Przypisy

Atlas — mityczny olbrzym, który trzymać miał na barkach sklepienie niebieskie. [przypis tłumacza]

At (…) obdura — Catullus, Carmina VIII, 19. [przypis tłumacza]

Ato horejso ładaas (hebr.) — „Tyś dał nam znak”. Fragment modlitwy. [przypis tłumacza]

Atoli ponieważ przy ich użyciu łatwiej jest niekiedy wykazać przypadkowość w sądach, niż ich empiryczne ograniczenie — idąc za wskazówką E. Adicksa, przestawiłem tu części zdania, ponieważ sens tego wymaga. Powszechnie czyta się w tym miejscu: „Weil es aber im Gebrauche derselben bisweilen leichter ist, die empirische Beschränktheit derselben, als die Zufälligkeit in den Urtheilen (…) zu zeigen”. [przypis tłumacza]

atol — tym wyrazem oznaczono zrazu gromadę wysp tworzących Archipelag Malediwski, potem wszelkie gromady wysp mające ten sam co i tamte charakter. Są to małe, niskie wyspy ugrupowane na wąskich podstawach madreporycznych, otaczające pewną przestrzeń morza albo większą wyspę i pomiędzy którymi przemknąć się można łodzią, a nawet okrętem. Takie są wyspy Archipelagu Pomotu czyli Niebezpiecznego, Archipelagu Centralnego czyli Mulgrawy. [przypis tłumacza]

Atos — góra w Macedonii. [przypis tłumacza]

Atque adeo (…) leges — Manilius, Astronomica, IV, 907. [przypis tłumacza]

Atque (…) annus (łac.) — „I rok się tak tym samym torem toczy w kółko” (Vergilius, Georgica, II, 402; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) armis (łac.) — „Lecz Orodesa zabić, wtedy gdy uciekał,/ Nie uważał za godne i cios z tyłu zwlekał;/ Więc zabiegł mu od czoła i brew w brew uderza,/ I jak mąż, nie jak złodziej, do zwycięstwa zmierza” (Vergilius, Aeneida X, 372; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) nefas — Platon, Timajos w tłumaczeniu Cycerona, 2. [przypis tłumacza]

Atque (…) turpis — Ovidius, Metamorphoses, IV, 187. [przypis tłumacza]

Atrebacja — Artois. Chodzi o Damiensa, urodzonego w Arras, który 5 stycznia 1757 targnął się na życie Ludwika XV, za co rozszarpano go końmi na placu de Greve. [przypis tłumacza]

Atrongajos — Ἀθρογγαῖος, w Starożytnościach XVII, X, 7: Ἀθρόγγης. [przypis tłumacza]

[A trzeba samemu… w miłości] (nam ipsum amasse oportet, si amanti ire opitulatum voles) — w miejsce przypuszczalnie zaginionego wiersza uzupełnił Ritschl. [przypis tłumacza]

At talem oportere esse Deum (…) infallibili et immutabili — Sam zdrowy rozum każe przyznać, że Bóg musi być takim, iż swoją wolnością nakłada na nas konieczność. Gdy się godzimy na wszechwiedzę i wszechmoc, to wynika stąd naturalnie, z niezłomnym następstwem, żeśmy ani stworzeni przez siebie samych, ani żyjemy, ani czynimy cokolwiek przez siebie samych, lecz przez jego wszechmocność. Wszechwiedza i wszechmoc Boga stoi w zupełnej przeciwności z naszą wolną wolą. Wszyscy ludzie są zmuszeni przyznać, z następstwem niedającym się uniknąć, żeśmy nie powstali dzięki naszej woli, lecz dzięki konieczności; a zatem nie czynimy tego, co się nam podoba, wskutek wolnej woli, lecz stosownie do tego, jak Bóg przewidział i jak zrządza według swojego zamiaru i cnoty niezawodnej i niezmiennej. [przypis tłumacza]

