Przypisy

kozaczek — kazaczok, ukr. i ros. taniec ludowy, bardzo żywy i stopniowo przyspieszający. [przypis edytorski]

Kozaczyzna — kraj zamieszkały przez Kozaków: płd.-wsch. Ukraina. [przypis edytorski]

kozaczyzna — tu: kozactwo, oddział Kozaków. [przypis edytorski]

Kozaczyzna — tu: kraj kozacki. [przypis edytorski]

koza (daw.) — areszt. [przypis edytorski]

koza (daw.) — kara polegająca na zatrzymaniu ucznia w szkole po lekcjach. [przypis edytorski]

koza (daw., pot.) — areszt. [przypis edytorski]

koza (daw., pot.) — młoda i głupia dziewczyna. [przypis edytorski]

koza (daw.) — tu: areszt. [przypis edytorski]

koza (daw., żart.) — więzienie, areszt. [przypis edytorski]

koza (daw.) — zarówno pomieszczenie w szkole, w którym zatrzymywano ucznia za karę, jak i kara polegająca na zatrzymaniu ucznia w szkole po lekcjach. [przypis edytorski]

Kozakiewicz, Bronisław (1856–1924) — syn polskiego emigranta, zamieszkały w Paryżu działacz kulturalny, tłumacz literatury polskiej na język francuski. [przypis edytorski]

kozak — na terenach dawnej Rzeczypospolitej, Rosji i Turcji: żołnierz lekkiej jazdy. [przypis edytorski]

kozako-powieściarz — autor utworów o tematyce ukraińskiej, np. Antoni Malczewski (1793–1826), Seweryn Goszczyński (1801–1876), Michał Czajkowski (1804–1886), Michał Grabowski (1804–1863). [przypis edytorski]

Kozak Sawa — Józef Sawa-Caliński, wybitny dowódca konfederacji barskiej. [przypis edytorski]

kozak — tu: ludowy taniec ukraiński. [przypis edytorski]

kozak — tu: służący Ukrainiec, lokaj. [przypis edytorski]

kozak — tu: służący z Ukrainy. [przypis edytorski]

kozak — tu: uzbrojony jeździec, wróg. [przypis edytorski]

kozak — tu: zbrojny służący. [przypis edytorski]

kozak — ukraiński taniec ludowy, popularny wśród szlachty polskiej od lat 80. XVIII w. do połowy XIX w. [przypis edytorski]

koza, paka (pot.) — areszt; tu: kara polegająca na konieczności pozostania po lekcjach w szkole w zamkniętym pomieszczeniu. [przypis edytorski]

koza — pomieszczenie, w którym zamykano niegrzecznych uczniów za karę; areszt. [przypis edytorski]

koza (pot.) — areszt, więzienie. [przypis edytorski]

koza (pot.) — kara aresztu, wiezienia. [przypis edytorski]

koza — tu: areszt. [przypis edytorski]

koza — tu: areszt, więzienie. [przypis edytorski]

koza — tu: więzienie. [przypis edytorski]

koza — więzienie, areszt. [przypis edytorski]

koza — więzienie. [przypis edytorski]

kozera — atut, karta atutowa. [przypis edytorski]

kozera (daw.) — karta atutowa. [przypis edytorski]

kozera (daw.) — kolor atutowy w grach karcianych. [przypis edytorski]

kozera (daw.) — powód, przyczyna; dziś zwykle w wyrażeniu: nie bez kozery. [przypis edytorski]

kozera — karta atutowa. [przypis edytorski]

Kozera z pijanicą, Warwas z Dikasem, Lew z kotem, Gęś z kurem — tytuły zaginionych lub ocalałych we fragmentach dialogów pióra Mikołaja Reja. [przypis edytorski]

kozerek (gw.) — daszek u czapki. [przypis edytorski]

kozerna (daw.) — karta atutowa. [przypis edytorski]

kozerny — odpowiedni; wyżnik kozerny: najstarsza figura w grze karcianej zw. mariaszem, pamfil. [przypis edytorski]

kozetka — wąski mebel bez oparcia przeznaczony do leżenia. [przypis edytorski]

Kozia — historyczna ulica w śródmieściu Warszawy. [przypis edytorski]

