Przypisy

dobrą sławą nie da naprzód nikomu — nie da się wyprzedzić nikomu, gdy chodzi o dobre imię. [przypis redakcyjny]

Dobra Białogłowskie — wniesione w posagu; nie mogły stać się dziedzictwem; krewnym kobiety przysługiwało prawo ich wykupu zarówno od niej, jak od jej spadkobierców, czy nabywców dóbr. [przypis redakcyjny]

dobra kaczka, nie brodząc — przysłowie: jakby z nieba spadło. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — wesołość. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — wesołość [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — zabawa. [przypis redakcyjny]

dobra myśl (daw.) — zabawa; [radość]. [przypis redakcyjny]

dobra myśl — pogoda ducha, wesołość. [przypis redakcyjny]

dobra myśl* (starop.) — pogoda ducha, pogoda umysłu, dobre usposobienie, dobry nastrój. [przypis redakcyjny]

dobra potioritatis — dobra dłużników niewypłacalnych, oddane wierzycielom, podlegały wykupowi na zasadzie dowiedzionego pierwszeństwa prawa (łac. potioritas, od potior: lepszy). [przypis redakcyjny]

dobra stołowe — dobra, z których dochód był przeznaczony na utrzymanie dworu królewskiego. [przypis redakcyjny]

Dobra stołowe — przeznaczone jako uposażenie króla, nie rozdawane starostom, ale wypuszczane w dzierżawę; dzielone na ekonomie (klucze); kwarty nie płaciły; król z ich dochodów ponosić za to musiał te wydatki publiczne, do których zobowiązał się przy objęciu tronu. [przypis redakcyjny]

do brata — tu: stryjecznego, kanclerza związkowego. [przypis redakcyjny]

dobra wola (tu: daw. B. lp. dobrą wolą) — swoboda. [przypis redakcyjny]

dobra zakordonowanego duchowieństwa — dobra położone w granicach Rzeczypospolitej, a stanowiące uposażenie parafii i klasztorów odpadłych w r. 1772 do Austrii. [przypis redakcyjny]

dobra zastawne są szkodliwe rolnictwu — posiadacz dóbr zastawnych nie był obowiązany do składania rachunków właścicielowi; mógł przeto bezkarnie niszczyć majątek. [przypis redakcyjny]

dobrej myśli — pogoda ducha, wewnętrzny spokój. [przypis redakcyjny]

dobre myśli — wesołość. [przypis redakcyjny]

dobre* — tu: zdrowe. [przypis redakcyjny]

dobre (…) wiadomości (…) Ucałuj Manię (…) za to, że jest kochaną — młodsza siostra Wandy, Maria, zaręczyła się z Władysławem Kwietniewskim, matematykiem, docentem Szkoły Głównej. Zwinięcie Szkoły Głównej złamało w znacznej mierze jego karierę naukową, skazując go na pracę zarobkową na kolei warszawsko-wiedeńskiej. [przypis redakcyjny]

dobre wodzi (starop.) — dobrze powodzi. [przypis redakcyjny]

Dobrochy — dzierżawa Glogerów; Kornelia Glogerowa była siostrą Narcyzy. [przypis redakcyjny]

do brogu (starop.) — do stodoły. [przypis redakcyjny]

do brony (starop.) — do bramy. [przypis redakcyjny]

dobrowolny* (starop.) — chętny, posłuszny, pełny dobrej woli. [przypis redakcyjny]

Dobrski Julian (1811–1886) — znakomity tenor operowy, W Halce St. Moniuszki śpiewał partię Jontka (Warszawska premiera opery odbyła się w r. 1858); w Teatrze Wielkim występował do stycznia 1866 r. [przypis redakcyjny]

dobrudzcy Tatarzy — orda tatarska z zachodu, terenów dzisiejszej Mołdawii i płd. Ukrainy. [przypis redakcyjny]

Dobry rozum po szkodzie, lepszy rozum przed szkodą — wiersz ten wszedł do repertuaru przysłowiowego. [przypis redakcyjny]

Dobrze, bierz swoją cząstkę i zostaw mi moją — Cynna, akt V, sc. 2. [przypis redakcyjny]

dobrze być panem, być władzcą — Kleiner przypuszcza, że na wypowiedź tę mogła wpłynąć scena z dramatu Fryderyka Schillera Sprzysiężenie Fieska, w której Fiesko wygłasza monolog o rozkoszach władzy książęcej. Wiadomo, że Krasiński interesował się dramatem Schillera. [przypis redakcyjny]

dobrze (daw.) — omal. [przypis redakcyjny]

dobrzem na ten czas ziemie nie przepadła (starop. konstrukcja) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: o mało się w ziemię nie zapadłam. [przypis redakcyjny]

dobrze (starop.) — [tu:] ledwie. [przypis redakcyjny]

dobrze tak na cię (starop.) — dobrze ci tak. [przypis redakcyjny]

do całości tego smutnego poematu (…) przeczuwał ich losy — przytoczenie opinii Stanisława Tarnowskiego z Historii literatury polskiej. [przypis redakcyjny]

