Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 478 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | francuski | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia grecka | włoski

Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 607 przypisów.

co zdarzyło się w Rzymie w dwieście sześćdziesiąt lat po założeniu onegoż — Anegdota ta wzięta jest z żywota Marka Aurelego, pióra Ant. Guerara (1527). [przypis tłumacza]

co znów począć z tym Ramem i Gallandem — Dwaj humaniści, współcześni i znajomi Rabelais'go. Pierwszy, Piotr Ramee (1515–72) nauczyciel filozofii, anty-arystotelik; drugi Piotr Galland († 1559) rektor kolegium w Boncourt. [przypis tłumacza]

co zrobili Mars i Wenera — znane podanie greckie o miłostkach z Aresem (Marsem) Afrodyty (Wenery), której mąż, Hefajstos, był brzydki i kulawy. [przypis tłumacza]

cozzar — wskazówka dla dyrygenta zaznaczona na marginesie tekstu [cozzare (wł.): uderzać; red. WL]. [przypis tłumacza]

Cras (…) vexit — Horatius, Odae, III, 29, 43. [przypis tłumacza]

Credit (…) mari — Lucretius, De rerum natura, V, 653. [przypis tłumacza]

Credo (…) apresso — „Wierzę, że na ostatku zimy znamienite/ Dzieła porobił; ale iż były zakryte,/ I jam do tego czasu o nich nic nie słyszał,/ Nie winienem, że o nich nic nie będę pisał./ Bo Orland więcej był zwykł czynić, niźli swoje/ Sprawy potem powiadać i czci godne boje,/ I wszystkie jego dzieła nie były wiedziane/ Okrom tych, które były od świadków widziane” (Ariosto Orland szalony XI, 81; przekład Piotra Kochanowskiego). [przypis tłumacza]

Credo — gra słów na wyrazie Credo i kredycie [Credo — modlitwa „Wierzę w Boga Ojca”, wyznanie wiary; Red.WL]. [przypis tłumacza]

crocodilon (…) venerantur — Iuvenalis, Satirae, XV, 2. [przypis tłumacza]

cudowne przymioty Scypiona Afrykańskiego (…) — por. Cicero, De officiis, II, 22. [przypis tłumacza]

Cudy nie są już potrzebne (…) Cudy za Dioklecjana i za Ariusza — Cały ten ustęp ma podwójne znaczenie i kryje aluzję do sporu jansenistów i cudu w Port-Royal. [przypis tłumacza]

Cudy nie są już potrzebne, ponieważ je już mamy — Pascal cytuje tu zarzut przeciwników cudu w Port-Royal, aby ich zbić. [przypis tłumacza]

Cui malus (…) potest — Martialis, Epigrammata, XII, 82. [przypis tłumacza]

Cui (…) palatus — Cicero, De finibus bonorum et malorum, II, 8. [przypis tłumacza]

Cui (…) palmae — Horatius, Epistulae I, 1, 51. [przypis tłumacza]

Cuius (…) cunnilinguis — Martialis, Epigrammata, VII, 94. [przypis tłumacza]

Cuius (…) inhaeret — Horatius, Epodes, X, 11, 19. [przypis tłumacza]

Cuiusque (…) bonis — Manilius, Astronomica, II, 8. [przypis tłumacza]

cui vivendi (…) est — Cicero, Paradoxa stoicorum, V, 1. [przypis tłumacza]

cum amaritudinibus (łac.) — Wj 12, 8. [przypis tłumacza]

Cum (…) arva — Lucretius, De rerum natura, IV, 1099. [przypis tłumacza]

Cum in summa (…) crescat — Lucretius, De rerum natura, II, 1077. [przypis tłumacza]

Cum labor in damno est, crescit mortalis egestas (łac.) — Kiedy praca ustaje, i dobrobyt ludzi obumiera. [przypis tłumacza]

Cum morosa (…) vena — Aulus Persius Flaccus, Satirae, VI, 73. [przypis tłumacza]

Cum mutae (…) gliscunt — Lucretius, De rerum natura, V, 1058. [przypis tłumacza]