Attention! (…) Now! (ang.) — Uwaga! Uwaga! Uwaga!… Halo!… Teraz! [przypis tłumacza]

Attonitus (…) odit — Ovidius, Metamorphoses, XI, 128. [przypis tłumacza]

A ty lądowym — Enobarbus również długo był dowódcą floty i uprawiał korsarstwo. [przypis tłumacza]

A tym mniej, aby Bóg, który zna serca, czynił cudy na rzecz takiego człowieka — Wciąż o cudzie w Port-Royal. [przypis tłumacza]

a Tytus… — δὲ tłumaczę przez: a. [przypis tłumacza]

Auctius atque Di melius fecere (łac.) — Bogowie przewyższyli moje życzenia! [następne słowa z zacytowanej satyry Horacego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Audit (…) futura — „Pyta o drogę, liczy dni swe i rozmierza/ Żywot tej drogi trwaniem i dręczy się jutrem…” (Claudianus, In Rufinum, II, 137; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Auferimur (…) Amor — Ovidius, Remedia amoris, I, 343. [przypis tłumacza]

Augusta — Αὐγούστου. [przypis tłumacza]

August napisał wiersze przeciw Asyniuszowi Pollionowi (…) — por. Macrobius, Saturnalia, II, 4. [przypis tłumacza]

August zagarnął na skarb dobra szlachcica rzymskiego (…) — Swetoniusz, Boski August, 24 [w:] Żywoty cezarów. [przypis tłumacza]

August, zwierzywszy się Lucjanowi (…) — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXXIII. [przypis tłumacza]

auro (…) Retia — Titus Calpurnius Siculus, Eclogae, VII, 53. [przypis tłumacza]

Aut (…) abeat — „Albo niech pije, albo niech odejdzie”; Cicero, Tusculanae disputationes, V, 4. [przypis tłumacza]

Aut (…) habet (łac.) — „Śmierć była albo będzie: nie istnieje nigdy/ W teraźniejszości. Również nie zadaje męki/ Śmierć sama: raczej tylko jej oczekiwanie” (Pierwszy wiersz z satyry La Boêtie, drugi z Owidiusza; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aut (…) iniquas — Horatius, Odae III, 1, 29. [przypis tłumacza]

autodafé — istotnie, auto-dafé miało miejsce 20 czerwca 1756 [auto-da-fé (z portug.: akt wiary), uroczystość kończąca proces inkwizycyjny osób oskarżonych o herezję, czary i in. odstępstwa od religii katolickiej, polegająca na publicznym wyznaniu winy, skruchy i deklaracji wiary katolickiej, po niej następowała egzekucja; Red. WL]. [przypis tłumacza]

Autofradates — [satrapa Lidii]; w 392 r. podzielono satrapię Tissafernesa; Jonię otrzymał Strutas, Lidię Autofradates, Karię rodzimy władca, Hekatomnos z Milasy. W 387 r. satrapą Lidii i miast jońskich został powtórnie Tiribazos, który był za Cyrusa namiestnikiem Armenii Zachodniej, a po śmierci Tissafernesa objął jego stanowisko, gdy kanclerz (chiliarcha) Titraustes, zarządziwszy co trzeba, powrócił z Lidii na dwór królewski. Autofradates był nadal namiestnikiem Lidii ze stolicą Sardes, ale podlegał Tiribazosowi. Frygię nad Hellespontem objął po Farnabazosie, odwołanym w łasce i zaszczyconym ręką córki królewskiej, Ariobarzanes. [przypis tłumacza]

Autolikos — zginął za trzydziestu tyranów. [przypis tłumacza]

automat — Termin przejęty od Kartezjusza. [przypis tłumacza]

autor błaga życzliwych czytelników, aby zechcieli powstrzymać się ze śmiechem aż do siedemdziesiątej ósmej księgi — Parodia formułki spotykanej na wielu dziełach w XVI. stulecia. [przypis tłumacza]

