Przypisy

ztamtąd — dziś popr. pisownia: stamtąd. [przypis edytorski]

ztamtąd — dziś ubezdźwięcznione: stamtąd. [przypis edytorski]

ztamtąd (starop. forma ort.) — dziś popr. (po ubezdźwięcznieniu): stamtąd. [przypis edytorski]

ztamtąd (starop. forma ort.) — dziś: stamtąd. [przypis edytorski]

ztamtąd (starop. forma) — stamtąd. [przypis edytorski]

Z tamtej strony Wisły kąpała się wrona… — fragment ludowej piosenki Cyganeczka. [przypis edytorski]

z tarczą albo na tarczy — sentencja pożegnania wojownika wyruszającego na wojnę w Sparcie oznaczająca życzenie powrotu zwycięzcą albo poległym, ponieważ uciekając, żołnierze porzucali tarcze, aby lżej im było biec, natomiast poległych znoszono z pola bitwy, używając tarczy jako noszy. [przypis edytorski]

z tarczą albo na tarczy — sentencja pożegnania wojownika wyruszającego na wojnę w Sparcie oznaczająca życzenie powrotu jako zwycięzca albo poległy, ponieważ uciekając, żołnierze porzucali tarcze, aby lżej im było biec, natomiast poległych znoszono z pola bitwy, używając tarczy jako noszy. [przypis edytorski]

z Tatar — od Tatarów, z ziemi tatarskiej. Litwa graniczyła w XV w. z tatarskim Chanatem Krymskim na terenie dzisiejszej Ukrainy. [przypis edytorski]

z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. [przypis edytorski]

z taty styczne — na głos czyta się to jak „statystyczne”. [przypis edytorski]

z tęgich żył — cięciwy wykonywano z włókien roślinnych, jedwabiu, końskich włosów lub żył zwierzęcych. [przypis edytorski]

z tę stronę (daw.) — dziś: z tą stroną. [przypis edytorski]

z tego biorąc rzeczy widoku — z tego punktu widzenia zapatrując się na sprawy (rzeczy). [przypis edytorski]

z tego — tu: dzięki temu. [przypis edytorski]

z tego zatrudnienia ją wywiódł — uwolnił ją od wykonania tej czynności. [przypis edytorski]

z tej samej przędzy winą się — są z tej samej przędzy uwite (skręcone, utkane); przen. podobne, o podobnej strukturze. [przypis edytorski]

z tiortym chrienom — z tartym chrzanem. [przypis edytorski]

z tobąm nie gwarzył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: z tobą nie gwarzyłem. [przypis edytorski]

z tobąm się (…) puścił (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: z tobą się puściłem. [przypis edytorski]

zto (starop.) — do tego, na to. [przypis edytorski]

zto (starop.) — za to, do tego. [przypis edytorski]

zto (starop.) — za to, do tego; tu: bych miał zto nauki: gdybym miał odpowiednią wiedzę. [przypis edytorski]

z towarzyszki swemi — dziś popr. forma N. lm: z towarzyszkami swymi. [przypis edytorski]

z trafunku — przypadkiem; por.: traf. [przypis edytorski]

z trafunku (starop.) — przypadkiem. [przypis edytorski]

z trochy (starop.) — z odrobiny. [przypis edytorski]

z trudna kiedy (daw.) — rzadko kiedy. [przypis edytorski]

z trudnością i uciążliwie — w oryg. niem. sehr mühselig: bardzo mozolnie. [przypis edytorski]

Z trudnościąm (…) wyśledził — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: z trudnością wyśledziłem. [przypis edytorski]

z trzema dary — za dary trzech królów tradycyjnie uważa się złoto, kadzidło i mirrę. [przypis edytorski]

Z Turkami wojował — wojny takie trwały przez cały wiek XVII (baśń oczywiście ignoruje chronologię, skoro Lubomirski chce spotkać Dzieciątko Jezus). [przypis edytorski]

z Turki (daw.) — dziś popr. forma N. lm: z Turkami. [przypis edytorski]

z Turki i z Tatary (przestarz.) — dziś popr. forma N. lm: z Turkami, z Tatarami. [przypis edytorski]

z Turki (starop. forma) — dziś: z Turkami. [przypis edytorski]

z twarz — dziś popr. D. lm: z twarzy. [przypis edytorski]

z twoimi kompany — dziś popr. forma N. lm: z twoimi kompanami. [przypis edytorski]

z twojem przeklętem — daw. formy N. (równe Ms.) lp. przymiotników i zaimków rodz. żeńskiego i nijakiego; dziś ujednolicone do formy rodz. męskiego: z twoim przeklętym. [przypis edytorski]

ztykać się (starop. forma) — dziś popr. (po ubezdźwięcznieniu): stykać się; tu: graniczyć. [przypis edytorski]

z tylum (…) zawracał — z tylu zawracałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

z tymi słowy — dziś popr. forma N. lm: z tymi słowami. [przypis edytorski]

zubnoj wracz (ros.) — dentysta. [przypis edytorski]

z uboczy (daw.) — z boku. [przypis edytorski]

zubr (starop. forma) — zamiast: żubr (tak stale u P. Kochanowskiego). [przypis edytorski]

zubrzy (daw.) — żubrzy a. żubrowy, tj. związany z żubrem. [przypis edytorski]

zuchelek — kawałek. [przypis edytorski]

zuchowato — śmiało. [przypis edytorski]

zuchter — tu: zuch. [przypis edytorski]

Zuchthaus (niem.) — ciężkie więzienie. [przypis edytorski]

zuciekać (starop.) — pouciekać, uciec; hufce zuciekały: (…) pouciekały. [przypis edytorski]

zuczyć (daw.) — dziś: nauczyć. [przypis edytorski]

z udanymi wieści (daw. forma) — dziś: (…) wieściami. [przypis edytorski]

zu der Zeit — Hoffmann bezieht sich auf die sog. Giftaffäre, die den französischen Hof und Paris in den Jahren 1670-1680 erschütterte. [przypis edytorski]