Do Camelotu gęgałbyś przede mną! — wedle jednych aluzja do miasta Camelot, słynnego w romansach o królu Arturze; wedle innych Camelot jest miasteczko w hrabstwie Somerset, otoczone bagnami, na których chowają wielkie stada gęsi. [przypis redakcyjny]

docebit (łac.) — pouczy. [przypis redakcyjny]

docet (łac.) — poucza. [przypis redakcyjny]

dochody królów opierały się wówczas na ich dobrach — ściągali jeszcze jakieś opłaty z rzek, kiedy był most albo bród. [przypis redakcyjny]

Do chutoriw, pane, do seła (ukr.) — do chutorów, panie, do wsi; chutor a. futor — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]

do ciebie krótkie rymy — Fraszki były bardzo poczytne wśród dworzan. Kochanowski sam je partiami rozsyłał w podarunku znajomym i przyjaciołom. [przypis redakcyjny]

Do Ciebie wznoszą oczy swoje. [przypis redakcyjny]

dociec — dobiec. [przypis redakcyjny]

doctor bullatus, asinus coronatus (łac.) — doktor według bulli, osioł koronny. [przypis redakcyjny]

Doczekawszy Miesiąca, w którym źreją Wiśnie (…) — aluzje do herbów Sobieskiego (Janina) i Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]

do czubków — do domu obłąkanych. [przypis redakcyjny]

doczyść (starop. forma) — doczytać. [przypis redakcyjny]

dodać serca (daw.) — dodać odwagi. [przypis redakcyjny]

Dodatek (b) — dodać można, że w zapiskach Żeromskiego z czasu podróży po Włoszech 1906–1907 r. (zob. w tomie Wspomnienia, wydania zbiorowego Dzieł, Warszawa 1965) mieści się sporo notat i fragmentów zużytkowanych w tekście Dziejów grzechu, a także w zarzuconym fragmencie „Testamentu”. [przypis redakcyjny]

do diaska — do diabła. [przypis redakcyjny]

do dnia (daw.) — o świcie. [przypis redakcyjny]

do dnia — nad ranem. [przypis redakcyjny]

do domu z uszyma — kolejno trzy zwroty przysłowiowe (Ze złego targu z uszyma/ do domu itd.). [przypis redakcyjny]

dodzierżyć (starop.) — zatrzymać. [przypis redakcyjny]

do dziewiąci lat — Horacy, w Liście do Pizonów (tzw. Sztuka poetycka), w. 338 pisze: „…niech rękopis będzie schowany w głębi skrzyni i tam pilnowany do dziewiątego roku” (tł. T. Sinko). [przypis redakcyjny]

do […] egzaltacji przyprowadził — dobrze zorganizowane głowy tylko chwilowo ulegają egzaltacji. — (P. W.) [przypis redakcyjny]

do fartuszka — do dziewcząt. [przypis redakcyjny]

Do Franciszka Masłowskiego — pisarza ziemskiego, uczonego, tłumacza Demetriusza z Faleronu, przyjaciela Kochanowskiego z Padwy. Masłowski wiele podróżował, umarł w Padwie. [przypis redakcyjny]

Do gadu nowe wyciągnął ramiona i rzekł: Buoso — Buoso w gadzinę przemieniony i drugi, który oblekł się w jego kształty, musieli za życia w jakichś szczególnych być z sobą stosunkach. Najprawdopodobniej, że Buoso wciągnął Kawalkanta do występku i winy swojej cały ciężar na niego zwalił; dlatego to Buoso przez Kawalkanta karanym jest w piekle. [przypis redakcyjny]

do gardła — do śmierci. [przypis redakcyjny]

do Genewy (..) mój pokoik, do którego przywykłem, ogród, gdzie tak długo się przechadzałem — poeta ma na myśli dom p. Pattey w Veytoux pod Genewą. [przypis redakcyjny]

dogoda (daw.) — wygoda. [przypis redakcyjny]

dogodny — posłuszny. [przypis redakcyjny]

do Hadu — do Hadesu; Hades (mit. gr.) — podziemna kraina umarłych. [przypis redakcyjny]

Do Henryka Reeve'a — wszystkie zamieszczone tu listy do Henryka Reeve'a są przekładem z oryginałów francuskich, przeplatanych raz po raz ustępami w języku angielskim. [przypis redakcyjny]

do infamowania i do trąby — do obwołania i otrąbienia infamisów. [przypis redakcyjny]

do interesu osobistego, który miał właściciel (…) — Ignacy Lachnicki, Biografia włościanina nad brzegami Niemna, powyżej Łosośnej mieszkającego, Warszawa 1815, s. 38. [przypis redakcyjny]