Autor dzieła nie ujawnił swego nazwiska, słusznie bowiem przewidywał, że (…) wywoła burzę wśród obrońców ustanowionego porządku rzeczy i idei — W Pochwale (Eloge) króla Fryderyka II [wygłoszonej po śmierci de la Metriego; WL] czytamy: „Dzieło to, które musiało przejąć wstrętem ludzi, będących już z racji swego stanu jawnymi wrogami postępu rozumu ludzkiego, podniosło wszystkich kapłanów lejdejskich przeciwko autorowi: kalwiniści, katolicy i ewangelicy zapomnieli w owej chwili, że dzieli ich spółistotność [tj. dogmatyka dot. Trójcy Świętej; WL], wolność woli, msza rekwialna [tj. msza za zmarłych; WL] oraz nieomylność papieża — i połączyli się wszyscy celem prześladowania filozofa”. (Oeuvres, t. III, Berlin, Eloge de la Mettrie). [przypis tłumacza]

„Autor listu ma zostać listonoszem” — to znaczy, że rabi Elazar ma zostać łowcą złodziei. [przypis tłumacza]

autor zna go i nawet raz cytuje — wyd. Turowskiego, Kraków 1861, str. 78. [przypis tłumacza]

aut qui (…) conveniant (łac.) — „albo ci, którzy nie stosują wyrazów do przedmiotu, lecz zbaczają z drogi szukając przedmiotu, który by się nadał do słów” (Quintilianus, Institutio oratoria, VIII, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aut (…) vexant — Lucretius, De rerum natura, V, 216. [przypis tłumacza]

aves (…) putamus (łac.) — „Mniemamy, że pewne ptaki rodzą się na to tylko, aby służyły augurom do wróżby” (Cicero, De natura deorum, II, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Avida (…) virtus (łac.) — „Niebezpieczeństwa łaknie zawdy cnota” (Seneca [Minor], De providentia, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Avocat Patelin — nieśmiertelna farsa średniowiecznej literatury francuskiej. [przypis tłumacza]

„A voice from Saint Helena” p. O'Meara — Głos ze świętej Heleny. O'Meara był to chirurg marynarki angielskiej, który towarzyszył Napoleonowi na tę wyspę. [przypis tłumacza]

Awicenna (908–1036) — słynny arabski lekarz i filozof. [przypis tłumacza]

A więc dalej, proszę — wzywa Filokomazjum, by rozpoczęła swą rolę, ale udaje, że słowa te są niby dalszą częścią rozmowy ze Sceledrusem. [przypis tłumacza]

a większość dla innych — Tj. nieprzewidzianych prawem. [przypis tłumacza]

Aw — miesiąc lipiec-sierpień. [przypis tłumacza]

A wówczas będziemy bardzo powściągliwi — Skierowane przeciw luźnej moralności kazuistów. [przypis tłumacza]

aż do okręgu sodomickiego — bis an das frühere (?) Sodomitergebiet (Cl.); [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

