Przypisy

moriturus (łac.) — mający umrzeć. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — umierający. [przypis edytorski]

mori (wł.) — umarli. [przypis edytorski]

Morlok — z powieści George'a Wellsa (1866–1946) Wehikuł czasu. Morlokami nazywano tę część ludzkości, która zamieszkała pod ziemią i ciężko pracowała, żywiąc się ciałami. Przeciwstawiona była Elojom, beztroskim mieszkańcom powierzchni. [przypis edytorski]

mormoni — członkowie wspólnoty religijnej powstałej w poł. XIX w. w Stanach Zjednoczonych w wyniku działalności Josepha Smitha, uznawanego przez wiernych za proroka. [przypis edytorski]

mormoni — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania. Po śmierci Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. Pod wpływem przykładów biblijnych mormoni praktykowali wielożeństwo, zniesione dopiero w 1890. [przypis edytorski]

mormon — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich; nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez J. Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania; po śmierci Josepha Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. [przypis edytorski]

Morning Chronicle — gazeta londyńska zał. 1769, wydawana do 1862, na krótko wznowiona w 1864–1865. [przypis edytorski]

Morning, sir (ang.) — Poranek, proszę pana (wyraz morning jest również używany jako potoczne skrócenie porannego pozdrowienia good morning: dzień dobry). [przypis edytorski]

morówka — mór, śmiertelna choroba. [przypis edytorski]

Morosini, Francesco (1618–1694) — doża wenecki, uczestnik wojny z Turcją, [przypis edytorski]

moroszka, łac. Rubus chamaemorsus — dziko rosnący gatunek maliny o żółtawoczerwonych owocach, powszechny w Skandynawii, w północnej Rosji oraz na Alasce. [przypis edytorski]

morowcy (daw. pot.) — tu: ludzie honorowi, których nie można bezkarnie obrażać. [przypis edytorski]

morowy (daw.) — niosący czy powodujący mór, czyli zarazę. [przypis edytorski]

morowy (daw.) — powodujący mór albo dotknięty morem, czyli zarazą; daw. pot. o człowieku: wstrętny, nieznośny; dziś pot. o człowieku: godny uznania, porządny. [przypis edytorski]

morowy (pot.) — dzielny, porządny. [przypis edytorski]

morowy — przym. od rzecz. mór: zaraza, epidemia. [przypis edytorski]

morowy — tu: wybitny, świetny; super. [przypis edytorski]

morowy — tu: zrobiony z mory, tkaniny o falisto mieniącym się wzorze. [przypis edytorski]

morowy — ty: wykonany z mory, tj. tkaniny jedwabnej, tkanej w taki sposób, że lśniący deseń tworzy prążki podobne do słojów drzewa. [przypis edytorski]

morowy — wykonany z mory, jedwabnej tkaniny o mieniącym się deseniu. [przypis edytorski]

Morozowicz — aktorska rodzina z Warszawy, w opisywanym czasie popularni byli bracia Rufin Morozowicz (1851–1931) i Henryk Morozowicz, a także syn Rufina, Leopold Morozowicz (ok. 1876–1945). [przypis edytorski]

Morrirmi sento (wł.) — czuję, że umieramy. [przypis edytorski]

Morris, Clara (1849–1925) — aktorka amerykańska; po 1885 poświeciła się głównie pisaniu. [przypis edytorski]

morświn (biol.) — rodzaj morskiego ssaka spokrewnionego z delfinowatymi. [przypis edytorski]

morświn — rodzaj morskiego ssaka spokrewnionego z delfinowatymi. [przypis edytorski]

mors dicit (łac.) — śmierć mówi. [przypis edytorski]

mors immortalis (łac.) — nieśmiertelna śmierć. [przypis edytorski]

morskiem — daw. forma przymiotnika określającego rzeczownik w rodzaju żeńskim a. nijakim (tu: dno); dziś ujednolicona do formy daw. męskiej: morskim. [przypis edytorski]

