Przypisy

Monte Carlo — dzielnica księstwa Monako, słynna z kasyna gry (zał. 1863). [przypis edytorski]

Montecchi — włoski ród, z którego wywodził się Romeo, bohater tragedii Szekspira Romeo i Julia. [przypis edytorski]

Monte Christo — bohater powieści historycznej Aleksandra Dumasa (1802–1870) Hrabia Monte Christo. [przypis edytorski]

Montecuculi a. Montecúccoli, Raimondo (1609–1680) — wybitny dowódca i teoretyk wojskowy; książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego i neapolitański książę Melfi. [przypis edytorski]

Montefeltro, Guido Ubaldo a. Guidobaldo da (1472–1508) — wł. kondotier i książę Urbino (od 1482, jako Guidobaldo I). [przypis edytorski]

Montefiascone — miasto w śr. Włoszech, niedaleko od Rzymu. [przypis edytorski]

monte (hiszp.) — hazardowa gra karciana, w XIX w. uważana za narodową grę Meksyku. [przypis edytorski]

Montekatani, właśc. Montecatini Terme — miasteczko uzdrowiskowe w Toskanii we Włoszech. [przypis edytorski]

Montelupich — więzienie znajdujące się w Krakowie przy ul. Montelupich 7, daw. więzienie garnizonowe Armii Austro-Węgier, dziś areszt śledczy. W czasie II wojny światowej w budynku tym mieściło się więzienie policyjne podlegające Gestapo; szacuje się, że w tym okresie osadzonych było tu ok. 50 tys. osób (w tym profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego). Większość aresztowanych wywożono do obozów KL Auschwitz lub obozu pracy przymusowej Plaszow (Płaszów). [przypis edytorski]

Monte Mari — obecnie: Monte Mario, wzgórze w płn.-zach. Rzymie. [przypis edytorski]

Monte Mario — jedno z rzymskich wzgórz. [przypis edytorski]

Montenegro — Czarnogóra. [przypis edytorski]

„Monter” — Antoni Chruściel ps. „Monter” (1895–1960) — oficer zawodowy WP, w kampanii 1939 roku jako ppłk dypl. dowódca 82 Pułku Piechoty, od 1941 roku Komendant Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ (następnie AK). W powstaniu nominalnie dowodził całością sił polskich. Od 1942 pułkownik, 14 września 1944 awansowany do stopnia generała brygady. Po wojnie na emigracji. [przypis edytorski]

Monte Rosa — masyw górski w Alpach Pennińskich, na pograniczu włosko-szwajcarskim, drugi co do wysokości w Alpach; jego nazwa pochodzi od regionalnego słowa rouése oznaczającego lodowiec. [przypis edytorski]

Monte Salerno — w innym tłum. Mont-Salerno. [przypis edytorski]

Monte San Spirito — Monte di Santo Spirito, wzgórze znajdujące się w Rzymie pomiędzy Janikulum i Watykanem. [przypis edytorski]

Monteskiusz a. Montesquieu (1689–1755) — właśc. Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu, francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz oświeceniowy, członek Akademii Francuskiej od 1728 r. [przypis edytorski]

Monteskiusz — Montesquieu, Charles Louis (1689–1755), francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa. [przypis edytorski]

Monteskiusz, właśc. Charles Louis Montesquieu (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia. [przypis edytorski]

Monteskiusz, właśc. Charles Louis Montesquieu (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia; autor Listów perskich i Ducha Praw. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu, pol. Monteskiusz (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z gł. przedstawicieli oświecenia; urodzony w zamku La Brède w płd.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Montesquieu, Charles Louis, pol. Monteskiusz (1689–1755) — francuski filozof i pisarz, teoretyk prawa, jeden z głównych przedstawicieli oświecenia; autor Listów perskich i Ducha Praw. [przypis edytorski]

Montesquieu, Rousseau, Voltaire, Diderot — myśliciele francuscy epoki oświecenia. [przypis edytorski]