Cum (…) opus (łac.) — „Jeśli mnie śmierć ma zabrać, to wśród lubej pracy!” (Ovidius, Amores, II, 10, 36; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cum relego (…) lini — Ovidius, Epistulae ex Ponto, I, 5, 15. [przypis tłumacza]

Cum sunt partium iura obscura, reo favendum est potius quam actori (łac.) — Jeśli prawa stron są ciemne, raczej trzeba rozstrzygać na stronę obżałowanego niż skarżyciela. [przypis tłumacza]

Cum veritatem qua liberetur ignoret, (…) (łac.) — Św. Augustyn De civ. Dei. IV, 27: „Gdy nie zna prawdy, która by go wyzwoliła wystarczy mu to, co by go oszukało”. [przypis tłumacza]

Cum (…) viarum — Lucretius, De rerum natura, V, 1203. [przypis tłumacza]

Cunctaque (…) ardet — Ovidius, Metamorphoses, III, 424. [przypis tłumacza]

Cuncta (…) timet — Claudianus, In eutropium I, 182. [przypis tłumacza]

Cupidine (…) creduntur — Tacitus, Historiae, I, 22. [przypis tłumacza]

Curae (…) stupent (łac.) — „Lekkie troski mówią, ogromne milczą” (Seneca [Minor], Hippolytus [Phoedra], II, 604; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Curatio (…) mortuorum (łac.) — „Troska o pogrzeb i jakość jego, o wspaniałość obrządku mniej są potrzebne dla spokojności zmarłych niż dla pociechy żyjących” (Augustinus Aurelius, De civitate Dei, I, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) contemptius (łac.) — „Czym się dzieje [tj. dlaczego się tak dzieje; red. WL], że wyrocznie w Delfach już się nie pojawiają; i to nie mówię tego o naszym oświeconym wieku, lecz już od dawna uważane są za rzecz największej wzgardy godną?” (Cicero, De divinatione, II, 57; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Curentur (…) aegri — Iuvenalis, Satirae, XIII, 124. [przypis tłumacza]

cures — zmartwienia, kłopoty. [przypis tłumacza]

Curi (…) corda — Vergilius, Georgica, I, 123. [przypis tłumacza]

Curis animique doloribus quacunque ratione editum intercludere (łac.) — Wszelkimi sposobami odciąć bólom i troskom dostęp do duszy. [przypis tłumacza]

Cur (…) omne (łac.) — „I czegóż pragniesz jeszcze od życia? czy życia/ Nowego, które sczeźnie znów marnie, bez wdzięku?” (Lucretius, De rerum natura, III, 954; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) recedis (łac.) — „Czemuż to nie chcesz odejść jak syty biesiadnik/ Z uczty żywota?” (Lucretius, De rerum natura, III, 951; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) timenti (łac.) — „Czemuż, władco Olimpu, zachciało się tobie/ Ludziom i tak już nędznym, dodać jeszcze żądzę/ Poznania przyszłych nieszczęść przez wróżbiarskie sztuczki?/ Niech przyjdzie niespodzianie, cokolwiek przeznaczasz,/ Niech ślepy będzie człowiek na przyszłe swe losy,/ Niechaj mu wolno będzie mieć nadzieję w strachu!” (Lucanus, Pharsalia, II, 4–14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cycero gani niektórych przyjaciół, iż zwykli poświęcać astrologii (…) — Cyceron, O powinnościach, I, 16. [przypis tłumacza]

Cycero gani tę zmianę… — Cyceron, O prawach (De legibus) IV, 15–17. [przypis tłumacza]

Cyceron twierdzi, że Platon poznał go [Pitagorasa] osobiście w ItaliiDe republica I 10.18. [przypis tłumacza]

Cycero powiada, iż Chryzyp, próbując poniżyć siłę i zdatność zmysłów (…) — Cyceron, Księgi akademickie (Academica), IV, 27. [przypis tłumacza]

cyces — frędzle przymocowane do czterech rogów tałesu. [przypis tłumacza]

Cyfra ma dwojakie znaczenie (…) — Fragm. 45. [przypis tłumacza]