Morskiem Okiem — dziś popr.: Morskim Okiem. Zachowano pisownię tytułu z oryginalnego wydania. [przypis edytorski]

Morskie Oko — jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku u podnóża Mięguszowieckich Szczytów. [przypis edytorski]

morski jeż — inaczej jeżowiec. [przypis edytorski]

morski polip (biol.) — tu: forma morfologiczna parzydełkowca lub meduzy. [przypis edytorski]

Morstina wymawia Morstin zamiast Morsztyn — osiadła w Krakowie w czasach Kazimierza Wielkiego rodzina Morrinsteinów od XVI w. posługiwała się w dokumentach spolszczoną wersją nazwiska: Morsztyn, którą w XIX w. zmieniono na Morstin. Jednym z jej znanych członków był Ludwik Hieronim Morstin (1886–1966), polski dramaturg, prozaik, poeta, przedstawiciel nurtu klasycystycznego, powstałego u schyłku Młodej Polski. [przypis edytorski]

morszczyna — woda morska. [przypis edytorski]

Morsztyn — nazwisko kilku poetów polskiego baroku: Jana Andrzeja (1621–1693), Zbigniewa (ok. 1625–1689), Hieronima (ok. 1581–ok. 1623) i Stanisława (ok. 1650–1725). [przypis edytorski]

Morsztyn (…) wnuk tego potentata morskiego, co niegdyś własnymi okrętami na własną rękę prowadził handel z Anglią i Hiszpanią — zapewne chodzi o potomka żyjącego w XV w. Jerzego Morsztyna, z bogatej mieszczańskiej rodziny krakowskiej, założyciela spółek handlujących suknem flandryjskim oraz członka rady starszych gildii kupieckiej. Także jego synowie, Stanisław i Jerzy do wyprawiali się do Flandrii i Anglii. [przypis edytorski]

Morsztyny — ród szlachecki herbu Leliwa związany z literaturą i polityką: Hieronim Morsztyn (1581–1623), Jan Andrzej Morsztyn (1621–1693), Krzysztof Morsztyn (zm. 1642), Stanisław Morsztyn (1650–1725), Zbigniew Morsztyn (1625–1689). [przypis edytorski]

Mort à calotins (fr.) — śmierć klechom. [przypis edytorski]

Mort de ma vie — (franz.) Bei meinem Leben. [przypis edytorski]

Mort de ma vie (fr.) — dosł. śmierć mego życia; na moje życie. [przypis edytorski]

Mort de ma vie! (fr.) — śmierć mojego życia. [przypis edytorski]

Morte al nemico (wł.) — śmierć nieprzyjacielowi. [przypis edytorski]

Mortemart — francuska rodzina znana z esprit des Mortemart, szczególnego rodzaju błyskotliwego humoru, uważanego za dziedziczny. [przypis edytorski]

Mortemart, Louis de Rochechouart de (1663–1688) — francuski książę, mąż Marie-Anne Colbert (1665–1750), córki Jean-Baptiste Colberta, ministra Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Mortemartowie — fr. rodzina arystokratyczna, blisko związana z dworem królewskim. [przypis edytorski]

Mortier, Édouard (1768–1835) — francuski dowódca okresu wojen rewolucyjnej Francji i wojen napoleońskich, marszałek Francji za Napoleona I. [przypis edytorski]

mortis (łac.) — forma D.lp.: śmierci. [przypis edytorski]

Mortkowicz, Jakub (1876–1931) — księgarz, popularyzator czytelnictwa, wydawca m.in. polskich tłumaczeń Nietschego. Współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Księgarń Kolejowych RUCH. [przypis edytorski]

Morton — angielska miejscowość i parafia w hrabstwie Derbyshire. [przypis edytorski]

Morton, Józef (1911–1994) — pisarz i działacz ruchu ludowego, jednym z najczęściej poruszanych tematów w jego twórczości jest wieś. [przypis edytorski]

mortus — brak pieniędzy. [przypis edytorski]

mortusowy — bez pieniędzy. [przypis edytorski]

mortus (z łac. mortuus: martwy) — umarły, daw. gw.: nędza a. nędzarz. [przypis edytorski]

mortuus (łac.) — zabity; trup. [przypis edytorski]

