Przypisy

nizko — dziś popr. pisownia: nisko. [przypis edytorski]

niznaszki — niesnaski. [przypis edytorski]

nizszy (starop. forma) — niższy. [przypis edytorski]

Nizza (daw.) — Nicea. [przypis edytorski]

Nizza — Nicea. [przypis edytorski]

Nizza (wł.) — Nicea, miasto nad brzegiem M. Śródziemnego (Riwiera francuska). [przypis edytorski]

Nizza (wł.) — Nicea, miasto nad brzegiem M. Śródziemnego (Riwiera francuska); słynny ośrodek turystyczny i uzdrowisko; znana także ze znajdujących się w okolicy plantacji kwiatów, m.in. róż i goździków. [przypis edytorski]

Nizza (wł.) — Nicea, miasto nad Morzem Śródziemnym, na fr. Lazurowym Wybrzeżu; słynny ośrodek turystyczny i uzdrowisko; znana także ze znajdujących się w okolicy plantacji kwiatów, m.in. róż i goździków. [przypis edytorski]

NKWD — skrót ros. od Народный комиссариат внутренних дел (Narodnyj komissariat wnutriennich dieł), Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych, centralny organ władz bezpieczeństwa w Rosji radzieckiej i ZSRR, kontrolujący służby policyjne i porządkowe, wywiad polityczny oraz system obozów pracy przymusowej. [przypis edytorski]

NK ZSL — Naczelny Komitet Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. [przypis edytorski]

nócić — dziś popr. pisownia: nucić. [przypis edytorski]

nów — faza księżyca, gdy jest on niewidoczny z Ziemi. [przypis edytorski]

nóż ostrzyła tajemnie — aluzja do Konrada Wallenroda Mickiewicza. [przypis edytorski]

no admittance this way (please) (ang.) — tędy wstęp wzbroniony (uprasza się). [przypis edytorski]

Noaille, Antoine de (1841–1909) — francuski arystokrata, książę Mouchy, polityk. [przypis edytorski]

Noailles, Anna-Élisabeth de (1876–1933) — fr. poetka i pisarka pochodzenia rumuńskiego. [przypis edytorski]

Noakowski, Stanisław (1867–1928) — architekt i rysownik. [przypis edytorski]

Noakowski, Stanisław (1867–1928) — polski architekt, malarz, rysownik i historyk sztuki. [przypis edytorski]

nobile verbum (łac.) — słowo szlachcica. [przypis edytorski]

nobilis Joannes Zagrobski ex pallatinatu płocensi recognovit (łac.) — szlachcic Jan Zagrobski z województwa płockiego zeznał. [przypis edytorski]

nobilis (łac.) — szlachcic. [przypis edytorski]

Nobilis Polonus omnibus par (łac.) — szlachcic polski wszystkim równy. [przypis edytorski]

nobilitacja — nadanie szlachectwa. [przypis edytorski]

nobilitować — nadawać szlachectwo. [przypis edytorski]

Nobil. Joannes Popiel ex districtu praemysliensi recognovit (łac.) — szlachcic Jan Popiel z okręgu przemyskiego zeznał. [przypis edytorski]

noblesa (daw., z fr.) — szlachta. [przypis edytorski]

noblesse oblige (fr.) — szlachectwo zobowiązuje. [przypis edytorski]

noc 15 sierpnia 1831 — gwałtowne, masowe wystąpienia ludu warszawskiego i części wojska, połączone z samosądami, trwające w nocy z 15 na 16 sierpnia i w dzień 16 sierpnia 1831, spowodowane powszechnym niezadowoleniem mieszkańców z niekorzystnej sytuacji militarnej podczas wojny oraz ignorowaniem przez władze żądań szybkiego osądzenia i ukarania osób oskarżanych o szpiegostwo lub zdradę; w wyniku rebelii śmierć poniosły 34 osoby. [przypis edytorski]

noc 15 sierpnia — fala gwałtownych wystąpień, połączonych z samosądami miała miejsce w nocy z 15 na 16 sierpnia 1831 roku w oblężonej przez wojska rosyjskie Warszawie. Jej główną przyczyną było niezadowolenie z powodu nieukarania osób oskarżanych o szpiegostwo lub zdradę. [przypis edytorski]

nocą, co Łódź pokrywała — popr.: nocą, która (…). [przypis edytorski]