Cyfra o dwóch znaczeniach — Wedle innych a deux sens, czyli cyfra ma dwa znaczenia. [przypis tłumacza]

cyganów — wyraz ten użyty w znaczeniu cyganerii: nowomodnych literatów. [przypis tłumacza]

Cylicja — kraina nadmorska w południowo-wschodniej części Azji Mniejszej między Pamfylią a Syrią. [przypis tłumacza]

Cylicja — na południe od Kapadocji; król Syennesis pośredniczył wraz z Nabuchodonozorem między Alyattesem a Kyaksaresem po bitwie 28 maja 585; Cylicja poddała się Cyrusowi i dlatego zachowała samodzielność i swych królów pod rządami Persów. [przypis tłumacza]

Cymbrów pogromca — papież Juliusz II, który upokorzył Wenecjan. Aby Anglików skłonić do wojny przeciw Francji, wysłał im galerę naładowaną greckimi winami, szynkami i serem. [przypis tłumacza]

cymes (jid.) — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; tu: rarytas, smakołyk. [przypis tłumacza]

cynamon — hebr. kinnamôn, קִנָּמוֹן (Wj 30, 23). [przypis tłumacza]

Cypr — Κύπρος, po turecku Kibris. [przypis tłumacza]

Cyrano, Hektor Savignian de Cyrano, zwany de Bergerac (1620–1655) — sławny pojedynkarz i autor Podróży do księżyca, a jako taki poprzednik Verne'go i Flammariona. Oprócz tego napisał on tragedię pt. Agrypina, zawierającą wiele ustępów pełnych siły, oraz komedię pt. Le pédant joué, z której jedną scenę wcielił Molière do swego Scapina [Szelmostwa Skapena; red WL]. W czasie Frondy stanął Bergerac po stronie kardynała de Mazarin i popierał go piórem i orężem. Resztę biograficznych szczegółów zawiera sztuka sama. [przypis tłumacza]

cyrk przed domem — niby jak w cyrku, dla zadowolenia widzów mają się odbyć igrzyska — z głupim żołnierzem. [przypis tłumacza]

Cyrus przede wszystkim czynił wrażenie najskromniejszego… — Ksenofont, jako uczeń Sokratesa, stawia na pierwszym miejscu cnoty moralne (skromność), na drugim wojskowe. [przypis tłumacza]

Cyrus (…) rozpoczął pochód z Sardes — wiosną 401 p.n.e., prawdopodobnie marzec. [przypis tłumacza]

Cyrus (…) stawał, nie chroniąc głowy hełmem — miał więc na głowie turban perski, tzw. tiarę. [przypis tłumacza]

Cyrus (…) szacuje własną dobroć i dobroczynność ponad męstwo i zdobycze wojenne — por. Ksenofont, Cyrus, VIII, 4, 4. [przypis tłumacza]

cytatów w językach obcych, których Schopenhauer nie skąpi — sam doskonale władał siedmioma językami. [przypis tłumacza]

Cytaty wierszowane są moim przekładem. J.K. [przypis tłumacza]

cząstki zasymilowaneasymilować znaczy: przerobić pożywienie na cząstki organizmu. [przypis tłumacza]

czapeczka o czterech saczkach — Dawna forma księżego biretu. [przypis tłumacza]

czapka — die gewöhnliche Kopfbedeckung des Kosaken. Sie galt zugleich als Abzeichen (s. V. 387–8) [przypis tłumacza]

czaprak — prawie wszystkie nowsze wydania mają tu wyraz comparisons, a więc rzeczy, którymi Cezar różni się od Antoniusza (to, co zostaje po odrzuceniu tertium comparationis). Ja idę za bardziej obrazowym wyrażeniem caparisons, wedle wydania Pope'a. [przypis tłumacza]

Czarnym Boreaszem — μελαμβόριον (N), μελαμβόρειον (D), czarnym wiatrem północnym, po polsku można by powiedzieć: czarna kujawa. Wedle Papego wyrażenie istniejące tylko u Flawiusza. [przypis tłumacza]

czarownicy, a dalej: wiedźmo — w obu wypadkach w oryginale uosobienie (charm i spell). W polskim języku nie dało się to dosłownie wyrazić. [przypis tłumacza]

