Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 7334 przypisów.

Boucaniers — Piraten der Antillen im 17. und 18. Jh. [przypis edytorski]

bouchées à la reine (fr.) — dosł.: przekąski królowej; paszteciki z ciasta francuskiego faszerowane mięsem. [przypis edytorski]

Boucher (1703–1770) — jeden z najcelniejszych malarzy francuskich XVIII stulecia. [przypis tłumacza]

Boucher, François (1703–1770) — francuski malarz rokokowy. [przypis edytorski]

Boucher, François (1703–1770) — francuski malarz rokokowy. [przypis edytorski]

Boucheron — paryski sklep z luksusową biżuterią i zegarkami, zał. w 1858 przez Frédérica Boucherona (1830–1902). [przypis edytorski]

Boudet, Antoine (1715–1787) — francuski drukarz i księgarz; wydawca m.in. czasopisma „Journal oeconomique ou Mémoires, notes et avis sur les arts, l'agriculture et le commerce” (tj. Dziennik ekonomiczny czyli Pamiętniki, notatki i opinie na temat sztuki, rolnictwa i handlu; 1751–1772). [przypis edytorski]

Bouffé, Hugues (1800–1888) — francuski aktor komiczny. [przypis edytorski]

Boufflers, właśc. Louis-François de Boufflers (1644–1711) — francuski wojskowy, diuk de Boufflers, marszałek Francji, jeden z dowódców armii Ludwika XIV. [przypis edytorski]

bouffonnerie (fr.) — błazenada, bufonada. [przypis edytorski]

bougainvillia — roślina podzwrotnikowa, nazwana na czcić Bougainville'a, podróżnika francuskiego XVIII w. [przypis tłumacza]

Bouguereau, William Adolphe (1825–1905) — malarz francuski, przedstawiciel akademizmu, autor wielkich kompozycji figuralnych o tematyce religijnej, mitologicznej i historycznej. [przypis edytorski]

bouillotte — dawna francuska hazardowa gra karciana, popularna w XIX w. [przypis edytorski]

Boulanger, Georges Ernest Jean-Marie (1837–1891) — generał i polityk fr., uczestnik wojny fr.-austr. w 1859 i wojny fr.-pruskiej w l. 1870–1871, brał udział w tłumieniu Komuny Paryskiej w 1871, za co dostał Komandorię Legii Honorowej; w 1884 dowodził wojskami fr. w Tunezji; w latach 1886–1887 minister wojny; popularny kręgach antyrepublikańskich i nacjonalistycznych, nawoływał do wprowadzenia dyktatury oraz odzyskania Alzacji i Lotaryngii; w 1889 r. jego zwolennicy podjęli nieudaną próbę zamachu stanu, po tych wydarzeniach Boulanger zbiegł do Belgii, gdzie zmarł śmiercią samobójczą; jego radykalne poglądy polityczne i ich społeczne powodzenie dały podstawę do stworzenia terminu bulanżyzm (fr. boulangisme) na określenie fr. nacjonalistycznego ruchu politycznego w końcu XIX w. [przypis edytorski]

Boulanger, Nicolas Antoine (1722–1759) — francuski inżynier i filozof, autor rozpraw na temat naturalnego pochodzenia wierzeń i praktyk religijnych, opublikowanych po jego śmierci, głównie Recherches sur l'origine du despotisme oriental (Badania nad pochodzeniem wschodniego despotyzmu, 1761) oraz L'Antiquité dévoilée par ses usages, ou Examen critique des principales opinions, cérémonies et institutions religieuses et politiques des différents peuples de la terre (Starożytność odkryta przez swe zwyczaje, czyli badanie krytyczne głównych poglądów, obrządków i instytucji religijnych i politycznych różnych ludów ziemi, 1766). [przypis edytorski]

Boule, André Charles (1642–1732) — najsłynniejszy francuski projektant i wytwórca artystycznych mebli; pracował na dworze Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Boule de suif (fr.) — tytuł pol.: Baryłeczka; opowiadanie G. de Maupassanta z 1808 r. o francuskiej prostytutce, która najpierw namawiana do spędzenia nocy z pruskim oficerem, by uwolnić zatrzymanych współtowarzyszy i umożliwić im dalszą podróż przez okupowaną Francję, później za ten czyn zostaje przez nich potępiona. [przypis edytorski]