Montezuma II (1466–1520) — od 1503 władca Azteków; stracił władzę wraz z najazdem Hiszpanii na Meksyk w 1519 roku. [przypis edytorski]

Montezuma II (1466–1520) — władca meksykańskiego imperium Azteków, który w przybyciu Hiszpanów pod wodzą Cortésa widział spełnienie przepowiedni o powrocie jednego z bogów; zginął podczas powstania w stolicy, usiłując nakłonić wzburzoną ludność do podporządkowania się Hiszpanom. [przypis edytorski]

Montfaucon, Bernard de (1655–1741) — francuski mnich, uczony, paleograf, uważany za jednego z założycieli nowożytnej archeologii; autor m.in. 15-tomowego dzieła L'antiquité expliquée et en représentée (1719–1724), w wielkim formacie in folio, zawierającego miedzioryty przedstawiające zabytki klasycznej starożytności. [przypis edytorski]

Montherlant, Henri Millon de (1895–1972) — francuski prozaik i dramaturg, członek Akademii Francuskiej (od 1960), znany gł. z głośnego, 4-tomowego cyklu Dziewczęta (1936–39). [przypis edytorski]

Monthyon, François Gédéon Bailly de (1776–1850) — francuski generał i polityk. [przypis edytorski]

Monti, Vincenzo (1754–1828) — włoski poeta, prozaik, dramaturg i tłumacz. [przypis edytorski]

Montjoie — dosł. góra radości; tłumaczone także jako: Góra chwały. [przypis edytorski]

Montjoie — Góra chwały; dosł. fr. góra (szczyt) radości. [przypis edytorski]

Montlosier, właśc. François Dominique de Reynaud, książę de Montlosier (1755–1838) — konserwatywny francuski polityk i pisarz. [przypis edytorski]

Montmajour — posiadłość ok. 4 km na płn.-wsch. od Arles, z dawnym benedyktyńskim zespołem klasztornym, założonym w X w., podupadłym pod koniec XVIII w. i oficjalnie zsekularyzowanym w 1786, kiedy jego tytularny opat odmówił płacenia na jego utrzymanie. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczna dzielnica w płn. części Paryża, położona na wzgórzu o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczna dzielnica w płn. części Paryża, położona na wzgórzu o tej samej nazwie; zginął na Montmartre: podczas walk w obronie Paryża przed armiami sprzymierzonych wojsk austriackich, rosyjskich i pruskich, 30 marca 1814. [przypis edytorski]

Montmartre — historyczne wzgórze Paryża zabudowane starymi kamienicami, ulubione miejsce artystycznej cyganerii. [przypis edytorski]

Montmorency, Filip van, hrabia Horn, (1524–1568) — wojskowy w służbie króla Hiszpanii Filipa II, admirał Niderlandów, przeciwstawił się hiszpańskiemu terrorowi i był zwolennikiem tolerancji religijnej; aresztowany i ścięty razem z Egmontem. [przypis edytorski]

Montmorency — miasto i gmina we Francji; na miejscowym cmentarzu zostali pochowani m.in. Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid i Julian Ursyn Niemcewicz. [przypis edytorski]

Montone, Braccio da (1368–1424) — włoski kondotier (dowódca oddziałów wojsk najemnych we Włoszech w XIV–XVI w.). [przypis edytorski]

montowa bułeczka (daw.) — wypieczona z mąki montowej, czyli pszennej w najlepszym gatunku. [przypis edytorski]

Montoya, Gabriel (1868–1914) — jeden z artystów piszących i wykonujących piosenki w kabarecie „Chat noir”; z zawodu lekarz. [przypis edytorski]

Mont Valerien — wzgórze położone kilka kilometrów na zachód od Paryża. [przypis edytorski]

Montwiłł i Trajnys — dziś historia mówi o jednym bracie Mendoga (Mindowsa), Dowsprunku (litew. Dausprungas), odsuniętym od władzy (i być może zabitym) nieco później. Córka Dowsprunka została drugą żoną księcia Daniela Halickiego, a synem Dowsprunka był prawdopodobnie Towtywił (Towciwiłł), książę Połocka. [przypis edytorski]