Czartoryski, Adam Kazimierz (1734–1823) — książę, syn wojewody ruskiego, generał Ziem Podolskich, mąż stanu i pisarz; wielki angloman, kontrkandydat Poniatowskiego do korony polskiej. [przypis tłumacza]

Czartoryski, August Aleksander (1697–1782) — książę, wojewoda ruski, ożeniony z ostatnią z Sieniawskich primo voto Denkofową, najbogatszą w kraju dziedziczką, główny filar tzw. Familii, rezydujący kolejno w Wilanowie, Puławach, Sieniawie i Brzeżanach. [przypis tłumacza]

Czasem nie dość nam było kościołów Wenecji; pewnego wyjątkowo pięknego dnia wyprawiłem się z matką aż do Padwy — w wydaniu Grasseta słowa „W przeddzień wyjazdu” zastąpiły tekst od Czasem nie dość do aż do Padwy. [przypis tłumacza]

Czasem żyje (…) łudzi się tylko — Potwierdzenie, iż Celimenę charakteryzuje raczej lekkość i roztrzepanie niż wyrafinowana świadomość gry, którą prowadzi. Tym niebezpieczniejszą jest partnerką dla Alcesta: tu już ów Don Kichot walczy nie z wiatrakami, ale z samym wiatrem. [przypis tłumacza]

Czas jasno, sposób ciemno — Czas przyjścia przepowiedziany jest jasno, sposób pod przenośnią. [przypis tłumacza]

czas przeznaczony na wyprawę już ubiegał — widocznie miał określony pewien czas na tę wyprawę. Władza jego jako beotarchy jeszcze się nie kończyła. [przypis tłumacza]

Czas śmiechu, czas płaczu — Koh 3, 1–8. [przypis tłumacza]

Czasu letniego nikt tu jednak z powodu skwaru wytrzymać nie może — περικαὲς δέ ἐστιν οὕτως τὸ χωρίον, ὡς μηδένα ῥᾳδίως προϊέναι; ut nemo facile sub divum egrediatur; dass nicht leicht jem and ins Freie hinausgeht (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. Dnia 5 grudnia, gdy pustynną równiną jechaliśmy w stronę Morza Martwego, ciepłomierz w południe wskazywał 27° R [wg dawnej skali termometrycznej wprowadzonej przez fr. fizyka Réaumura: 27° R = ok. 34° C]. [przypis tłumacza]

czas życia (…) w zdrowiu i czerstwości, tak jak go przeżył ów święty wódz żydowski — Matuzalem. [przypis tłumacza]

Czaszą — tj. Fialą, dziś Birket Râm, krater wygasłego wulkanu, zalany wodą; kształt kolisty, obwód mniej więcej 3000 kroków. Poetyczny opis Flawiusza odpowiada rzeczywistości, naturalnie z wyjątkiem owego podziemnego połączenia ze źródłami Jordanu w Banias, co jest czystą bajką. Nad brzegiem tego jeziora druzinka Helue, córka Iliasa Haddada, opowiadała mi legendę zbliżoną do historii o Sodomie i Gomorze. Tylko tam występował żywioł ognia, tu żywioł wody; tam żona Lota zamieniła się w słup soli, tu Sit-Sara, którą nadaremnie ostrzegał mędrzec Ei-Jusef-is-sadik, w drzewo. Legenda ta jest znana uczonym, uważają ją za „lokalną”. Zdaje się jednak, że jak z różnych źródeł i dopływów jedna powstaje rzeka, tak i z różnych „lokalnych” podaniowych źródełek i dopływów tworzy się rzeka głównej legendy i potem dzięki sankcji piśmienniczej pierwsze, tj. honorowe zajmuje miejsce w pamięci świata. [przypis tłumacza]

czatownia — także: starszyźniak: kwatera oficerska, znajdująca się na pokładzie w tyle okrętu. [przypis tłumacza]