Morusek Mochnacki — Maurycy Mochnacki (1804–1834), wybitny krytyk literacki i publicysta, uczestnik powstania listopadowego. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel i polityk. [przypis edytorski]

Morus, Tomasz, właśc. Thomas More (1478–1535) — angielski myśliciel, pisarz i polityk, autor dzieła Utopia (1516), przedstawiającego fikcyjną wyspę z idealnym państwem i systemem społecznym. [przypis edytorski]

morweńscy bohaterowie — bohaterowie Morwenu, fikcyjnego szkockiego królestwa z III w. występującego w epickich, rzekomo starożytnych poematach celtyckich, opublikowanych po angielsku w latach 1760–73 przez poetę Jamesa Macphersona. Znane jako Pieśni Osjana, poematy te zrobiły wielkie wrażenie i stały się bardzo popularne w całej Europie; uważane za zabytki dawnej poezji, porównywane z utworami Homera, wywarły wielki wpływ na rozwój romantyzmu. [przypis edytorski]

morybund (z łac.) — ktoś mający wkrótce umrzeć. [przypis edytorski]

mory (daw.) — dreszcze. [przypis edytorski]

mory (daw.) — lm od: mór (zaraza, dżuma). [przypis edytorski]

moryskowie — muzułmańska ludność Płw. Iberyjskiego, która pozostała pod panowaniem królów katolickich i na pocz. XVI w. pod groźbą śmierci lub wygnania została zmuszona do przejścia na chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Morza Spokojne — dziś popr.: Morze Spokoju (łac. Mare Tranquillitatis), duża, ciemna, pokryta zastygłym bazaltem równina na Księżycu; dawni astronomowie ciemne obszary na tarczy Księżyca uważali za tereny pokryte wodą, dlatego nazywano je morzami, zatokami, bagnami i jeziorami; współcześnie nadal stosuje się dawne łacińskie nazwy tych formacji. [przypis edytorski]

morza szturmowaną wały — szturmowaną falami morza. [przypis edytorski]

morza tyrrheńskiego (starop. forma ort.) — dziś popr. Morza Tyrreńskiego. [przypis edytorski]

Morze Arabskie — morze w północno-zachodniej części Oceanu Indyjskiego. [przypis edytorski]

Morze Bałtyckie a. Bałtyk — morze śródlądowe w płn. Europie, połączone z Morzem Północnym. [przypis edytorski]

Morze Białe — tu: Bałtyk. [przypis edytorski]

Morze Czerwone — morze śródlądowe między Afryką a Półwyspem Arabskim. [przypis edytorski]

morze Galilejskie — jezioro Genezaret, obecnie położone na północy Izraela. [przypis edytorski]

Morze Genezaretańskie — jez. Genezaret a. Jezioro Tyberiadzkie, największe jezioro słodkowodne w Izraelu. Wg Biblii spomiędzy rybaków nad tym jeziorem Jezus powołał pierwszych apostołów. [przypis edytorski]

Morze Hyrkańskie — staroż. nazwa M. Kaspijskiego. [przypis edytorski]

Morze Irlandzkie — morze między wyspami Irlandią i Wielką Brytanią. [przypis edytorski]

Morze Irlandzkie — morze śródlądowe pomiędzy Irlandią i Wielką Brytanią. [przypis edytorski]

Morze Kantabryjskie — używana w Hiszpanii nazwa południowej części Zatoki Biskajskiej, położonej pomiędzy płn. wybrzeżem Płw. Iberyjskiego a płd.-zach. wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]

Morze Lodowate — Ocean Arktyczny, najmniejszy ocean na Ziemi, rozciągający się wokół bieguna północnego w Arktyce, między kontynentem Eurazji a Ameryką Północną. [przypis edytorski]

