Przypisy

Morderer — wym. jak ang. murderer: morderca. [przypis edytorski]

morderowy (daw., z fr.) — brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

morderz (daw.) — morderca, zabójca. [przypis edytorski]

mordious — przekleństwo gaskońskie, od: mort de Dious: śmierć Boża. [przypis edytorski]

mord kapturowy — mord na zlecenie, przeważnie polityczne, dokonany przez nasłanych, tajemniczych sprawców; Niemcy w czasie wojny popełniali takie zbrodnie w okupowanych państwach. [przypis edytorski]

mordować — tu: męczyć. [przypis edytorski]

mord straszny popełnion na Lemnie — kobiety z wyspy Lemnos zaniedbały ofiary dla Afrodyty, za co bogini ukarała je przykrym zapachem, który sprawił, że mężczyźni porzucili je i wzięli sobie branki porwane z Tracji. W zemście kobiety w ciągu jednej nocy wymordowały swoich mężów, ojców, braci i synów, zabijając wszystkich mężczyzn na wyspie. [przypis edytorski]

Mordwini a. Mordwa — ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkująca rozproszonymi grupami Rosję, m.in.: Republikę Mordwińską, Republikę Tatarstanu, obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; obecna także w Azji Środkowej w Armenii. [przypis edytorski]

mordy z 30 czerwca — tzw. Noc długich noży, czyli akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego. Tej nocy SS i wojsko zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma. [przypis edytorski]

Moréas, Jean, właśc. Papadiamontopoulos, Ioannis (1856–1910) — poeta grecki piszący po francusku; przedstawiciel symbolizmu, twórca nazwy nurtu i autor pierwszego manifestu; autor m.in.: Les Syrtes (1884), Cantilènes (Kantyleny, 1886), Le Pèlerin passionné (Pielgrzym, 1891), Stances (Stance, 1893), Contes de la vieille France (Głos starej Francji, 1904), Iphigénie, tragédie en 5 actes (Ifigenia: tragedia w pięciu aktach, 1904), En rêvant sur un album de dessins (Śpiąc nad albumem obrazów, 1911); część jego twórczości, oddającej nastrojem melancholię i pesymizm fin de siècle'u, była tłumaczona na polski przez poetów Młodej Polski: Zenon Przesmycki (Kantyleny), Wincenty Korab-Brzozowski (Stance), Bronisława Ostrowska (wybrane wiersze). [przypis edytorski]

Morea — jedno z określeń Peloponezu we wczesnym średniowieczu; nazwa ta nawiązuje do obfitości występowania drzew morwowych. [przypis edytorski]

Moreau de Tours, właśc. Jacques-Joseph Moreau (1804–1884) — francuski psychiatra. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz i grafik, jeden z czołowych twórców symbolizmu; autor m.in. obrazu Młody człowiek i śmierć (Le Jeune Homme et la mort, 1865), powstałego w hołdzie dla jego zmarłego przyjaciela. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — francuski malarz symbolista. [przypis edytorski]

Moreau, Gustave (1826–1898) — fr. malarz symbolista. [przypis edytorski]

more geometrico (łac.) — na sposób geometryczny. [przypis edytorski]

Morellet, André (1727–1819) — francuski pisarz, encyklopedysta, ekonomista i tłumacz. [przypis edytorski]

Morelly, Étienne-Gabriel (ok.1717–1778/1782) — francuski filozof. [przypis edytorski]

morelów — dziś popr. forma D. lm: morel. [przypis edytorski]

morena (port.) — brunetka. [przypis edytorski]

morenita (hiszp.) — brunetka. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo. [przypis edytorski]

mores (daw.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores — karność. [przypis edytorski]

mores — karność, subordynacja. [przypis edytorski]

mores (łac. mos, moris: obyczaj) — przywołanie słynnego zdania z pierwszej mowy Cycerona (106–43 p.n.e.) przeciwko Katylinie, O, tempora, o, mores!: co za czasy, co za obyczaje. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, karność. [przypis edytorski]

mores (przestarz.) — posłuszeństwo, rygor. [przypis edytorski]

mores (z łac.) — dobre maniery, obyczaje. [przypis edytorski]