czatując na tę chwilę, kiedy Ateńczycy z powodu zupełnego braku żywności zgodzą się na wszystko… — Teramenes był wrogiem demokracji, swego czasu należał do Rady Czterystu, ale chytrze się wycofał. Postępowanie jego jest perfidne, tak jak w procesie wodzów (zob. ust. 3). Żądał dla siebie zupełnego zaufania, nie mówił, jakim sposobem chce przejrzeć zamiary Lizandra. Jeżeli otrzymał taki dowód zaufania, świadczyło to, że oligarchowie wzrośli na siłach; skutkiem amnestii szeregi ich pomnożyły się; a jeszcze niedawno Teramenes, wybrany strategiem, przepadł przy dokimazji jako politycznie nieprawomyślny. Podczas nieobecności Teramenesa towarzysze jego usuwają podpory demokracji i wrogów pokoju, mianowicie doprowadzają do skazania Kleofona. Jak w 411 r., wielu demokratów przechodzi do partii przeciwnej, wreszcie przewagę w Radzie zyskują oligarchowie, np. Satyros (zob. o nim ust. 5, koniec). [przypis tłumacza]

czcionkami (…) które by chyba lepiej odpowiadały niemieckiej nazwie „Buchstaben” — gra wyrazów niedająca się przełożyć: „die ihrem Namen Buchstaben (gleichsam bücherne Stäbe zum Feststehen) besser entsprechen würden”. [przypis tłumacza]

czczych tytułów, a nie tytułów owych podstawy — οὐ τῶν πραγμάτων ἀλλὰ τῶν ὀνομάτων. [przypis tłumacza]

Część druga. Zależność duszy od stanów ciała — Wywody zawarte w niniejszej części przypominają się żywo przy czytaniu niektórych paragrafów z młodzieńczej rozprawy lekarskiej Fr. Schillera O związku natury zwierzęcej człowieka z jego naturą duchową, rozprawa ta bowiem zarówno w treści, jak w stylu nacechowana jest niewątpliwie wpływem lektury Człowieka-maszyny. [przypis tłumacza]

część jego zewnętrzną od wewnętrznejzewnętrzną: część ta nazywała się z grecka po hebrajsku Istawaanit (στοά); wewnętrznej: zwanej Chel. [przypis tłumacza]

część mojej ofiary — Ta część mieści rys bezwiednego i dyskretnego komizmu. [przypis tłumacza]

część najwewnętrzniejsza — ἅγιον ἁγίου, Święte Świętych. [przypis tłumacza]

Część nakładu ukazała się w nieco zwiększonym formacie z portretem de la Mettriego — O tej części [wyd. Dzieł filozoficznych, Londyn (Berlin) 1751] znajdujemy w Manuel des livres rares, t. II, s. 482, wzmiankę: „très rare” [fr.: bardzo rzadka; unikalna]. [przypis tłumacza]

Część (…) odpowiedzialności za to, co w kazuistach obraża najprostsze poczucia etyczne — tak jak znowuż wierszyk o. Barry dla pani Delfiny, który również tak oburza Pascala, wypadnie po prostu złożyć na karb smaku epoki; tego samego zepsutego smaku, który Molier smaga w figurze Trissotina (Uczone białogłowy). [przypis tłumacza]

część pierwsza — część ta zwała się właściwie: Święte (ἅγιον). [przypis tłumacza]

częścią z (…) krainy, którą nazywają Dzień-bez-chleba, częścią z innej (…), którą nazywają Za-wiele-was-tu — Cały ten ustęp jest niewątpliwie gorzkim wspomnieniem własnych przejść Rabelais'go wtrąconego bez powołania za kratę zakonną. [przypis tłumacza]

części muru zachodniego — słynny od wieków Kautal ma'arêe, pod którym co piątek o zachodzie słońca zbierają się żydowscy pielgrzymi z całego świata, płacząc i śpiewając: „Z powodu pałacu, który opustoszał, siedzim samotni i płaczem”, a potem „Błagamy cię, zmiłuj się nad Syjonem, zbieraj dzieci Jeruzalemu”. Mur ten ma 48 metrów długości, a 18 metrów wysokości, niższe pokłady są z głazu olbrzymiego (4–5 m dług.), przeważnie bramowanego, jest tych pokładów dziewięć; następnie 15 pokładów z głazu mniejszego. [przypis tłumacza]

