVIII, jakkolwiek już od jego połowy zaczęły coraz więcej stracić na znaczeniu. Stahl zapędził się tak daleko w walce przeciwko wspomnianym kierunkom, że odmówił czynnikom fizycznym i chemicznym wszelkiego wpływu na sprawy życiowe, uważając „duszę nieświadomą” (anima inscia) za główną siłę, kształtującą ciało i kierującą nim według swego upodobania. Wstrzymanie więc gnicia w żywym ciele ludzkim należało, zdaniem Stahla, tłumaczyć nie inaczej, jak przez działanie opiekuńczego „pierwiastka życia” (principium vitae) albo przez „duszę rozumną czyli naturę, działającą ożywczo i rozumnie” (anima rationalis seu natura vitaliter et cum intelligentia agens). [przypis tłumacza]