Montwiłł właśc. Józef Anastazy Mirecki (1879–1908) — socjalista polski, jeden z przywódców Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej (OB PPS), członek jej Wydziału Bojowego, organizator i uczestnik wielu zamachów; działał pod pseudonimami: „Montwiłł”, „Grzegorz”, „Bronisław”, „Sawicki”; zginął 9 października 1908 r., stracony na stokach Cytadeli Warszawskiej. [przypis edytorski]

monument (łac. monumentum) — pomnik; trwała pamiątka czegoś. [przypis edytorski]

Mooney, Thomas (1882–1942) — amerykański działacz polityczny i przywódca związkowy; na podstawie sfałszowanych dowodów i fałszywych zeznań wraz z Warrenem Billingsem uznany za winnego zamachu bombowego w San Francisco w 1916 i skazany na śmierć przez powieszenie; w 1918 jego wyrok zamieniono na dożywotnie więzienie; po międzynarodowych kampaniach i publikacjach wykazujących fałszywość zarzutów został w 1939 ułaskawiony. [przypis edytorski]

Moore, George Augustus (1852–1933) — pisarz, poeta, krytyk i dramaturg irlandzki, pod wpływem Émile'a Zoli jako pierwszy przeniósł do literatury anglojęzycznej naturalizm. [przypis edytorski]

Moore, Thomas (1779–1852) — poeta irlandzki. [przypis edytorski]

moors (ang.) — otwarte, nieuprawiane wyżyny, zwykle porośnięte wrzosowiskami. [przypis edytorski]

mopanek (daw.) — zdr. od mopan, mości pan; iron.: szlachetka. [przypis edytorski]

mopanku (daw., pot.) — forma grzecznościowa używana poufale, na ogół przy bezpośrednim zwracaniu się do rozmówcy; zdr. od mopanie (skrót od: mości panie). [przypis edytorski]

Mopr — Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom (MOPR), organizacja społeczna założona w 1922 roku w Moskwie w celu niesienia pomocy rewolucjonistom, więźniom politycznym i ich rodzinom. [przypis edytorski]

mopsu (daw. forma C. lp) — dziś: mopsowi. [przypis edytorski]

Mopsus (mit. gr.) — bohater wojny trojańskiej, założyciel wyroczni przepowiadającej przyszłość ze snów. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej i Polskiej Partii Socjalistycznej, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, w latach 1919–1930 poseł na sejm; po wejściu w 1926, wbrew stanowisku PPS, do rządu Józefa Piłsudskiego jako minister robót publicznych, został w 1927 usunięty z tego ugrupowania; w 1930 wstąpił do Centralnego Zrzeszenia Klasowych Związków Zawodowych, w grudniu został jego przewodniczącym, zaś w marcu 1931 z kilkoma innymi działaczami doprowadził do rozłamu i połączenia części zrzeszenia z sanacyjnymi związkami zawodowymi w Związek Związków Zawodowych (ZZZ), wspierany przez rząd sanacyjny. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

Moraczewski, Jędrzej (1870–1944) — działacz socjalistyczny, premier Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej (który m.in. przyznał prawo wyborcze kobietom oraz zatwierdził ośmiogodzinny dzień pracy), w latach 1919–1930 poseł na sejm. [przypis edytorski]

mora — gra hazardowa; grający jednocześnie podnosili prawe dłonie, wygrywał ten, kto pierwszy odgadł liczbę wyprostowanych palców. [przypis edytorski]

morał — morale, gotowość do spełnienia obowiązku, poczucie odpowiedzialności, postawa moralna. [przypis edytorski]