Kozia Rzeka — dosł. znaczenie gr. nazwy Ajgospotamoj, rzeki na wybrzeżu Chersonezu Trackiego (ob. płw. Gallipoli). U jej ujścia 1 września 405 p.n.e. rozegrała się ostatnia, rozstrzygająca bitwa wojny peloponeskiej: spartański wódz Lizander zagarnął wyciągniętą na ląd niemal całą flotę ateńską i wziął do niewoli 3000 żeglarzy, których następnie stracono w odwecie za okrucieństwa ateńskie. Pozbawione floty Ateny nie były w stanie importować zboża ani kontrolować swojego morskiego imperium i musiały skapitulować w 404 p.n.e. [przypis edytorski]

Kozia Wyspa — Goat Island, wyspa na rzece Niagara, położona w obrębie wodospadów Niagary, w granicach parku stanowego Niagara Falls. [przypis edytorski]

kozica — drewniany uchwyt pługa. [przypis edytorski]

Kozicki, Władysław (1879–1936) — historyk sztuki, poeta, dramaturg, publicysta, recenzent teatralny, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (od 1926 r. kierował Katedrą Historii Sztuki Nowożytnej na Wydziale Humanistycznym, członek Polskiej Akademii Umiejętności w sekcji historii sztuki); współpracownik i członek redakcji „Słowa Polskiego”, publikował na łamach „Gazety Lwowskiej”; w sferze działań politycznych należał do trójzaborowej Ligi Narodowej, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wraz z Janem Kasprowiczem i Stefanem Żeromskim brał udział w akcji plebiscytowej na Warmii, Mazurach i Powiślu; w sferze literackiej jego zainteresowanie kierowały się przede wszystkim ku sztuce wł. renesansu oraz sztuce polskiej XIX i XX w.; autor sztuk: Wolne duchy (1911), Euforion (1919), Święto kos (1928), Syn marnotrawny (1932). [przypis edytorski]

koziczek zdr. od kozik — składany nożyk. [przypis edytorski]

kozieł (daw.) — dziś: kozioł. [przypis edytorski]

kozieł (daw.) — dziś popr.: kozioł. [przypis edytorski]

kozieł — dziś: kozioł. [przypis edytorski]

kozielce przewracać (starop.) — wywijać koziołki. [przypis edytorski]

kozik — nożyk ze składanym ostrzem. [przypis edytorski]

kozik — scyzoryk, nożyk. [przypis edytorski]

kozik — składany nożyk. [przypis edytorski]

kozik — składany nożyk z lekko zagiętym ostrzem. [przypis edytorski]

koziołek — fikołek. [przypis edytorski]

kozioł to ów, który pokutuje za grzechy całego narodu — w starożytnej tradycji judaistycznej, opartej na zapisie w Księdze Kapłańskiej, arcykapłan w specjalnym obrzędzie przenosił winy całego ludu izraelskiego na wybranego uprzednio kozła, którego następnie wypędzano na pustynię (Kpł 16, 21–22). [przypis edytorski]

kozioł — tu: karabiny (lub inna długa broń palna) ustawione na sztorc i oparte o siebie nawzajem. [przypis edytorski]

kozioł — tu: karabiny ustawione na sztorc i oparte o siebie nawzajem. [przypis edytorski]

kozioł — tu przen.: uparciuch. [przypis edytorski]

kozioł — tu: siedzenie dla woźnicy. [przypis edytorski]

kozioł — tu: siedzenie dla woźnicy w pojeździe konnym. [przypis edytorski]

kozioł — tu: siodełko. [przypis edytorski]

kozi róg, co jako wół za uchem ryczy — kobza. [przypis edytorski]

kozłowita (pogard.) — mariawita, wyznawca mariawityzmu: polskiego odłamu katolicyzmu opartego na kulcie Marii (nazwa pochodzi od słów: „Mariae vitam imitantes”, tj. naśladowcy życia Maryi), podążaniu drogą pokory, miłości, czystości i modlitwy; wyznanie powst. na przełomie XIX i XX w., po objawieniu Miłosierdzia Bożego, którego miała dostąpić polska zakonnica Feliksa Kozłowska (zw. Mateczką) w 1893 r. i które zobowiązało ją do podjęcia misji uzdrowienia polskiego duchowieństwa; Mateczkę Kozłowską wspierał w jej działaniach ks. Jan Kowalski; mariawici działali początkowo w ramach kościoła rzymskokatolickiego, zachowując jego zwyczaje i praktyki pobożnościowe, jednak w 1906 r. papież Pius X nałożył na założycieli wspólnoty ekskomunikę. [przypis edytorski]