Zündet — Leuchtet. [przypis edytorski]

zu frommen —zum Nutzen. [przypis edytorski]

Zugführer (niem.) — kierownik pociągu, konduktor; dowódca plutonu. [przypis edytorski]

Zug marsch! (z niem.) — pluton marsz! [przypis edytorski]

Zug (niem.) — pociąg, wyprawa, cug. [przypis edytorski]

z ukradka — dziś: ukradkiem. [przypis edytorski]

Zuloaga y Zabaleta, Ignacio (1870–1945) — malarz hiszpański, łączył swobodną technikę impresjonizmu z tradycjami klasyki malarstwa hiszpańskiego; portretował m.in. modelkę Agustinę Escudero Heredię, La gitana Agustina (Cyganka Agustina). [przypis edytorski]

zulus (daw., pot.) — laluś, elegancik na uniwersytecie. [przypis edytorski]

Zulusi — lud afrykański z grupy Bantu, mieszkający w południowej Afryce; w 1818 zjednoczeni w silne państwo pod wodzą króla Czaki, stawiali opór Burom i Brytyjczykom; po klęsce w 1879 większość terytoriów Zulusów została przyłączona do brytyjskiej Kolonii Natalu. [przypis edytorski]

zumal — zugleich. [przypis edytorski]

z umęcenia (gw.) — ze zmęczenia. [przypis edytorski]

Zum goldenen Kreuz (niem.) — nazwa hotelu, dosł. „Pod złotym krzyżem”. [przypis edytorski]

zum Henker (niem.) — a niech to; tam do kata. [przypis edytorski]

zum Henker (niem.) — tam do kata. [przypis edytorski]

Zum Rhein (…) die Wacht am Rhein — słowa niem. pieśni patriotycznej Die Wacht am Rhein (Straż na Renie) autorstwa Maximiliana Schneckenburgera (1819–1849), która wykonywana do muzyki Karla Wilhelma zyskała ogromną popularność, szczególnie podczas wojny prusko-francuskiej; odczytywano ją wtedy (i wielokrotnie później w historii) jako przeciwstawienie się francuskim pretensjom do Alzacji i Lotaryngii oraz uznawaniu Renu za naturalną granicę Francji. [przypis edytorski]

zum Teufel (niem.) — do diabła [przypis edytorski]

z umysłu (daw.) — rozmyślnie; celowo. [przypis edytorski]

z umysłu (daw.) — rozmyślnie, specjalnie. [przypis edytorski]

z umysłu (daw.) — umyślnie, celowo. [przypis edytorski]

z umysłu — dziś popr.: umyślnie. [przypis edytorski]

z umysłu — dziś: umyślnie. [przypis edytorski]

z umysłu — dziś: z rozmysłu, celowo. [przypis edytorski]

z umysłu — tu: umyślnie, celowo. [przypis edytorski]

z umysłu — tu: umyślnie, specjalnie, z premedytacją. [przypis edytorski]

z umysłu — tu: umyślnie; z premedytacją. [przypis edytorski]

z umysłu — umyślnie, celowo. [przypis edytorski]

z umysłu — umyślnie, specjalnie. [przypis edytorski]

z umysłu — umyślnie, specjalnie. [przypis edytorski]

z umysłu — umyślnie, z rozmysłem. [przypis edytorski]

zum zerplatzen — zum Totlachen. [przypis edytorski]

z upadnieniem — w razie upadku. [przypis edytorski]

zupak (zwykle lekcew.) — zawodowy podoficer. [przypis edytorski]

zupan a. żupan (daw., gw.) — dawny ubiór, rodzaj kaftana. [przypis edytorski]

zupełną wygranę — dziś B.lp: (…) wygraną. [przypis edytorski]

zupełniem — skrócenie od: zupełnie jestem. [przypis edytorski]

zupełniem — skrócone od: zupełnie jestem. [przypis edytorski]

zupełniem spokojny — skrócone: zupełnie jestem spokojny. [przypis edytorski]

zupełny (starop.) — tu: pełny, całkowity. [przypis edytorski]

zupełny (starop.) — tu: pełny. [przypis edytorski]

ZUP — Zakład Ubezpieczeń Powszechnych. [przypis edytorski]

Zurbarán, Francisco de (1598–1664) — hiszpański malarz epoki baroku; tworzył przede wszystkim obrazy religijne, w pierwszym okresie twórczości często malował ascetycznych świętych z użyciem ostrych kontrastów światłocienia. [przypis edytorski]

zur besonderen Behandlung (niem.) — do specjalnego potraktowania. [przypis edytorski]

Zur hebung des Fremdenverkehrs (niem.) — z badań nad turystyką. [przypis edytorski]

Zur hebung des Fremdenverkehrs — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Zurlinden, Loubet, Jouaust — osoby zaangażowane w ostateczne rozstrzygnięcie sprawy Dreyfusa; Émile Zurlinden (1837–1929): generał, minister wojny; Émile Loubet (1838–1929): przewodniczący senatu (od 1896), prezydent Francji (1899–1906); Albert Jouaust (1840–1927): oficer artylerii, przewodniczący drugiego sądu wojskowego w sprawie Dreyfusa. [przypis edytorski]

Zur Psychologie des Individuums — tzn. O psychologii jednostki; t. I Chopin und Nietzsche, Berlin 1891, t. II Ola Hansson, Berlin 1892. [przypis edytorski]

Zurück! Halt (niem.) — Z powrotem! Stać! [przypis edytorski]