Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | portugalski | pospolity | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | wulgarne | zdrobnienie

Według języka: wszystkie | English | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 6186 przypisów.

orlean — lekka tkanina półwełniana. [przypis edytorski]

Orleanowie — orleańska linia rodu Burbonów; jej przedstawicielem był Ludwik Filip I, ostatni monarcha Francji z rodu Burbonów, który objął władzę po wybuchu rewolucji lipcowej w 1830 oraz abdykacji i ucieczce króla Karola X. [przypis edytorski]

orlentalska strona — orientalska, [orientalna], wschodnia. [przypis redakcyjny]

orle skrzydła ze zbroje sarmackich husarzy — anachronizm. [przypis edytorski]

Ormiany — dziś popr. forma M. lm: Ormianie. [przypis edytorski]

Ormiza — Ὄρμιζα, miasto arabskie w pobliżu Kanaty (Indeks Niesego). [przypis tłumacza]

Ormus — miasto w Persji. [przypis redakcyjny]

Ormuzd a. Ahura Mazda (mit.) — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; jego symbolem jest uskrzydlony dysk słoneczny. [przypis edytorski]

Ormuzd a. Ahura Mazda — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie. [przypis edytorski]

Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). [przypis edytorski]

Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). Ormuzd najpierw stworzył niebo, które otaczało ziemię jak skorupka jaja. Jego dzieło zostało później zepsute przez Arymana. [przypis edytorski]

Orna — dziś popr. Orne: rzeka w Normandii, w płn.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Ornak — masyw i szczyt w Tatrach Zachodnich. [przypis edytorski]

Ornak — masyw w Tatrach Zachodnich, którego jeden ze szczytów nosi tę samą nazwę. [przypis edytorski]

ornamenta (daw.) — ornamenty, ozdoby. [przypis edytorski]

ornamenta — dziś popr. forma M. i B. lm: ornamenty. [przypis edytorski]

ornamenta — dziś popr. forma: ornamenty. [przypis edytorski]

ornament (z łac.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]

ornament (z łac.) — ozdoba; tu B. lm: ornamenta. [przypis edytorski]

ornament (z łac.) — strój, ubiór. [przypis redakcyjny]

ornament (z łac.) — strój, ubranie. [przypis redakcyjny]

ornat — ozdobna szata liturgiczna księży w kościele katolickim. [przypis edytorski]

ornat (rel.) — szata, używana przez księdza w czasie mszy. [przypis edytorski]

ornatus difficilis (łac.) — trudna ozdobność, styl literatury łacińskiej XII w. [przypis edytorski]

ornat — w liturgii rzymskokatolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas odprawiania mszy. [przypis edytorski]

ornitologas — paukščių žinovas. [przypis edytorski]

ornitologia — nauka o ptakach. [przypis redakcyjny]

o równą rzecz (starop.) — o małą rzecz, o drobnostkę. [przypis edytorski]

O różnicy między sądami analitycznymi a syntetycznymi — różnicę między sądami analitycznymi a syntetycznymi zazwyczaj określano w sposób następujący: metoda, podnosząca się przez rozczłonkowywanie danego pojęcia od rzeczy uwarunkowanej do poznania warunków, a wreszcie zasad, jest analityczną; metoda zaś schodząca od zasad do poznania rzeczy uwarunkowanej jest syntetyczną. Kant uznał za analityczny taki tylko sąd, w którym orzeczenie jest rozwinięciem jeno pojęcia, zawartego w podmiocie według prawidła scholastyków: Quid in subiecto est implicite, in praedicato est explicite. Ale ponieważ w podmiot można włożyć, w miarę rozwinięcia umysłu, mniej albo więcej; zatem dla jednych sąd może być w tym znaczeniu jeszcze analitycznym, kiedy dla innych musi się wydawać już syntetycznym. Zob. E. Adickes w wydaniu Krytyki czystego rozumu s. 45, 46. Przedmiotowego czynnika, który by nas zmuszał do ścisłego rozróżnienia sądów analitycznych od syntetycznych, dopatrzyć trudno. Dla przykładu dość będzie powołać się na fakt, że toż samo zdanie, które Kant poczytuje za analityczne (wszystkie ciała są rozciągłe), Trentowski uważa za syntetyczne. Oto jego słowa: „Mówiąc np. wszelkie ciało jest rozciągłe; wszelka myśl jest duchowej natury; każda idea jest jednym i tymże samym umysłem, — wydaję zdania składnicze [syntetyczne], bo rozciągłość jest pojęciem, w którym rzeczy; duchowa natura pojęciem, w którym myśli; a umysł pojęciem, w którym idee składają się w metafizyczną jedność. Składnicze zdania, jako zdania zestroju wszystkości w jedność, i jako przeciwniki empirycznych zdań rozkładniczych, są zdaniami metafizycznymi. Kant i filozofia niemiecka, uważając zdania rozkładnicze za zdania a priori, byli zniewoleni przez loiczną awożność [konsekwencję] do ujrzenia w zdaniach składniczych zdań a posteriori. Stąd powstało owo sławne pytanie: Wie sind die synthetischen Urtheile a priori möglich? które Kant postawił na czele swej Krytyki rozumu i usiłował rozwiązać z wielką pracą, potem i mozołem. Pytanie to ulęgło się przez błędne pojęcie zdań rozkładniczych i składniczych. Jakkolwiek Krytyka rozumu Kantowska jest czcigodnym, pożytecznym i słusznie sławnym dziełem; opiera się przecież na oczywistym niezrozumieniu swego zadania” (Myślini II, s. 115). Zresztą sam Kant w Nauce o metodzie […] dał przykład, jak sądy syntetyczne, mianowicie empiryczne, mogą być różne u różnych ludzi, stosownie do stopnia ich wiedzy i bystrości; jeden np. w pojęciu „złota” może mieścić więcej znamion niż drugi, bo jeden będzie je znał lepiej, dokładniej niż drugi. [przypis redakcyjny]