Boulestin — gatunek fr. koniaku. [przypis edytorski]

boulevardier (fr.) — bywalec paryskich bulwarów. [przypis edytorski]

Boulle, Charles André (1642–1732) — francuski projektant i wytwórca mebli; mistrz intarsji, reprezentant stylu Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Boulle, Charles André Boulle (1642–1732) — fr. projektant luksusowych i kosztownych mebli z czasów Ludwika XIV. [przypis edytorski]

Boulogne — miasto i region w północnej Francji. [przypis edytorski]

Bo u Polaków Charitas z Amorem — Nie rad bym przechodzić granic, laikowi naznaczonych, wszakże, jeżeli to herezją, to zapytuję, co jest Akt pragnienia, stygmaty, etc. [etc. (łac. et caetera): itd. (skrót od: i tak dalej); Red. WL.]. [przypis autorski]

bouquet d'Afrique (fr.) — bukiet Afryki (tu w znaczeniu: woń, zapach). [przypis edytorski]

Bouquinisten am Quai — Büchertrödler an den Kaimauern der Seine. [przypis edytorski]

Bourbaki, Charles Dénis Sauter (1816–1897) — generał francuski. W obliczu klęski w trakcie wojny z Prusami (1871) próbował popełnić samobójstwo. [przypis edytorski]

Bourbon-Conti, Franciszek Ludwik de (1664–1709) — francuski arystokrata, książę Conti (od 1685); w 1697 oficjalnie wybrany królem Polski przez większość sejmową, zmuszony do wycofania się wobec wcześniejszego wkroczenia z armią do Rzeczpospolitej Augusta II Mocnego, kontrkandydata popieranego przez Rosję. [przypis edytorski]

Bourbon-Montpensier de, Karol — w 1527 r. na czele wojsk hiszpańskich i niemieckich podbił Rzym. [przypis edytorski]

Bourbonne-les-Bains — miejscowość w płn.-wsch. Francji, uzdrowisko z gorącymi źródłami. [przypis edytorski]

Bourdaloue, Louis (1632–1704) — francuski jezuita, kaznodzieja, ceniony jako wybitny mówca. [przypis edytorski]

bourgeoisement (fr.) — tu: elegancko a. banalnie. [przypis edytorski]

bourgeois (fr.) — burżuj, mieszczuch. [przypis edytorski]

bourgeois (fr.) — mieszczanin, mieszczuch. [przypis redakcyjny]

bourgeoisie (fr.) — burżuazja. [przypis edytorski]

bourgeois (z franc.) — tu: mieszczanin. [przypis edytorski]

Bourges, Clémence de (ok. 1530–ok. 1560) — postać z lyońskiego środowiska literackiego. [przypis edytorski]

Bourges, Élémir (1852–1925) — francuski pisarz, autor powieści erudycyjnych, pisanych wykwintnym stylem, nasyconych alegoriami; Zmierzch bogów. [przypis edytorski]

Bourget, Maupassant — pisarze francuscy: Paul Bourget (1852–1935), autor powieści psychologicznych; Guy de Maupassant (1850–1893), autor m.in. powieści Bel-Ami oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — cieszący się uznaniem współczesnych pisarz fr., członek Akademii Francuskiej, twórca powieści psychologicznych i obyczajowych, m. in. La Terre promise. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — francuski pisarz, autor powieści psychologicznych; pięciokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, uznawany za jednego z największych powieściopisarzy przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — francuski pisarz, autor powieści psychologicznych. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — francuski pisarz i krytyk; napisał głośną powieść Le Disciple (Uczeń, 1889), wymierzoną przeciw ateizmowi i pozytywizmowi w nauce i moralności. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — fr. pisarz, autor powieści psychologicznych, uważany za najlepszego obserwatora obyczajów swoich czasów. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — pisarz francuski, autor powieści psychologicznych, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Bourget, Paul (1852–1935) — pisarz fr., autor powieści psychologicznych, m.in. La Terre promise, członek Akademii Francuskiej (1894). [przypis edytorski]

Bourget, Rolland, Groscalud — francuscy pisarze. [przypis edytorski]

Bourignon, Antoinette (1616–1680) — francusko-flamandzka mistyczka i reformatorka chrześcijańska; w swoich pismach głosiła rychłe nadejście końca świata, uważała się za wybraną przez Boga do przywrócenia prawdziwego chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

bourreaux (fr. forma lm) — katów. [przypis edytorski]