Moret, Alexandre (1868–1938) — egiptolog francuski, od 1923 r. profesor College de France, od 1927 r. członek Akademii Francuskiej; współautor, wraz z Georges'em Davy Des clans aux empires; l'organisation sociale chez les primitifs et dans l'Orient ancien (1926), publikacji objaśniającej historycznie i teoretycznie kwestie totemizmu, władzy indywidualnej i komunistycznej oraz rozwoju społeczeństw od systemu klanowego do imperiów na przykładach ze starożytności (szczególnie Egiptu, ludów semickich i irańskich); autor Histoire de l'Orient 1936. [przypis edytorski]

Moreto y Cavana, Agustín (1618–1669) — hiszpański ksiądz i dramaturg, od 1654 mieszkający w Toledo. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snów. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bóg snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

Morfeusz (mit. gr.) — bożek snu. [przypis edytorski]

morfologia (biol.) — dział biologii, nauka o kształtach oraz budowie organizmów. [przypis edytorski]

morfologia — kształt zewnętrzny. [przypis edytorski]

morga a. mórg (daw.) — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary gruntu; różna w zależności od obszaru: na ziemiach polskich w XIX w. było to ok. 0,5ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga a. mórg — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; w przeliczeniu na dziś używane jednostki wynosiła na ziemiach polskich ok. 0,5 hektara; 1 włóka liczyła 30 morg. [przypis edytorski]

morga — daw. jednostka powierzchni ziemi, ok. 0,3–1 hektara. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, ok. 5600 metrów kw. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni gruntu, około 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga — daw. miara powierzchni, ok. 56 arów. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu, nieco ponad 0,5 ha. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu. [przypis edytorski]

morga — dawna miara powierzchni gruntu; także: grunt o tej powierzchni. [przypis edytorski]

morga (daw., z fr. morgue) — kostnica; budynek, w którym wystawia się do rozpoznania zwłoki nierozpoznanych zmarłych. [przypis edytorski]

morga (daw., z fr. morgue) — kostnica; dawniej ciała zmarłych przechowywano przed pogrzebem w domach mieszkalnych, w budynku kostnicy wystawiano zwłoki osób niezidentyfikowanych w celu ich rozpoznania. [przypis edytorski]

morg a. morga (daw.) — dawna miara powierzchni; w rzeczywistości Morskie Oko jest nieco mniejsze. [przypis edytorski]

morg a. morga (daw.) — hist. miara powierzchni ziemi, równa 0,56 hektara, używana w Europie w XIX w. [przypis edytorski]

morganatyczność — związek morganatyczny zawierany jest przez władcę z osobą niższego stanu, która nie dziedziczy tronu ani tytułu, a również dzieci ich nie nabywają. [przypis edytorski]

morganatyczny — funkcjonujący w małżeństwie zawartym przez członka rodziny królewskiej z osobą niższego stanu, która wraz z dziećmi nie dziedziczy majątku ani uprawnień do tronu. [przypis edytorski]

morganatyczny — wchodzący w związek, małżeński bądź nieformalny, z arystokratą lub władcą, lecz nie nabywający z tego powodu tytułów ani uprawnień dla siebie ani dla dzieci z tego związku. [przypis edytorski]

morganatyczny związek — zawierany przez członka rodziny królewskiej z osobą niższego stanu, która wraz z dziećmi nie dziedziczy majątku ani uprawnień do tronu. [przypis edytorski]

Morgan, Henry (ok. 1635–1688) — angielski korsarz, nieformalny przywódca pirackiego Bractwa Wybrzeża po śmierci Edwarda Mansvelta; organizował najazdy przeciwko hiszpańskim osadom, w 1671 przewodził największej wyprawie pirackiej w dziejach, gdy dowodząc eskadrą 28 okrętów i ponad 1800 ludźmi, zdobył miasto Panamę. [przypis edytorski]