Części stale pokrzywdzonej zabraknie w końcu sił… — rządy Eubulosa zakrawały cokolwiek na plutokratyczną oligarchię. [przypis tłumacza]

często od całości większa jest połowa — połowa, byle pewna, lepsza jest od niepewnej lub źle nabytej całości. [przypis tłumacza]

często / Świnia, co jest zabita (occisam saepe… suem) — zapewne czysto rzymskie przysłowie, jako że Rzymianie lubowali się w wieprzowinie. W Linie (w. 660) jest mowa o kimś, kogo każą „za nogi wywlec jak świnię zabitą” (quasi occisam suem). [przypis tłumacza]

Często zachodzi znaczna różnica pomiędzy wolą wszystkich a wolą powszechną; ta baczy wyłącznie na wspólny interes; tamta baczy na interes prywatny i jest tylko sumą poszczególnych woli… — jeden z najbardziej zawiłych ustępów w Umowie, nad którego interpretacją biedziło się wielu. Tłumacz rozumie go w sposób następujący: Według Russa racjonalna wola człowieka dąży zawsze do dobra społeczności, której część on stanowi (albowiem każdy rozumny człowiek dąży zawsze do własnej korzyści, a dobro społeczne łączy się zawsze z korzyścią także i jednostek, a nawet korzyść tę warunkuje). Człowiek rzeczywisty nie jest jednak tylko istotą rozumną, nie kieruje się zawsze rozumem, daje się unosić namiętnościom i postępuje nieraz sprzecznie ze swoim prawdziwym interesem. Jako zatem istota rozumna każdy człowiek musi logicznie chcieć dobra całości, ma wolę powszechną w sobie; jako istota poddająca się namiętnościom chce faktycznie często egoistycznej wyłącznie korzyści. Empiryczna wola człowieka jest kompromisem między tymi dwiema wolami, zawiera w sobie obydwa elementy: interesu całości i własnego tylko interesu. Gdy spróbujemy zsumować ze sobą wole wszystkich jednostek żyjących w społeczeństwie, to ich elementy prywatne, egoistyczne, zniosą się wzajemnie jako ze sobą sprzeczne, tak że w treści każdej woli zostanie tylko różnica, zawierająca właśnie element dobra powszechnego. Otóż suma tych różnic będzie wolą powszechną. Wolę wszystkich należy przeto odróżnić od woli powszechnej. Ta ostatnia jest organicznym zespoleniem się woli jednostek we wspólnym interesie, a matematyczne jej obliczenie jest możliwe jedynie przy założeniu, że każda wola jednostkowa zawiera w sobie racjonalny pierwiastek woli powszechnej. Wola wszystkich natomiast jest jedynie mechanicznym zestawieniem obok siebie poszczególnych konkretnych woli, zestawieniem, które bynajmniej nie musi dać w rezultacie woli powszechnej. Cały ustęp ma na celu dobitne zaznaczenie, że wola powszechna jest tym wspólnym wszystkim członkom społeczeństwa interesem, oczyszczonym z wszelkich elementów prywatnej szczególnej natury. Chodzi zatem tylko o ogólne scharakteryzowanie kierunku woli powszechnej, nie zaś o sposób odkrywania jej konkretnej każdorazowej treści. Ustęp zawiera symboliczne ujęcie woli powszechnej, a nie praktyczną wskazówkę dochodzenia jej brzmienia. Operacja matematyczna, o której mówi, nie ma być faktycznie przeprowadzona. Russo „wie dobrze, że ścisłość matematyczna nie ma zastosowania przy moralnych jakościach”, używa języka matematyki jedynie „gwoli krótszego wysłowienia się”. (Por. ks. III, rozdz. I, ustęp 16). Trzeba jednak przyznać, że na tej lapidarności nie zyskuje jasności wykładu. [przypis tłumacza]

Czego ktoś pragnie, w to i wierzy — Plaut, Cezar, Owidiusz i Seneka wygłosili podobne zdanie; było to, zdaje się, przysłowie. [przypis tłumacza]

czego udziela innym przez miłosierdzie, które się im nie należy — Czyli Łaskę. [przypis tłumacza]