Przypisy

monstr — skrócone od: monstrum; potwór. [przypis edytorski]

monstrum horrendum (łac.) — okropny potwór. [przypis edytorski]

monstrum in fronte, monstrum in animo (łac.) — potwór na twarzy, potwór w duszy. [przypis edytorski]

monstrum (łac.) — poczwara, potwór. [przypis edytorski]

monstrum (łac.) — potwór. [przypis edytorski]

monstrum (łac.) — potwór, straszydło. [przypis edytorski]

monstrum (łac.) — potwór; tu M. lm monstra. [przypis edytorski]

monstrum — potwór. [przypis edytorski]

monsun — wiatr sezonowo zmieniający kierunek, występujący u płd. i wsch. wybrzeży Azji, w Zatoce Gwinejskiej i w Ameryce Środkowej. [przypis edytorski]

monsun — wiatr sezonowo zmieniający kierunek, występujący u południowych i wschodnich wybrzeży Azji, w Zatoce Gwinejskiej i w Ameryce Środkowej. [przypis edytorski]

montagnardzi (z fr.: górale) a. Góra (fr. La Montagne) — pot. francuskie określenie jakobinów, najbardziej radykalnej grupy politycznej okresu rewolucji, pochodzące stąd, że na sali obrad Zgromadzenia Narodowego zajmowali górne ławki. [przypis edytorski]

Montagsrevue (niem.) — dosł. „Przegląd Poniedziałkowy”; najwidoczniej nazwa tygodnika. [przypis edytorski]

Montaigne de, Michel (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista; twórca eseju jako gatunku literackiego (Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michał, Montaigne de, Michel Eyquem (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista. Uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego. [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski filozof i pisarz epoki renesansu, humanista; uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego (Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski filozof i pisarz epoki renesansu, humanista; uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego (Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski filozof i pisarz epoki renesansu, prekursor eseju (Próby). W eseju O przyjaźni opisał pojęcie przyjaźni romantycznej, od ok. 1557 przez kilka lat pozostawał w romantycznym związku z Etiennem de La Boétie (1530–1563). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski filozof i pisarz, prekursor eseju (Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski pisarz i filozof-humanista. [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — francuski pisarz, prekursor eseju (Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista; twórca eseju jako gatunku literackiego (por. jego Próby). [przypis edytorski]

Montaigne, Michel de (1533–1592) — fr. pisarz epoki renesansu, filozof, humanista. Uważany za twórcę eseju jako gatunku literackiego. [przypis edytorski]

Montaigne, Michel, de (1533–1592) — jeden z najwybitniejszych francuskich filozofów doby odrodzenia, znakomity pisarz i pierwszy eseista. [przypis edytorski]

Montalambert, Charles de (1810–1870) — francuski pisarz, historyk i działacz katolicki, inicjator ruchu katolików liberalnych. [przypis edytorski]

Montalambert, Charles Forbes René de (1810–1870) — historyk i publicysta francuski. [przypis edytorski]

Montalembert, Charles (1810–1870) — francuski dziennikarz, historyk i polityk, zwolennik katolicyzmu liberalnego. [przypis edytorski]

montaniści — ruch religijny powstały ok. 150 we Frygii, od IV wieku nazywany od imienia Montana (Montanusa), najwybitniejszego propagatora i organizatora; kładł silny nacisk na wysokie standardy etyczne i ascezę. [przypis edytorski]

Montanus (zm. ok. 180) — ok. 156, wierząc, że przemawia przez niego Duch Święty, zainicjował we Frygii (w Azji Mn.) charyzmatyczny ruch religijny oczekujący rychłego nadejścia końca świata; montanistów (katafrygów), którzy rozprzestrzenili się na całe państwo, cechował rygoryzm moralny i surowość obyczajów, istnieli do VI w. pomimo prześladowań ze strony władz i Kościoła hierarchicznego. [przypis edytorski]

Mont Cenis — masyw górski wokół alpejskiej przełęczy o tej samej nazwie, na trasie z francuskiej Sabaudii do włoskiego Turynu. [przypis edytorski]

Mont Cenis — masyw górski wokół alpejskiej przełęczy o tej samej nazwie, na trasie z francuskiej Sabaudii do włoskiego Turynu; w latach 1857–1870 zbudowano pod nim tunel kolejowy, najdłuższy wówczas na świecie (13,7 km). [przypis edytorski]