Morgan, John Pierpont (1837–1913) — amerykański finansista i przedsiębiorca. [przypis edytorski]

Morgan, Lewis Henry (1818–1881) — antropolog kultury i historyk amer., jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych, od 1875 r. członek amer. Akademii Nauk (National Academy of Sciences); pierwszy badacz historii i kultury Irokezów, na podst. obserwacji szczepu Seneca, który przyjął go w poczet swych członków; jeśli chodzi o badania na temat małżeństwa, istotne jest dzieło Morgana pt. Ancient Society, or Researches in the Lines of Human Progress from Savagery, through Barbarism to Civilization, (Londyn 1877; wyd. pol. Społeczeństwo Pierwotne, czyli Badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji, Warszawa 1887, tłum. J.F. Wolski, tj. L. Krzywicki): na bazie tej pracy oraz notatek Marksa Fryderyk Engels wydał w 1884 r. dzieło zatytułowane Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa. W związku z badaniami Lewisa H. Morgana. [przypis edytorski]

Morgan Maggiore a. Morgante — poemat w 28. pieśniach oktawą Luigiego Pulci, wydany w 1483 r., oparty na popularnych fr. opowieściach o Orlandzie (Rolandzie) i Renaudzie (Rinaldzie) de Montauban, dwóch sławnych paladynów Karola Wielkiego. Utwór, miejscami przyjmujący styl burleskowy, opowiada o olbrzymie Morganie, który staje się wiernym towarzyszem rycerza Orlando, odkąd ten powstrzymał go od ataku na klasztor Chiaromonte i nawrócił na chrześcijaństwo. Po wielu najosobliwszych przygodach u boku Orlanda Morgan umiera z powodu ukąszenia kraba, zaś poemat kończy się opisem porażki i śmierci Orlanda pod Roncesvalles (bitwa w Wąwozie Ronsewalskim); do drugoplanowych, choć ważnych dla kolorytu utworu postaci należą m.in. przyjaciel Morgana, żarłok Margutte, który umiera od ataku śmiechu oraz demon Astarot (wł. Astarotte) o filozoficznych skłonnościach. [przypis edytorski]

morgantyczny — (o małżeństwie) nie zapewniający tytułu arystokratycznego małżonkowi niższego stanu ani dzieciom. [przypis edytorski]

morg — dawna jednostka powierzchni w rolnictwie. [przypis edytorski]

Morgen früh będzie essen (niem. zmieszany z pol.) — wczesnym rankiem będzie jedzenie. [przypis edytorski]

Morgen, Herr Commendant! (niem.) — Dzień dobry, panie komendancie! [przypis edytorski]

Morgen nach Heimat (niem.) — rankiem do ojczyzny, chodzi o piosenkę żołnierską Jutro do domu, wzmiankowaną niżej. [przypis edytorski]

Morgen! (niem.) — Dzień dobry! [przypis edytorski]

Morgen (z niem.: ranek) — skrót od guten Morgen: dzień dobry. [przypis edytorski]

morgz z niem. Morgen, tj. ranek — daw.: powierzchnia pola, jaką można zaorać jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia. [przypis edytorski]

Moriah (rel.) — Wzgórze Świątynne, jeden z największych obszarów sakralnych na świecie, zlokalizowany we Wschodniej Jerozolimie. W czasach biblijnych wzgórze nosiło nazwę Moria. [przypis edytorski]

Moria — wzgórze, na którym Abraham miał złożyć w ofierze swojego syna Izaaka. [przypis edytorski]

moribund, morybund (z łac. moribundus) — umierający, bliski śmierci. [przypis edytorski]

moribundus (łac.) — umierający (lp r.m.). [przypis edytorski]

Morillo, Miguel (ok. 1428–ok. 1491) — hiszpański dominikanin, inkwizytor. [przypis edytorski]