Noce Arabskie a. Księga tysiąca i jednej nocy, a. Baśnie z tysiąca i jednej nocy — zbiór około 300 baśni, podań i opowieści arabskich z IX–X w. [przypis edytorski]

noch a szampiter (z niem. noch: jeszcze) — jeszcze szampana. [przypis edytorski]

noch eine Kugel (niem.) — jeszcze jedna kula. [przypis edytorski]

noch ein mal (niem.) — jeszcze raz. [przypis edytorski]

noch ein wenig (niem.) — jeszcze trochę. [przypis edytorski]

noclega — dziś popr. forma D.lp: noclegu. [przypis edytorski]

noclegować (daw.) — nocować. [przypis edytorski]

noc miesięczna — noc pełni księżyca (daw., poet. miesiąc: księżyc). [przypis edytorski]

nocne cienia — dziś: nocne cienie. [przypis edytorski]

nocnymi łowy — daw. forma N.lm; dziś nocnymi łowami. [przypis edytorski]

noc padła — noc zapadła. [przypis edytorski]

noc przepędziło — tu: spędziło noc. [przypis edytorski]

noc św. Bartłomieja — dokonana w Paryżu z 23 na 24 sierpnia 1572 r. rzeź, której ofiarą padło 3 tys. hugenotów (fr. kalwinów) na czele z ich przywódcą, admirałem Coligny i która dała sygnał do dalszych rzezi w całej Francji; krwawą rozprawę z heretykami pochwalił papież Grzegorz XIII, złożył też specjalne podziękowania Katarzynie Medycejskiej jako inicjatorce zajść. [przypis edytorski]

noc św. Bartłomieja — rzeź dokonana przez katolików w Paryżu w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572, której ofiarą padło 3 tys. hugenotów (francuskich protestantów), na czele z ich przywódcą, admirałem Coligny, i która dała sygnał do dalszych rzezi w całej Francji. [przypis edytorski]

noc św. Bartłomieja — rzeź dokonana przez katolików w Paryżu w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 r., której ofiarą padło 3 tys. hugenotów (francuskich protestantów), na czele z ich przywódcą, admirałem Coligny, i która dała sygnał do dalszych rzezi w całej Francji. [przypis edytorski]

noc św. Bartłomieja — rzeź dokonana przez katolików w Paryżu w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 r., której ofiarą padło 3 tys. hugenotów (francuskich protestantów), na czele z ich przywódcą, admirałem Coligny, i która dała sygnał do dalszych rzezi w całej Francji; krwawą rozprawę z heretykami pochwalił papież Grzegorz XIII, złożył też specjalne podziękowania Katarzynie Medycejskiej jako inicjatorce zajść. [przypis edytorski]

noc świętojańska — dawn. noc Kupały, wiosenne pradawne święto obchodzone nocą między 21 a 22 czerwca, potem powiązane z chrześcijańskim patronem świętym Janem (stąd nazwa: święto–jańska) i przesunięte na 23 czerwca. [przypis edytorski]

noc św. Jana, noc świętojańska — święto obchodzone w nocy z 23 na 24 czerwca w wigilię liturgicznego dnia św. Jana Chrzciciela, będące próbą zasymilowania przez chrześcijaństwo pogańskich obrzędów związanych z letnim przesileniem słońca. [przypis edytorski]

noc styczniowa — Chodzi oczywiście o noc wybuchu powstania styczniowego z 22 na 23 stycznia 1863 roku. [przypis edytorski]

noc ubiegła nam równie szybko, jak poprzedzająca — po tym zdaniu w końcowym akapicie rozdziału w innym oprac. tegoż tłumaczenia dodano jeszcze następujące: „Chcę przez to powiedzieć, że pasy moich kuzynek nie zostały naruszone”. [przypis edytorski]

noc Walpurgi — nazwa nocy z 30 kwietnia na 1 maja, dawnego pogańskiego święta, które zaczynało się w przeddzień ogłoszonego później dnia św. Walburgi (Walpurgis), stąd nazwa; w folklorze niemieckim podczas nocy Walpurgi miał odbywać się zlot czarownic na górze Brocken, podczas którego spotykały się z demonami i Szatanem i oddawały się wyuzdanym tańcom i orgiom. [przypis edytorski]