morał — tu w znaczeniu: moralizowanie, moralność. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — brak poczucia moralności, niezdolność do zrozumienia zasad i wartości moralnych oraz kierowania się nimi. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny. Historyczny termin określający szczególną postać rozstroju psychicznego; szaleństwo charakteryzujące się wypaczeniem uczuć, skłonności, temperamentu bez zauważalnych zaburzeń wiedzy czy zdolności rozumowania. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny, hist. termin medyczny oznaczający patologiczny brak naturalnych odczuć, uczuć, skłonności i instynktów moralnych. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — obłęd moralny; tu: odchylenie od norm zdrowia moralnego; zboczenie. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.: szaleństwo, wypaczenie moralności) — w XIX w. pojęcie medyczne, opisujące rozstrój psychiczny polegający na wypaczeniu odczuć moralnych, poczucia sprawiedliwości itp.; tu przen. lub pogard.: upadek obyczajów. [przypis edytorski]

moral insanity (ang.) — wypaczenie moralne. [przypis edytorski]

moral insanity — dosł.: obłęd moralny; patologiczny brak kryteriów moralnych; zazwyczaj towarzyszy niedorozwojowi umysłowemu. [przypis edytorski]

Morand, Paul (1888–1976) — fr. pisarz i dyplomata, autor wielu powieści i opowiadań z życia elity towarzyskiej i reportaży z różnych stron świata, chwalonych w okresie międzywojennym za elegancję stylu, erudycję i dowcipny język; tu zapewne mowa o książce Fermé la nuit (1923). [przypis edytorski]

Morand, Sauveur François (1697–1773) — wybitny chirurg francuski, członek Królewskiej Akademii Nauk (1725). [przypis edytorski]

mora — rodzaj tkaniny jedwabnej, ozdobionej falistym deseniem. [przypis edytorski]

mora — tkanina jedwabna ze smugowatym deseniem przypominającym słoje drzewa. [przypis edytorski]

mora — tkanina jedwabna ze smugowatym deseniem przypominającym słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap lub mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych. [przypis edytorski]

mora — tkanina, najczęściej jedwabna, mająca deseń przypominający słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap czy mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych. [przypis edytorski]

mora — tkanina, najczęściej jedwabna, mająca deseń przypominający słoje drzewa; używana jako wykończenie kołnierzy, klap czy mankietów uroczystych kreacji, a także do wyrobu wstąg do orderów oraz szat liturgicznych i elementów stroju dygnitarzy kościelnych (piuski, mankiety i pas sutanny papieża, kardynałów i legatów papieskich). [przypis edytorski]

moratorium (z łac.) — odroczenie terminu płatności lub wstrzymanie, zawieszenie jakichś działań ze względu na szczególne okoliczności. [przypis edytorski]

moratorium (z łac.) — wstrzymanie, zawieszenie. Felek stara się używać jak najwięcej trudnych słów prawniczych, nie zawsze trafnie. [przypis edytorski]

Morawa — dziś: Morawy, kraina historyczna we wschodnich Czechach, w różnych okresach kontrolowana przez Czechy, Polskę, Węgry i dynastię Habsburgów. [przypis edytorski]

Morawski, Kazimierz (1852–1925) — filolog klasyczny, profesor, rektor UJ, prezes Polskiej Akademii Umiejętności, odznaczony Orderem Orła Białego. [przypis edytorski]

Morawski, Teodor (1797–1879) — polityk, historyk, uczestnik powstania listopadowego. Na emigracji związany z obozem księcia Adama Czartoryskiego. Opublikował 6-tomowe Dzieje narodu polskiego w krótkości zebrane. [przypis edytorski]

Morawski, Zdzisław (1859–1928) — polski prawnik, minister ds. Galicji w rządzie austriackim (1914–1915). [przypis edytorski]

Morawy a. Morava — czeska kraina historyczna. [przypis edytorski]

Morawy — czeska kraina historyczna. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność, miękkość; zniewieściałość. [przypis edytorski]

morbidezza (z wł.) — nadmierna delikatność. [przypis edytorski]

morbleu (fr.) — do licha. [przypis edytorski]

mordarz (starop.) — morderca. [przypis edytorski]