Morisco!… Dio mio… sono morta (wł.) — umieram, o mój Boże, nie żyję. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — ci, którzy mają umrzeć. [przypis edytorski]

morituri (łac.) — mający umrzeć; idący na śmierć. [przypis edytorski]

morituri salutamus te Caesar (łac.) — pozdrawiamy cię, Cezarze, idąc na śmierć. [przypis edytorski]

morituri te salutant, ave doctor (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, witaj doktorze (parafraza słów skierowanych przez wchodzących na arenę gladiatorów do cesarza: Ave, Cæsar, morituri te salutant: witaj Cezarze, idący na śmierć pozdrawiają cię). [przypis edytorski]

Morituri te salutant (łac.) — Idący na śmierć pozdrawiają cię. [przypis edytorski]

morituri te salutant (łac.) — właśc. Ave, Caesar, morituri te salutant: „Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię idący na śmierć”; salut rzymskich gladiatorów przed walką, skierowany do cezara. [przypis edytorski]

morituri te salutant, Veritas (łac.) — idący na śmierć pozdrawiają cię, Prawdo; strawestowaną tu formułę Ave, Cesar, morituri te salutant (dosł. Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię) wypowiadali gladiatorzy prezentując się cezarowi przed wejściem na arenę podczas igrzysk w staroż. Rzymie. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — mający umrzeć. [przypis edytorski]

moriturus (łac.) — umierający. [przypis edytorski]

mori (wł.) — umarli. [przypis edytorski]

Morlok — z powieści George'a Wellsa (1866–1946) Wehikuł czasu. Morlokami nazywano tę część ludzkości, która zamieszkała pod ziemią i ciężko pracowała, żywiąc się ciałami. Przeciwstawiona była Elojom, beztroskim mieszkańcom powierzchni. [przypis edytorski]

mormoni — członkowie wspólnoty religijnej powstałej w poł. XIX w. w Stanach Zjednoczonych w wyniku działalności Josepha Smitha, uznawanego przez wiernych za proroka. [przypis edytorski]

mormoni — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania. Po śmierci Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. Pod wpływem przykładów biblijnych mormoni praktykowali wielożeństwo, zniesione dopiero w 1890. [przypis edytorski]

mormon — potoczne określenie członka wspólnoty religijnej założonej w 1830 przez Josepha Smitha pod oficjalną nazwą Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich; nazwa „mormonizm” pochodzi od postaci Mormona, starożytnego proroka-kronikarza, który wg nich był autorem opublikowanej przez J. Smitha Księgi Mormona, stanowiącej (obok Biblii) jedną ze świętych ksiąg tego wyznania; po śmierci Josepha Smitha mormoni, pod przywództwem jego następcy, Brighama Younga, przebyli Wielkie Równiny i osiedlili się w Dolinie Wielkiego Jeziora Słonego, gdzie w 1847 założyli miasto Salt Lake City. [przypis edytorski]

Morning Chronicle — gazeta londyńska zał. 1769, wydawana do 1862, na krótko wznowiona w 1864–1865. [przypis edytorski]

Morning, sir (ang.) — Poranek, proszę pana (wyraz morning jest również używany jako potoczne skrócenie porannego pozdrowienia good morning: dzień dobry). [przypis edytorski]

morówka — mór, śmiertelna choroba. [przypis edytorski]

Morosini, Francesco (1618–1694) — doża wenecki, uczestnik wojny z Turcją, [przypis edytorski]

moroszka, łac. Rubus chamaemorsus — dziko rosnący gatunek maliny o żółtawoczerwonych owocach, powszechny w Skandynawii, w północnej Rosji oraz na Alasce. [przypis edytorski]

morowcy (daw. pot.) — tu: ludzie honorowi, których nie można bezkarnie obrażać. [przypis edytorski]

morowy (daw.) — niosący czy powodujący mór, czyli zarazę. [przypis edytorski]