noc Walpurgi — obchodzone nocą z 30 kwietnia na 1 maja święto zmarłych (a także noc złych duchów) u dawnych Germanów, patronowała mu surowa bogini nocy i śmierci Hel; później: noc sabatu czarownic na górze Brocken (szczególnie w literaturze romantycznej); nazwa pochodzi od imienia św. Walburgi, która wraz ze św. Bonifacemu brała udział w nawracaniu Germanów na chrześcijaństwo w VIII w. [przypis edytorski]

noc, w którąm utraciła (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: noc, w którą utraciłam. [przypis edytorski]

nocy (daw. forma) — dziś: noce. [przypis edytorski]

nocy — dziś popr. forma B. lm: noce. [przypis edytorski]

nocy — dziś popr. forma B.lm: noce. [przypis edytorski]

nocy — dziś popr.: noce. [przypis edytorski]

nocyma — dziś popr. forma: nocami. [przypis edytorski]

nocy (starop. forma) — dziś popr. M.lm: noce. [przypis edytorski]

Noc z 4 na 5 sierpnia 1789 r. — kiedy w ciągu kilku godzin francuskie Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne ogłosiło całkowite zniesienie ustroju feudalnego; zniesiono obowiązki feudalne chłopstwa, wszelkie przywileje szlachty i duchowieństwa, zaprowadzono równość opodatkowania, równość kar prawnych, dopuszczono wszystkich do urzędów publicznych. [przypis edytorski]

[Noc zielona była…] — niniejszy tekst stanowi wariant utworu Wybór. [przypis edytorski]

nodali (gw.) — najdalej. [przypis edytorski]

nodieja (lenk.) — vltis. [przypis edytorski]

Nodier, Charles (1780–1844) — francuski pisarz, krytyk, prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

nodze (starop.) — nogi. Forma „nodze” wskazuje na zastosowanie liczby podwójnej, której ślad we współczesnej polszczyźnie widać w formie: „ręce”. [przypis edytorski]

Noe (bibl.) — postać z Księgi Rodzaju: przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt; żeby sprawdzić czy wody potopu już opadły, Noe wypuszczał z arki najpierw kruka, a następnie gołębicę (Rdz 8, 6–12). [przypis edytorski]

Noemi — kobieta o tym imieniu pojawia się w Księdze Rut, jednak nie jest to postać tożsama z przedstawioną tu Noemi, córką króla Ammonu. [przypis edytorski]

Noe — patriarcha; syn Lameka, ojciec Sema, Chama i Jafeta (Rdz 6,10); Bóg postanowił zesłać na ludzi za ich niegodziwość potop, ale ocalić Noego, człowieka prawego i sprawiedliwego. Nakazał mu zbudować arkę dla siebie i żony, swoich synów, ich żon oraz wprowadzić po parze zwierząt, samca i samicę (Rdz 6,13–20). Po ustąpieniu potopu Bóg zawarł z Noem przymierze. Na znak przymierza Bóg rozciągnął na niebie tęczę (Rdz 9,8–17). Noe umarł w wieku 950 lat (Rdz 9,29). [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt. [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt; trzej synowie Noego: Sem, Cham i Jafet, dali początek trzem grupom ludów, zamieszkujących trzy części świata i składających się na całą ludzkość; Jafet miał być przodkiem ludów indoeuropejskich, podczas gdy Sem przodkiem ludów semickich, w tym Żydów. [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt; żeby sprawdzić, czy wody potopu już opadły, Noe wypuszczał z arki najpierw kruka, a następnie gołębicę; kiedy za trzecim razem gołębica nie wróciła, oznaczało to, że znalazła stały ląd. [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt. [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; przed zesłanym na ziemię niszczycielskim potopem z rozkazu Boga zbudował według szczegółowych wskazówek arkę (rodzaj statku), dzięki której uratował swoją rodzinę oraz po parze każdego rodzaju zwierząt; jego trzej synowie: Sem, Cham i Jafet, dali początek trzem grupom ludów, zamieszkujących trzy części świata i składających się na całą ludzkość. [przypis edytorski]