Kozłowska, Maria Franciszka, zw. Mateczką (1862–1921) — zakonnica rzymskokatolicka, która w 1893 miała dostąpić objawienia, zobowiązującego ją do podjęcia misji uzdrowienia polskiego duchowieństwa. Stała się założycielką i duchową opiekunką mariawityzmu, ruchu działającego początkowo w ramach kościoła rzymskokatolickiego. W 1904 watykańska Kongregacja Świętego Oficjum uznała, że jej wpływ na księży jest zbyt duży, nakazała rozwiązanie Zgromadzenia Kapłanów Mariawitów i zakazała kontaktów z Kozłowską. Spowodowało to wypowiedzenie przez wspólnotę posłuszeństwa biskupom, ekskomunikę w 1906, a tym samym powstanie nowego wyznania, liczącego początkowo kilkadziesiąt tysięcy wiernych. [przypis edytorski]

Kozłowski, Stanisław Gabriel (1860–1922) — pisarz, dramaturg, który główną inspirację do swych utworów czerpał z historii. [przypis edytorski]

Kozłowski, Władysław Mieczysław (1859–1935) — pisarz filozoficzny i przyrodnik polski, urodzony w Kijowie. [przypis edytorski]

Kozłowski, Władysław Mieczysław (1859–1935) — pisarz filozoficzny i przyrodnik polski, urodzony w Kijowie; w l. 1880–1889 na zesłaniu na Syberii, po powrocie w 1890 roku uzyskał w Dorpacie stopień kandydata botaniki, w 1900 w Krakowie stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Zasadnicze twierdzenia wiedzy przyrodniczej w zaraniu filozofii greckiej”, w 1895 roku został asystentem przy Katedrze Chemii Rolniczej i Fizjologii Roślin w Krakowie, następnie wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie prowadził po polsku wykłady dla osadników w różnych częściach kraju oraz badania stosunków społecznych w osadach polskich; do Europy wrócił 1898 r., w archiwach w Paryżu i Rapperswilu zbierał materiały do swych późniejszych publikacji o Kościuszce i Pułaskim; na jakiś czas zamieszkał w Krakowie, pełniąc funkcję wiceprezesa ludowego uniwersytetu im. Mickiewicza oraz redaktora miesięcznika „Pogląd na świat”; w 1901 r. wykładał filozofię w wolnym Universite Nouvelle w Brukseli i przeprowadził swą habilitację w zakresie filozofii na uniwersytecie we Lwowie; następnie od 1902 r. wykładał w Genewie jako docent prywatny; w latach 1920–1928 w Poznaniu objął katedrę profesorską oraz redagował bibliotekę pt. „Podstawy wykształcenia współczesnego”; był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; autor licznych prac z zakresu historii filozofii, socjologii oraz teorii i metodologii nauk. [przypis edytorski]

kozły hiszpańskie a. konie fryzyjskie — umocnienia polowe, chroniące piechotę przed atakami kawalerii. [przypis edytorski]

Kozły — Hyjady, grupa gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, w którą Słońce wchodzi w poł. maja; ich pojawienie się zbiega się z porą deszczową. [przypis edytorski]

kozub — rodzaj torby ze świeżo zdartej kory. [przypis edytorski]

kozuń — kozak. [przypis edytorski]

Kozy (astr.) — właśc. Koźlątka, łac. Haedi: grupa trzech małych gwiazd w gwiazdozbiorze Woźnicy (w obecnej terminologii: Epsilon Aurigae, Zeta Aurigae i Eta Aurigae), w pobliżu najjaśniejszej gwiazdy tego gwiazdozbioru, Kapelli (łac. Capella: koza), kojarzonej z mityczną kozą Amalteą, która wykarmiła małego Zeusa; pojawienie się na nocnym niebie Koźląt, następujące w połowie października, zwiastuje nadejście pory wiatrów i burz. [przypis edytorski]