aż do uliczek poprzecznych — πρός τε τὸ τεῖχος πλάγιοι κατέτεινον οἱ στενωποί, adm urum angustae viae transversae tendebant, die Cassen in schiefer Richtung auf die Mauer zuliefen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Ażeby jednak niektórzy Żydzi nie mogli gdzie indziej tych jego bezprawi ukazać we właściwym świetle… — jakie znaczenie przypisywano dziełom Flawiusza dowodzi fakt, że w niektórych rękopisach umieszczano następujący dopisek na końcu dzieła: εκ του οκτωκαιδεκατου λογου της ιωσεπου αρχαιολογιας περι του χριστου μαρτιριαι (Z osiemnastej księgi Starożytności Józefa świadectwa o Chrystusie, tj. Mesjaszu) i po tych słowach przytaczano cały ustęp ze Starożytności XVIII, III, 3, który pojawił się w epoce Euzebiusza i przez niego pierwszego został zacytowany (Euzebiusz, Historia kościelna I, XI, 7), gdy Orygenes natomiast pisze (Κατὰ Κέλσου [Przeciw Celsusowi] I, 35): ἀπιστῶν τῷ Ἰησοῦ ὡς Χριστῷ Ἰώσηπος (Józef nie wierzył, że Jezus był Chrystusem, tj. Mesjaszem). To samo stosuje się do ustępu Starożytności XX, IX, 1. Aczkolwiek Renan jeszcze z zastrzeżeniami wyrażał się o tych ustępach (Żywot Jezusa XXI i uwaga G). Zagadnienie to można uważać za rozwiązane. Ale te „subscriptiones” i „interpolationes” [dopiski i wstawki] były wśród wzburzonego morza ówczesnych fanatyzmów pasami korkowymi, które z powodzi zniszczenia starożytnych kultur wyniosły dzieła Flawiusza i podały do rąk badawczej i bardziej humanitarnej Teraźniejszości. [przypis tłumacza]

A żebyś tak — (domyślne: „zdechł” lub coś podobnego). „Nie, ty raczej” — każe się towarzyszowi domyśleć: „zdechnij”, ale kończy zdanie całkiem czym innym: „kończ, skoroś już zaczęła” — di te perdant — te istuc aequomst (tak Ritschl) — quoniam occepisti, eloqui. Typowy Plautowski dowcip w częstych u niego przekomarzaniach się. [przypis tłumacza]

aż go się zleje — por. IV, VIII, 4 o lepkości brył asfaltu. [przypis tłumacza]

aż nadto pijemy bez pragnienia — Aluzja do niewinnych, których poddawano indagacji za pomocą tortury wodnej. [przypis tłumacza]

aż wreszcie Gabinius… — Graetz sądzi, że opisane dalej wypadki rozgrywały się częścią za prokonsulatu Gabiniusa, a częścią za czasów jego poprzednika Lentulusa Marcellinusa. [przypis tłumacza]

a za jego przybyciem berło miało być odjęte Judzie — 49, 10. [przypis tłumacza]

azar — hala świątynna [przypis tłumacza]

A, zdrajco! — Tartufe nic nie powiedział na swoją obronę; przeciwnie, oskarżył się niby, mimo to czar, pod jakim umie trzymać Orgona, jest taki, że Orgon wybucha przeciw synowi, wówczas kiedy czekaliśmy jego wybuchu przeciw Tartufowi. [przypis tłumacza]

Az jaszir — „Wtedy zaśpiewał”, pieśń dziękczynna odśpiewana przez Mojżesza po przekroczeniu Morza Czerwonego. [przypis tłumacza]

A znowuż o Ps LXXVIII (…) — Werset 39: Spiritus vadent et non rediens… [przypis tłumacza]

Azochis — Ἀσωχις, miasto położone na zachodnim brzegu jeziora Genezaret w dolinie Jesreel (μέγα πεδίον, dzisiejsza równina El-Bûttauf). [przypis tłumacza]

Azop — bóg rzeczny, któremu Jowisz wydarł córkę Eginę. [przypis tłumacza]

Azor, Jan — hiszpański jezuita, umarł w Rzymie w 1607. [przypis tłumacza]

Azotos, Aretuza — Azotos: Ἄζωτος, אַשְׁדּוֹד ([Aszdod] Joz 13, 3 etc.), w klinach: as-du-di, dziś Esdûd, nędzna wioska, około 300 mieszkańców mająca; Aretuza: Ἀρέθουσα, dzisiejsze Er-Restan, budowle bazaltowe. [przypis tłumacza]

A z pewnością nasz Oront za słówko pochwały — Domyślne: „dopomógłby ci skutecznie w twoim procesie”. Poprzedni wiersz zdaje się zapowiadać, że ta sprawa będzie miała następstwa. [przypis tłumacza]