Noe — postać biblijna; z rozkazu Boga zbudował Arkę i wprowadził do niej wybranych ludzi i zwierzęta, żeby nie zginąć w zesłanym na Ziemię potopie. [przypis edytorski]

Noetarcha — w innym oprac. tegoż tłum.: Ojciec Bytu. [przypis edytorski]

Noe — w Biblii: bohater opowieści o potopie, czyli straszliwym deszczu, który Bóg spuścił na ziemię. [przypis edytorski]

No felice, ma infelice (wł.) — nie szczęśliwa, ale nieszczęśliwa. [przypis edytorski]

Nogaj a. Kara Nogaj (zm. 1299) — prawnuk Czyngis-chana, emir Złotej Ordy, organizator m.in. najazdów na Kraków w 1259 i 1287 r. Nie był chanem, ale przez wiele lat sprawował faktyczną władzę w Złotej Ordzie, w końcu został pokonany przez chana Toktę (zm. 1312) i stracony. Jego zwolennicy utworzyli osobną Ordę Nogajską, a ich potomkowie, lud Nogajów, żyją do dziś na Kaukazie Północnym. [przypis edytorski]

Nogajec a. Nogaj (zm. 1299) — jeden z wodzów Złotej Ordy, państwa mongolsko-tatarskiego; hordy Nogaja koczowały nad Morzem Azowskim; utarło się określać tak Tatarów mających siedziby w tym rejonie. [przypis edytorski]

Nogajowie — turecki lud zamieszkujący Kaukaz. [przypis edytorski]

Noga kossacza pająka — chodzi o kosarza, należącego do pajęczaków, jednak nie będącego w ścisłym znaczeniu pająkiem (nie ma on np. jadu); cechą charakterystyczną wyglądu kosarza są cztery pary bardzo długich nóg (mogą mierzyć nawet kilkanaście centymetrów, przy ok. półcentymetrowej wielkości głowotułowiu). [przypis edytorski]

Nogat — wschodnie ujście Wisły. [przypis edytorski]

nogawice (daw., gw.) — spodnie. [przypis edytorski]

nogawice — daw. spodnie, dwie oddzielne nogawki, które przywiązywało się do paska. [przypis edytorski]

nogawice (daw.) — spodnie. [przypis edytorski]

nog — dziś popr. pisownia: nóg. [przypis edytorski]

nogi — dziś popr. forma N.lm: nogami. [przypis edytorski]

nogi — dziś popr. forma: nogami. [przypis edytorski]

nogi — dziś popr. N. lm: nogami. [przypis edytorski]

nogieć — choroba koni i trzody, którą leczono solą; przen.: nicpoń. [przypis edytorski]

nogieć (daw.) — nicpoń, oszust (dosł.: choroba bydła). [przypis edytorski]

nogi załamały się pod nimi — raczej: nogi ugięły się pod nimi. [przypis edytorski]

nogły (gw.) — nagły; gwałtowny, porywczy. [przypis edytorski]

nogóm nie spocznę — nie dam nogom odpocząć, nie usiądę. [przypis edytorski]

nogów — popr. forma D. lm: nóg. [przypis edytorski]

nohajec a. nogajec — tu: Tatar; członek Ordy Nogajskiej, która w XIII w. odłączyła się od Złotej Ordy na Kaukazie i przewędrowała na tereny dzisiejszej płd. Ukrainy. Nazwa pochodzi od mongolskiego wodza Nogaja (zm. 1299), wnuka Czyngis Chana i zięcia cesarza bizantyjskiego. Potomkowie tej ordy, Nogajowie, żyją dziś na Kaukazie. [przypis edytorski]

No! Io non sono morto (…) la prima vita! (wł.) — Nie! Nie jestem umarły. Za sobą trupem pozostawiłem pierwsze życie (z prologu do Gambi et Epodi Carducciego). [przypis edytorski]

noir (fr.) — czarny. [przypis edytorski]

nojan a. nojon (mong. ноён) — tytuł szlachecki w Mongolii, używany od średniowiecza do początku XX w. nojany — dziś popr. forma M. lm: nojanowie. [przypis edytorski]

nojdzie (gw.) — znajdzie. [przypis edytorski]