Mont-Cenis — przełęcz w głównym grzbiecie wododziałowym Alp Zachodnich, w Masywie Mont-Cenis. [przypis edytorski]

Monte Carlo — dzielnica księstwa Monako, słynna z kasyna gry (zał. 1863). [przypis edytorski]

Montecchi — włoski ród, z którego wywodził się Romeo, bohater tragedii Szekspira Romeo i Julia. [przypis edytorski]

Monte Christo — bohater powieści historycznej Aleksandra Dumasa (1802–1870) Hrabia Monte Christo. [przypis edytorski]

Montecuculi a. Montecúccoli, Raimondo (1609–1680) — wybitny dowódca i teoretyk wojskowy; książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego i neapolitański książę Melfi. [przypis edytorski]

Montefeltro, Guido Ubaldo a. Guidobaldo da (1472–1508) — wł. kondotier i książę Urbino (od 1482, jako Guidobaldo I). [przypis edytorski]

Montefiascone — miasto w śr. Włoszech, niedaleko od Rzymu. [przypis edytorski]

monte (hiszp.) — hazardowa gra karciana, w XIX w. uważana za narodową grę Meksyku. [przypis edytorski]

Montekatani, właśc. Montecatini Terme — miasteczko uzdrowiskowe w Toskanii we Włoszech. [przypis edytorski]

Montelupich — więzienie znajdujące się w Krakowie przy ul. Montelupich 7, daw. więzienie garnizonowe Armii Austro-Węgier, dziś areszt śledczy. W czasie II wojny światowej w budynku tym mieściło się więzienie policyjne podlegające Gestapo; szacuje się, że w tym okresie osadzonych było tu ok. 50 tys. osób (w tym profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego). Większość aresztowanych wywożono do obozów KL Auschwitz lub obozu pracy przymusowej Plaszow (Płaszów). [przypis edytorski]

Monte Mari — obecnie: Monte Mario, wzgórze w płn.-zach. Rzymie. [przypis edytorski]

Monte Mario — jedno z rzymskich wzgórz. [przypis edytorski]

Montenegro — Czarnogóra. [przypis edytorski]

„Monter” — Antoni Chruściel ps. „Monter” (1895–1960) — oficer zawodowy WP, w kampanii 1939 roku jako ppłk dypl. dowódca 82 Pułku Piechoty, od 1941 roku Komendant Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ (następnie AK). W powstaniu nominalnie dowodził całością sił polskich. Od 1942 pułkownik, 14 września 1944 awansowany do stopnia generała brygady. Po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

Monte Rosa — masyw górski w Alpach Pennińskich, na pograniczu włosko-szwajcarskim, drugi co do wysokości w Alpach; jego nazwa pochodzi od regionalnego słowa rouése oznaczającego lodowiec. [przypis edytorski]

Monte Salerno — w innym tłum. Mont-Salerno. [przypis edytorski]

Monte San Spirito — Monte di Santo Spirito, wzgórze znajdujące się w Rzymie pomiędzy Janikulum i Watykanem. [przypis edytorski]

Monteskiusz a. Montesquieu (1689–1755) — właśc. Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu, francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz oświeceniowy, członek Akademii Francuskiej od 1728 r. [przypis edytorski]

Monteskiusz — Montesquieu, Charles Louis (1689–1755), francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa. [przypis edytorski]

Monteskiusz, właśc. Charles Louis Montesquieu (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia. [przypis edytorski]

Monteskiusz, właśc. Charles Louis Montesquieu (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa. [przypis edytorski]

Montespan — Françoise Athénais, Marquise von Montespan (1641–1707); Hofdame der französischen Königin; 1668-76 Mätresse Ludwigs XIV, dem sie acht Kinder gebar; war 1680 im Giftmischerprozess der Voision mitbelastet und musste 1691 Versilles verlassen, zog sich in ein Kloster zurück. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia; autor Listów perskich i Ducha Praw. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu, pol. Monteskiusz (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z gł. przedstawicieli oświecenia; urodzony w zamku La Brède w płd.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis, pol. Monteskiusz (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia; autor Listów perskich i Ducha Praw. [przypis edytorski]