Bouteron, Marcel (1877–1962) — fr. bibliotekarz i historyk literatury. [przypis edytorski]

bouts rimés (fr.) — gra towarzyska, polegająca na dopisywaniu wierszy do zadanych słów, które miały pojawiać się w pozycji rymowej. [przypis edytorski]

Bouvard et Pécuchet — ostatnia, niedokończona powieść francuskiego powieściopisarza Gustave'a Flauberta, wyd. pośmiertne 1881; jej tytułowi bohaterowie oddają się zgłębianiu kolejno poszczególnych dziedzin wiedzy, w każdej z nich jednakże znajdując rozczarowanie nauką, sztuką i ostatecznie światem. [przypis edytorski]

Bouvard i Pécuchet — ostatnia, niedokończona powieść francuskiego powieściopisarza Gustave'a Flauberta, wyd. 1881. [przypis edytorski]

Bovary, Emma — bohaterka powieści Pani Bovary Gustave'a Flauberta, nieszczęśliwa w małżeństwie i wielokrotnie zdradzająca męża. [przypis edytorski]

Bowaryzm — fr. Le Bovarysme, la psychologie dans l’œuvre de Flaubert, dzieło Gaultiera z 1892 r. lub tego samego autora fr. Le Bovarysme: essai sur le pouvoir d'imaginer z 1902 roku. [przypis edytorski]

Bow, Clara (1905–1965) — właśc. Clara Gordon Bow; amer. aktorka, ikona kina niemego, symbol seksu kinematografii lat 20. XX w.; charakterystycznymi cechami jej urody były: burza krótkich, kręconych włosów, drobna postura i delikatne rysy twarzy. [przypis edytorski]

Bo w czas im dalej zajdzie moje lato — Nieszczęścia, na które od dawna zasłużyła sobie Florencja, nie będą przedwczesne. Poeta życzy, aby nieuniknione klęski nadeszły rychło, gdyż im on będzie starszy, tym mniej będzie miał siły zniesienia nieszczęść jego rodzinnego miasta. [przypis redakcyjny]

Bo Wenus mnie kocha — nic dziwnego, że ziemskie kobiety kochają się w ulubieńcu bogini. [przypis tłumacza]

Bowers, Elizabeth Crocker (1830–1895) — amerykańska aktorka i kierowniczka teatru, występująca zawodowo jako „Mrs. D. P. Bowers”. [przypis edytorski]

bowie knife — duży nóż, jaki Amerykanie zwykle noszą przy sobie. [przypis redakcyjny]

bowla — waza do ponczu. [przypis edytorski]

Bowo — Bowo z Agrymontu, brat Amona, miał dwu synów prawych: Wiwiana i Malagizego, i nieślubnego Aldygiera. [przypis redakcyjny]

Bo wpływ mego Anioła grób w blasku zobaczy — Słowa bardzo niejasne. Prawdopodobnie znaczą: „Bo pod wpływem anioła mego losu grób ujrzę w blasku” tj. jako coś bardzo pożądanego, zbawczego; [albo, na zasadzie niespójnej wewnętrznie, wieloznacznej „składni” wypowiedzi właściwej medium czy jasnowidzowi: „pod wpływem mojego Anioła, w blasku (jasnowidzenia) przewidzę (zwiastuję) czyjąś śmierć”; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Bowring, John (1792–1872) — brytyjski polityk, dyplomata i pisarz, gubernator Hongkongu (1854–1859); zwolennik polityki wolnego handlu, zniesienia ustaw zbożowych i zaprzestania wykonywania kary chłosty w armii. [przypis edytorski]

Bow Street — ulica w Covent Garden w Londynie, silnie związana z instytucjami prawa i porządku publicznego; istniał tu od 1740 r. sąd magistracki (Bow Street Magistrates' Court), rozstrzygający w pierwszej instancji sprawy dotyczące wszelkiego rodzaju przestępstw i wykroczeń; założył tę instytucję we własnym domu pod nr. 4 płk. Thomas de Veil, zostawszy sędzią pokoju w rejonie Westminsteru; jego następcą został w 1747 r. pisarz i autor sztuk teatralnych Henry Fielding, który utworzył pierwsze oddziały ochotniczej policji, znane jako Bow Street Runners; w 1832 r. policja metropolitalna uruchomiła na Bow Street komendę główną. [przypis edytorski]