Morze Lodowate — Ocean Arktyczny, rozciągający się wokół bieguna północnego, między kontynentem Eurazji a Ameryką Północną. [przypis edytorski]

morzem wyrzucony — dziś: wyrzucony przez morze. [przypis edytorski]

Morze, nasze morze, będziem ciebie wiernie strzec… — fragment pieśni hymnicznej Morze, nasze morze, znanej też pod tytułami Marynarka Wojenna i Chociaż każdy z nas jest młody. [przypis edytorski]

Morze Północne lub amfitrionowe (łac. ad mare septemtrionale vel amfitrionale) — Morze Bałtyckie; określenie Morze Amfitrionalne a. (dalej w tekście) Amfition pochodzi od autora Kroniki i opiera się na niejasnych skojarzeniach, może np. z Amfitrytą, boginią mórz. Tłumacz zaznacza, że: „W ogólności wody, morza, po łacinie zwane amphitrite, w średnich wiekach odnoszono tę nazwę do wód północnych”. Istotną wzmianką jest tu jeszcze epitet „północny” u Galla: Bolesława Krzywoustego zwie on „dux septentrionalis” („władca północny”): optyka autora Kroniki umiejscawia Polskę na północy, nie zaś na wschodzie, co daje wskazówki co do kraju jego pochodzenia lub kierunku, z którego do Polski przybył. [przypis edytorski]

morze rozwali wielką tamę koło Dymchurch i zaleje ich, jak zalało niegdyś Winchelsea — mowa o wielkiej powodzi, która w lutym 1287 r. zniszczyła południowe wybrzeża Anglii. Miasto Winchelsea zostało odbudowane na nowym, wyżej położonym miejscu. [przypis edytorski]

Morze Śpiące — dziś popr.: Bagno Snu (łac. Palus Somni), ciemny obszar na Księżycu, zaliczany do formacji określanych jako morze księżycowe, sąsiadujący z Morzem Spokoju (Mare Tranquillitatis). [przypis edytorski]

Morze Śródziemne — morze międzykontynentalne leżące pomiędzy Europą, Afryką i Azją. [przypis edytorski]

Morze Senne — dziś popr.: Bagno Snu (łac. Palus Somni), ciemny, pokryty zastygłym bazaltem obszar na Księżycu; dawni astronomowie ciemne obszary na tarczy Księżyca uważali za tereny pokryte wodą, dlatego nazywano je morzami, zatokami, bagnami i jeziorami; współcześnie nadal stosuje się dawne łacińskie nazwy tych formacji. [przypis edytorski]

morzony (gw.) — znużony. [przypis edytorski]

morzuśmy zdrowia swego wierzyć śmieli (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika oraz szykiem przestawnym; inaczej: Morzu śmieliśmy [po]wierzyć swoje zdrowie (tj. tu: życie). [przypis edytorski]

morzyć — powodować śmierć, obumieranie. [przypis edytorski]

morzyć (starop.) — uśmiercać. [przypis edytorski]

morzyć (starop.) — zabijać. [przypis edytorski]

morzyć — uśmiercać, zabijać; tu: zaspokajać. [przypis edytorski]

mościa pani — popularny skrót od zwrotu grzecznościowego: miłościwa pani. [przypis edytorski]

mościa panno — dawny zwrot grzecznościowy, skrót od: miłościwa panno. [przypis edytorski]

Mości Książę (…) — List ten funkcjonował pod tytułem podającym jedynie inicjały adresata: Do Księcia A. C.. [przypis edytorski]

mości panie — w innej redakcji: señor kawalerze. [przypis edytorski]

mosan a. mospan (daw.) — mości pan; poufały tytuł grzecznościowy. [przypis edytorski]

mosanie (daw.) — forma grzecznościowa, skrót od: mości panie, wasza miłość panie. [przypis edytorski]

mosanie (daw., pot.) — mości panie. [przypis edytorski]

mosanie — skrócony zwrot grzecznościowy: waszmość panie, Wasza Miłość Panie. [przypis edytorski]

mosanie — skrót od: mości panie (miłościwy panie); starop. zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]