Montesquieu, Rousseau, Voltaire, Diderot — myśliciele francuscy epoki oświecenia. [przypis edytorski]

Montezuma II (1466–1520) — od 1503 władca Azteków; stracił władzę wraz z najazdem Hiszpanii na Meksyk w 1519 roku. [przypis edytorski]

Montezuma II (1466–1520) — władca meksykańskiego imperium Azteków, który w przybyciu Hiszpanów pod wodzą Cortésa widział spełnienie przepowiedni o powrocie jednego z bogów; zginął podczas powstania w stolicy, usiłując nakłonić wzburzoną ludność do podporządkowania się Hiszpanom. [przypis edytorski]

Montfaucon, Bernard de (1655–1741) — francuski mnich, uczony, paleograf, uważany za jednego z założycieli nowożytnej archeologii; autor m.in. 15-tomowego dzieła L'antiquité expliquée et en représentée (1719–1724), w wielkim formacie in folio, zawierającego miedzioryty przedstawiające zabytki klasycznej starożytności. [przypis edytorski]

Montherlant, Henri Millon de (1895–1972) — francuski prozaik i dramaturg, członek Akademii Francuskiej (od 1960), znany gł. z głośnego, 4-tomowego cyklu Dziewczęta (1936–39). [przypis edytorski]

Monthyon, François Gédéon Bailly de (1776–1850) — francuski generał i polityk. [przypis edytorski]

Monti, Vincenzo (1754–1828) — włoski poeta, prozaik, dramaturg i tłumacz. [przypis edytorski]

Montjoie — dosł. góra radości; tłumaczone także jako: Góra chwały. [przypis edytorski]

Montjoie — Góra chwały; dosł. fr. góra (szczyt) radości. [przypis edytorski]

Montlosier, właśc. François Dominique de Reynaud, książę de Montlosier (1755–1838) — konserwatywny francuski polityk i pisarz. [przypis edytorski]

Montmajour — posiadłość ok. 4 km na płn.-wsch. od Arles, z dawnym benedyktyńskim zespołem klasztornym, założonym w X w., podupadłym pod koniec XVIII w. i oficjalnie zsekularyzowanym w 1786, kiedy jego tytularny opat odmówił płacenia na jego utrzymanie. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczna dzielnica w płn. części Paryża, położona na wzgórzu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczna dzielnica w płn. części Paryża, położona na wzgórzu o tej samej nazwie; zginął na Montmartre: podczas walk w obronie Paryża przed armiami sprzymierzonych wojsk austriackich, rosyjskich i pruskich, 30 marca 1814. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczne wzgórze Paryża zabudowane starymi kamienicami, ulubione miejsce artystycznej cyganerii. [przypis edytorski]

Montmorency, Filip van, hrabia Horn, (1524–1568) — wojskowy w służbie króla Hiszpanii Filipa II, admirał Niderlandów, przeciwstawił się hiszpańskiemu terrorowi i był zwolennikiem tolerancji religijnej; aresztowany i ścięty razem z Egmontem. [przypis edytorski]

Montmorency — miasto i gmina we Francji; na miejscowym cmentarzu zostali pochowani m.in. Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid i Julian Ursyn Niemcewicz. [przypis edytorski]

Montone, Braccio da (1368–1424) — włoski kondotier (dowódca oddziałów wojsk najemnych we Włoszech w XIV–XVI w.). [przypis edytorski]

montowa bułeczka (daw.) — wypieczona z mąki montowej, czyli pszennej w najlepszym gatunku. [przypis edytorski]

Montoya, Gabriel (1868–1914) — jeden z artystów piszących i wykonujących piosenki w kabarecie „Chat noir”; z zawodu lekarz. [przypis edytorski]

Mont Valerien — wzgórze położone kilka kilometrów na zachód od Paryża. [przypis edytorski]

Montwiłł i Trajnys — dziś historia mówi o jednym bracie Mendoga (Mindowsa), Dowsprunku (litew. Dausprungas), odsuniętym od władzy (i być może zabitym) nieco później. Córka Dowsprunka została drugą żoną księcia Daniela Halickiego, a synem Dowsprunka był prawdopodobnie Towtywił (Towciwiłł), książę Połocka. [przypis edytorski]