Kozyra — w innym wydaniu: Kozdyra. [przypis edytorski]

kozyrny — najprawdopodobniej zniekształcona forma wyrazu kozerny, tj. odpowiedni, do rzeczy; por. wyrażenie nie bez kozery, znaczące tyle co: nie bez powodu, nie od rzeczy; por. też nieużywany już poza związkami fraz. wyraz kozera: powód, przyczyna (z łac. causari: podawać jako przyczynę, rację, procesować się; bronić jakiejś sprawy); kozyrna dziewczyna: fajna dziewczyna. [przypis edytorski]

kozytać (gw.) — łaskotać. [przypis edytorski]

kpać — wykpić, oszukać. [przypis edytorski]

KPD (niem. Kommunistische Partei Deutschlands) — Komunistyczna Partia Niemiec; założona w 1918, po objęciu władzy przez nazistów zdelegalizowana (1933); po zakończeniu II wojny światowej ponownie zalegalizowana; w radzieckiej strefie okupacyjnej w 1946 połączona z SPD w Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec, w Republice Federalnej Niemiec zdelegalizowana w 1956. [przypis edytorski]

kpić — traktować lekceważąco, drwić. [przypis edytorski]

kpi — dziś popr. forma M. lm: kpy; kiep: głupiec, człowiek nierozgarnięty. [przypis edytorski]

k'pięknéj Marii (daw.) — ku pięknej Marii; do pięknej Marii. [przypis edytorski]

k'piersiom — ku piersiom, do piersi. [przypis edytorski]

kpinkować (daw.) — żartować, pokpiwać. [przypis edytorski]

kpr. Franciszek Kosowicz ps. „Maciejka” (1928–2017) — od 1941 r. żołnierz ZWZ/AK, walczył jako partyzant w Zgrupowaniu Stołpecko-Nalibockim, a następnie w Grupie „Kampinos” AK, w 1945 r. aresztowany przez NKWD, zbiegł, przedostał się do Włoch, później wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, zmarł w Los Angeles. [przypis edytorski]

krąg Egidy (mit. gr.) — tarcza ze skóry kozy Egidy, która wykarmiła małego Zeusa (w mit. rzym. Jowisza); służyła także córce Zeusa, Atenie (w mit. rzym. Minerwie). [przypis edytorski]

krągiem — dziś popr.: kręgiem. [przypis edytorski]

Krąg interesów — sztuka hiszpańskiego dramaturga Jacinta Benavente'a z 1909, wystawiona w teatrze im. Słowackiego 22 lutego 1919 roku. [przypis edytorski]

Krąg interesów — sztuka Jacinta Benavente'a z 1909 r. [przypis edytorski]

krągła Kallipygos (gr. kallos: piękny, pyge: pośladki) — jeden z przydomków Afrodyty oraz jedno z kanonicznych przedstawień bogini oglądającej się do tyłu na swoje pośladki; Afrodyta Kallipygos znaczy dosł. Pięknotyła, o pięknych pośladkach. [przypis edytorski]

krąg — tu: dysk. [przypis edytorski]

krąg żelazny — dysk. [przypis edytorski]

krąg zwierzyńcowy — Zodiak. [przypis edytorski]

krążąc parowy — dziś popr. N. lm: parowami; parów: dolina o płaskim dnie i stromych zboczach. [przypis edytorski]

krążownik (wojsk.) — duży, silnie uzbrojony okręt. [przypis edytorski]

krążyć coś (daw.) — okrążać, otaczać. [przypis edytorski]

krach — nagły, znaczny spadek cen większości akcji na giełdzie. [przypis edytorski]

kraciasty — tu: okratowany. [przypis edytorski]

kradać — kraść jako czynność zwyczajowa, por. jeść i jadać. [przypis edytorski]

kradać — kraść jako czynność zwyczajowa; por. jeść i jadać. [przypis edytorski]

Kraepelin, Emil (1856–1926) — niemiecki psychiatra. [przypis edytorski]