Bo w życiu choć ta jedność (…) znużeniem — por. „Where weakness, strength, vice, virtue, sunk supine, alike in naked helplessness recline” (Lara [Byrona] I, 29). [przypis redakcyjny]

boy — chłopiec do posług i posyłek. [przypis autorski]

Boycott, Arthur Edwin (1877–1938) — brytyjski patolog i przyrodnik, nagrodzony honorowym członkostwem w Fellowship of the Royal Society (FRS), przyznawanym przez Królewskie Towarzystwo w Londynie dla Rozszerzania Wiedzy o Przyrodzie. [przypis edytorski]

Boyd, Walter (ok. 1754–1837) — angielski bankier zamieszkały w Paryżu, bliski współpracownik Pitta Młodszego. [przypis edytorski]

Boy — pseudonim literacki Tadeusza Żeleńskiego (1874–1941) pisarza, autora wierszy satyrycznych (m.in. dla kabaretu „Zielony Balonik”), krytyka literackiego i teatralnego, działacza społecznego (współpracował z Ireną Krzywicką); zasłużonego tłumacza literatury francuskiej. [przypis edytorski]

Boy — pseudonim literacki Tadeusza Żeleńskiego (1874–1941) pisarza, autora wierszy satyrycznych (m.in. dla kabaretu „Zielony Balonik”), krytyka literackiego i teatralnego, działacza społecznego (współpracował z Ireną Krzywicką); zasłużonego tłumacza literatury francuskiej. [przypis edytorski]

Boy — pseudonim Tadeusza Żeleńskiego (1874–1941), krytyka literackiego i teatralnego, tłumacza literatury francuskiej, lekarza z wykształcenia. [przypis edytorski]

Boy — pseudonim Tadeusza Żeleńskiego (1874–1941), krytyka literackiego i teatralnego, tłumacza literatury francuskiej, przyjaciela S. I. Witkiewicza. [przypis edytorski]

boy scout (ang.) — chłopiec-skaut, członek młodzieżowej organizacji skautowej, zapoczątkowanej przez Roberta Baden-Powella w Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

boys, hallo! (ang.) — cześć, chłopcy! [przypis edytorski]

Boy's Own Paper — „Gazeta Chłopca”, bardzo rozpowszechnione w Anglii pismo dla chłopców. [przypis tłumacza]

Boy-Żeleński, Tadeusz (1874–1941) — pisarz, poeta, krytyk teatralny i literacki, tłumacz literatury i popularyzator kultury francuskiej, publicysta, działacz społeczny, z wykształcenia i zawodu doktor medycyny; praktykując jako lekarz kolejowy i pediatra, stał się działaczem społecznym, zaczął propagować świadome macierzyństwo i właściwą opiekę nad niemowlętami; autor m.in. zbioru felietonów na temat praw reprodukcyjnych kobiet i realiów życia kobiet w Polsce: Piekło kobiet. [przypis edytorski]

Boy-Żeleński wspomina, że w tym okresie (1893 r.) uwielbiał Sienkiewicza właśnie za Bez dogmatu — Boy-Żeleński Znaszli ten kraj?, Warszawa 1931, s. 79. [przypis autorski]

Boy-Żeleński (…) wyjaśniał, że (…) „Młoda Polska to byłby (…) zespół pisarzy (…), którzy zjawili się między rokiem 1890 a 1910”Młoda Polska. Wybór poezji, oprac. Tadeusz Żeleński (Boy), Wrocław 1947, s. 3. Przesmycki nie zgodził się na zamieszczenie swych wierszy w tej antologii, pisząc do wydawnictwa Ossolineum (24 II 1939): „Ta grupa literacka powstała gdzieś po mnie i nie znalazła w wydawanej przeze mnie »Chimerze« żadnego akcesu” (J. Detko, Boy, Miriam i Młoda Polska, „Współczesność” 1964, nr 24). [przypis autorski]

bożą zemstę potrawą ukoi — Podług podania gminnego we Włoszech, potrawa zjedzona przez zbójcę na grobie tego, którego zabił, gładziła zbrodnię i zasłaniała go przed sprawiedliwą zemstą bożą. [przypis redakcyjny]