Do Jakuba Montana (zm. 1580). Włoch, doktor medycyny i filozofii, kanonik krakowski, lekarz biskupa Padniewskiego, później archidiakon lubelski. W kapitule krakowskiej sprawował urząd prokuratora. [przypis redakcyjny]

do Jaworowa — król jeszcze przed wstąpieniem na tron trzymał starostwo jaworowskie. [przypis redakcyjny]

dojechać (starop.) — tu: dopłynąć; łódź góry dojechała tzn. dopłynęła morzem na wysokość góry znajdującej się u wybrzeża. [przypis redakcyjny]

dojeżdżacz (daw.) — członek służby łowieckiej, osoba ścigająca z chartami i ogarami zwierzynę podczas polowania. [przypis redakcyjny]

do Julii — pierwsza ich rozmowa napisana jest w formie sonetu. [przypis redakcyjny]

do justyfikacji nie deneguje — do uniewinnienia się nie odmawia. [przypis redakcyjny]

do kancelarii — do urzędu siczowego. [przypis redakcyjny]

do każdego obaczenia tak przykłonny (starop.) — do pojęcia tak sposobny. [przypis redakcyjny]

dokazować (starop. forma) — męstwa nad swoją krwią. [przypis redakcyjny]

do kluby (daw.) — do równowagi. [przypis redakcyjny]

do kochanka, męża i brata (…) wykrzyknęła — Kochankiem, mężem i bratem zarazem był [dla Helois] wspomniany już powyżej Sezak. Rozwinięta jest tu teoria wiekuistego powrotu, której głosicielem znacznie później stał się Nietzsche. [przypis redakcyjny]

do Kolna — do Kolonii: humanistyczna drwina z średniowiecznej wiary w relikwie: w Kolonii pokazywano kości jedenastu tysięcy dziewic, towarzyszek św. Urszuli, rzekomo wymordowanych przez Hunów. [przypis redakcyjny]

dokończenie (starop.) — [tu:] koniec żywota. [przypis redakcyjny]

dokonać* (daw.) — położyć kres. [przypis redakcyjny]

dokonać (starop.) — dobić, zabić (por. pokrewne: konać; dokonać żywota). [przypis redakcyjny]

dokonano — łac. zwrot: peractum est! [przypis redakcyjny]

do konfesjonałów — do spowiadania. [przypis redakcyjny]

do kordygardy — do strażnicy, na odwach. [przypis redakcyjny]

Dokszyce — miasteczko u źródeł Berezyny. [przypis redakcyjny]

doktor, co zdjął pierwszy kajdany z nóg i rąk obłąkanych — mowa o fr. lekarzu psychiatrze Filipie Pinel (1745–1826), który wszczął kampanię przeciwko nieludzkiemu traktowaniu obłąkanych. [przypis redakcyjny]

doktor — najwyższy tytuł naukowy. W zakonach uwalniał od cięższych obowiązków zakonnych i pozwalał na wygodniejsze życie. [przypis redakcyjny]

Doktorzy włoscy zanieśli prawo Justyniana do Francji, gdzie znany był jedynie Kodeks Teodozjański — We Włoszech trzymano się kodeksu Justyniana. I dlatego papież Jan VIII w ustawie swojej wydanej po soborze w Troyes mówi o tym kodeksie, nie dlatego że był znany we Francji, ale dlatego że znał go on sam; i ustawa jego była powszechna. [przypis redakcyjny]

doktryner — wyznawca jakiejś teorii, w jej stosowaniu nieliczący się z rzeczywistością, jednostronny i ciasny. [przypis redakcyjny]

dokumenta — dziś popr. forma B. lm: dokumenty. [przypis redakcyjny]

do kwadry — do miary. [przypis redakcyjny]

do łęku — do siodła. [przypis redakcyjny]

Dołgoruki, Jurij Aleksiejewicz (1602–1682) — wojewoda nowogrodzki i moskiewski, dowódca armii ros. w wojnie z Rzeczpospolitą w latach 1654–1667; książę, pochodzący ze starożytnego ros. rodu arystokratycznego, wywodzącego się od Ruryka. [przypis redakcyjny]

dołmona (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

do łóżnice (starop. forma D. lp rodz. ż.) — do łożnicy, czyli do łoża małżeńskiego. [przypis redakcyjny]

dołoman (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

dołoma (starop.) — dołman, szata zwierzchnia na zbroję (po węg. dolmany). [przypis redakcyjny]

dołoma (z węg. dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]

dołoma (z węg.: dolmany) — szata zwierzchnia na zbroi. [przypis redakcyjny]