Mordechaj a. Marchodeusz — syn Jaira z pokolenia Beniamina, służący na dworze w Suzie; ojczym Estery, który podesłał ją Kserksesowi (Achaszweroszowi), gdy ten szukał żony (Est 2,4–8). Znany również z tego, że, wierny swojej religii, nie oddawał pokłonów najwyższemu urzędnikowi królewskiemu, Hamanowi (Est 3,2–5), za co ten miał skazać jego i cały naród żydowski na śmierć (Est 3,5–6). Dzięki wstawiennictwu Estery, Żydzi zostali ocaleni, natomiast Haman poniósł śmierć (Est 8,5–8). [przypis edytorski]

Mordechaj i Estera — postacie z biblijnej Księgi Estery: Estera była młodą Żydówką wychowywaną w czasie niewoli babilońskiej przez swojego kuzyna Mordechaja; została żoną króla perskiego Achaszwerosza, wybraną spośród wielu piękności kraju. [przypis edytorski]

morderce — dziś popr.: mordercy. [przypis edytorski]

Morderer — wym. jak ang. murderer: morderca. [przypis edytorski]

morderowy (daw., z fr.) — brunatnoczerwony. [przypis edytorski]

morderz (daw.) — morderca, zabójca. [przypis edytorski]

mordious — przekleństwo gaskońskie, od: mort de Dious: śmierć Boża. [przypis edytorski]

mord kapturowy — mord na zlecenie, przeważnie polityczne, dokonany przez nasłanych, tajemniczych sprawców; Niemcy w czasie wojny popełniali takie zbrodnie w okupowanych państwach. [przypis edytorski]

mordować — tu: męczyć. [przypis edytorski]

mord straszny popełnion na Lemnie — kobiety z wyspy Lemnos zaniedbały ofiary dla Afrodyty, za co bogini ukarała je przykrym zapachem, który sprawił, że mężczyźni porzucili je i wzięli sobie branki porwane z Tracji. W zemście kobiety w ciągu jednej nocy wymordowały swoich mężów, ojców, braci i synów, zabijając wszystkich mężczyzn na wyspie. [przypis edytorski]

Mordwini a. Mordwa — ludność mówiąca językami ugrofińskimi z grupy języków wołżańskich; zamieszkująca rozproszonymi grupami Rosję, m.in.: Republikę Mordwińską, Republikę Tatarstanu, obwody: samarski, penzeński, orenburski, niżnonowogrodzki oraz Syberię; obecna także w Azji Środkowej w Armenii. [przypis edytorski]

mordy z 30 czerwca — tzw. Noc długich noży, czyli akcja schwytania i wymordowania przeciwników Adolfa Hitlera wewnątrz ruchu narodowosocjalistycznego. Tej nocy SS i wojsko zajęły główną siedzibę dowództwa SA i aresztowały jego dowódcę Ernsta Röhma. [przypis edytorski]

Moréas, Jean, właśc. Papadiamontopoulos, Ioannis (1856–1910) — poeta grecki piszący po francusku; przedstawiciel symbolizmu, twórca nazwy nurtu i autor pierwszego manifestu; autor m.in.: Les Syrtes (1884), Cantilènes (Kantyleny, 1886), Le Pèlerin passionné (Pielgrzym, 1891), Stances (Stance, 1893), Contes de la vieille France (Głos starej Francji, 1904), Iphigénie, tragédie en 5 actes (Ifigenia: tragedia w pięciu aktach, 1904), En rêvant sur un album de dessins (Śpiąc nad albumem obrazów, 1911); część jego twórczości, oddającej nastrojem melancholię i pesymizm fin de siècle'u, była tłumaczona na polski przez poetów Młodej Polski: Zenon Przesmycki (Kantyleny), Wincenty Korab-Brzozowski (Stance), Bronisława Ostrowska (wybrane wiersze). [przypis edytorski]