Boża Męka — przydrożny krzyż z wizerunkiem Chrystusa. [przypis edytorski]

boża nóżka — hebrajskie i greckie określenie zgangrenowanych członków. [przypis tłumacza]

bożę — dziś D.lp r.ż.: bożą. [przypis edytorski]

bożęta — słowiańskie opiekuńcze duchy domowe, zapewniające dostatek, często wywodzone od dusz zmarłych przodków. [przypis edytorski]

Boże, Boże, odwróć ten kielich — nawiązanie do słów Jezusa Chrystusa, wypowiedzianych w modlitwie przed ukrzyżowaniem: „Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ode Mnie ten kielich! Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech się stanie!” (Łk 22, 42). [przypis redakcyjny]

Bo żeby na sejm posłem abo deputatem… — ani myśli o urzędzie posła lub deputata. [przypis redakcyjny]

Boże caria chrani (ros.) — Boże chroń cara; rosyjski hymn państwowy w latach 1833-1917. [przypis edytorski]

Boże, caria chrani (ros.) — Boże, strzeż cara. [przypis edytorski]

Boże, coś Polskę… — Autorem pierwszej wersji hymnu Boże, coś Polskę jest Alojzy Feliński. Tekst powstał na zamówienie wielkiego księcia Konstantego i został napisany na cześć monarchy Królestwa Polskiego, a zarazem cara Rosji, Aleksandra I. Opublikowany został 20 lipca 1816 r. w „Gazecie Warszawskiej” pod tytułem Pieśń narodowa za pomyślność króla. Hymn wywołał polemikę: w lutym 1817 r. „Pamiętnik Warszawski czyli Dziennik Nauk i Umiejętności” opublikował wersję hymnu Antoniego Goreckiego pod znaczącym tytułem Hymn do Boga o zachowaniu wolności. Wykonywana podczas uroczystości kościelnych i patriotycznych pieśń zyskała sobie wielką popularność i ulegała licznym przekształceniom. Podczas poprzedzających wybuch powstania styczniowego masowych manifestacji narodowych, jakie odbywały się przede wszystkim w kościołach, hymn uzyskał znaną dziś postać. Obejmuje ona po części zarówno wersję Felińskiego (dwie pierwsze strofy, fragmenty trzeciej), jak wersję Goreckiego (modyfikacja refrenu, trzecia i czwarta strofa). Początkowa melodia autorstwa kapitana Jana Nepomucena Kraszewskiego z 4-o pułku piechoty poszła w zapomnienie, a zastąpiły ją znane melodie kościelne (najpierw Bądź pozdrowiona Panienko Maryjo, a później Serdeczna Matko). Najbliższą publikowanej tu wersji jest pochodząca z epoki przedpowstaniowej, wydana pod tytułem Modlitwa za Ojczyznę w zeszycie pierwszym Śpiewów nabożnych polskich, [Warszawa] 1861. [przypis edytorski]

Boże, coś Polskę (…) sławę — dwie pierwsze strofy hymnu pochodzą z pierwotnej wersji tekstu autorstwa Felińskiego; drobne rozbieżności wskazano w przypisach. [przypis edytorski]

Boże (…) Daj królowi, któregoś przez ręce kapłana twego postawił, sądy twoje i sprawiedliwość twoję synowi jego! Niech lud twój sądzi w sprawiedliwości i ubogie twoje w rozsądku! Niech góry i pagórki, to jest rada i panowie jego, przyjmują ludkom twoim pokój — parafraza Ps 71, 1–3. [przypis edytorski]

boże drzewko, łac. Artemisia abrotanum — półkrzew z rodziny astrowatych, wykorzystywany w medycynie ludowej. [przypis edytorski]

Bożego Ciała — ruchome (uzależnione od daty Wielkanocy danego roku) święto katolickie, przypadające późną wiosną, obchodzone ku czci Najświętszego Sakramentu, czyli ciała i krwi Chrystusa; ustanowione zostało w 1264 r. przez papieża Urbana IV w odpowiedzi na kwestionowanie przez niektórych teologów średniowiecznych realnej obecności Chrystusa w Eucharystii (tj. chlebie i winie podczas mszy). [przypis edytorski]

bożek Dagon — „A książęta Philistyńskie zeszły się były pospołu, żeby ofiarowały ofiary wielkie Dagonowi, bogu swemu” (Sdz 16, 23 etc). [przypis tłumacza]