Montwiłł właśc. Józef Anastazy Mirecki (1879–1908) — socjalista polski, jeden z przywódców Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej (OB PPS), członek jej Wydziału Bojowego, organizator i uczestnik wielu zamachów; działał pod pseudonimami: „Montwiłł”, „Grzegorz”, „Bronisław”, „Sawicki”; zginął 9 października 1908 r., stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

monument (łac. monumentum) — pomnik; trwała pamiątka czegoś. [przypis edytorski]

Mooney, Thomas (1882–1942) — amerykański działacz polityczny i przywódca związkowy; na podstawie sfałszowanych dowodów i fałszywych zeznań wraz z Warrenem Billingsem uznany za winnego zamachu bombowego w San Francisco w 1916 i skazany na śmierć przez powieszenie; w 1918 jego wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie; po międzynarodowych kampaniach i publikacjach wykazujących fałszywość zarzutów został w 1939 ułaskawiony. [przypis edytorski]

Moore, George Augustus (1852–1933) — pisarz, poeta, krytyk i dramaturg irlandzki, pod wpływem Émile'a Zoli jako pierwszy przeniósł do literatury anglojęzycznej naturalizm. [przypis edytorski]

Moore, Thomas (1779–1852) — poeta irlandzki. [przypis edytorski]

moors (ang.) — otwarte, nieuprawiane wyżyny, zwykle porośnięte wrzosowiskami. [przypis edytorski]

mopanek (daw.) — zdr. od mopan, mości pan; iron.: szlachetka. [przypis edytorski]

mopanku (daw., pot.) — forma grzecznościowa używana poufale, na ogół przy bezpośrednim zwracaniu się do rozmówcy; zdr. od mopanie (skrót od: mości panie). [przypis edytorski]

Mopr — Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), organizacja społeczna założona w 1922 roku w Moskwie w celu niesienia pomocy rewolucjonistom, więźniom politycznym i ich rodzinom. [przypis edytorski]

mopsu (daw. forma C. lp) — dziś: mopsowi. [przypis edytorski]

Mopsus (mit. gr.) — bohater wojny trojańskiej, założyciel wyroczni przepowiadającej przyszłość ze snów. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej i Polskiej Partii Socjalistycznej, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, w latach 1919–1930 poseł na sejm; po wejściu w 1926, wbrew stanowisku PPS, do rządu Józefa Piłsudskiego jako minister robót publicznych, został w 1927 usunięty z tego ugrupowania; w 1930 wstąpił do Centralnego Zrzeszenia Klasowych Związków Zawodowych, w grudniu został jego przewodniczącym, zaś w marcu 1931 z kilkoma innymi działaczami doprowadził do rozłamu i połączenia części zrzeszenia z sanacyjnymi związkami zawodowymi w Związek Związków Zawodowych (ZZZ), wspierany przez rząd sanacyjny. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom oraz zatwierdził ośmiogodzinny dzień pracy), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

mora — gra hazardowa; grający jednocześnie podnosili prawe dłonie, wygrywał ten, kto pierwszy odgadł liczbę wyprostowanych palców. [przypis edytorski]

morał — morale, gotowość do spełnienia obowiązku, poczucie odpowiedzialności, postawa moralna. [przypis edytorski]

morał — tu w znaczeniu: moralizowanie, moralność. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — brak poczucia moralności, niezdolność do zrozumienia zasad i wartości moralnych oraz kierowania się nimi. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny. Historyczny termin określający szczególną postać rozstroju psychicznego; szaleństwo charakteryzujące się wypaczeniem uczuć, skłonności, temperamentu bez zauważalnych zaburzeń wiedzy czy zdolności rozumowania. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny, hist. termin medyczny oznaczający patologiczny brak naturalnych odczuć, uczuć, skłonności i instynktów moralnych. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny; tu: odchylenie od norm zdrowia moralnego; zboczenie. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.: szaleństwo, wypaczenie moralności) — w XIX w. pojęcie medyczne, opisujące rozstrój psychiczny polegający na wypaczeniu odczuć moralnych, poczucia sprawiedliwości itp.; tu przen. lub pogard.: upadek obyczajów. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — wypaczenie moralne. [przypis edytorski]

moral insanity — dosł.: obłęd moralny; patologiczny brak kryteriów moralnych; zazwyczaj towarzyszy niedorozwojowi umysłowemu. [przypis edytorski]