O rodowodzie psychologii i etyki de la Mettriego — Ocenę krytyczną materializmu francuskiego ze szczególnym uwzględnieniem kosmologii i teorii poznania de la Mettriego znajdą czytelnicy w moim artykule: Stanowisko materializmu francuskiego w dziejach filozofii („Przegląd Filozoficzny” 1917, z. II–IV). [przypis tłumacza]

O Röschen roth — fragment wiersza Johanna Wolfganga Goethego wykorzystany w II symfonii Mahlera. [przypis edytorski]

orograf — badacz form rzeźby powierzchni Ziemi. [przypis edytorski]

orografia (z gr.) — rzeźba terenu, ukształtowanie gór. [przypis edytorski]

O romantyczna muzo na kolana… — bo poeta wobec Parnasu reprezentuje nie tylko poezję romantyczną, ale i całą literaturę polską: Jana Kochanowskiego, autora Trenów (śpiewaka dzieci); Krasickiego (śpiewaka tonsury ze względu na Monachomachię); Trembeckiego autora Zofiówki (ogrojca Potockich), a wreszcie ojca swego, Euzebiusza Słowackiego, autora drobnych utworów klasycznych. [przypis redakcyjny]

Orondat, Artamen, Juba — postacie z XVII-wiecznych poczytnych, ckliwych romansów rycerskich: Orondat i Juba z powieści Gauthiera La Calprenède'a Cassanddre (1642) i Cleopatre (1647), Artamen z powieści Madeleine de Scudéry Artamène, ou le grand Cyrus (1649–1653). [przypis edytorski]

Oron — miasto w Algierze. [przypis redakcyjny]

Oront — rzeka w Syrii. [przypis redakcyjny]

Oropia — kraina hist. w starożytnej Grecji, nadmorska równina na granicy Beocji i Attyki. [przypis edytorski]

Oropos — graniczne miasto na północnym wybrzeżu Attyki; sławny proces oropijski w r. 365 przeciw Chabriasowi z powodu utraty tego miasta na rzecz Teb za przyczyną władców Eretrii; młody Demostenes zachwycił się słyszaną wtedy po raz pierwszy mową sądową z ust Kalistrata. Ateńczycy odzyskali Oropos w zamian za Chersonez w pokoju z Filipem po bitwie pod Cheroneją. [przypis tłumacza]

Orosmad (oryg. fr. Orosmade) — Ormuzd lub Ahura Mazda, najwyższy bóg w zaratusztrianizmie. [przypis edytorski]

Orosman — bohater Zairy Woltera. [przypis redakcyjny]

Orotawa — dziś popr.: La Orotava, miasto na wyspie Teneryfa, należącej do archipelagu Wysp Kanaryjskich, położone w dolinie noszącej tę samą nazwę. [przypis edytorski]

o rozkazanie — na poczekanie. [przypis redakcyjny]

o rozkoszo — dziś W.lp: o rozkoszy. [przypis edytorski]

O rozumie — dzieło Helwecjusza [właśc. Claude Adrien Helvétius (1715–1771)], filozofa z grupy encyklopedystów. [De l'esprit, traktat materialistyczny obecnie znany pod polskim tytułem O umyśle, opublikowany przez Helwecjusza anonimowo w 1758, niemal natychmiast potępiony przez parlament Paryża, Kościół katolicki i czasopisma, spalony w styczniu 1759. Helwecjusz uniknął prześladowań formalnie wypierając się autorstwa; red. WL]. [przypis tłumacza]

ORP „Dzik” — polski okręt podwodny typu U, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1942 r., służył na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim, odnosząc w tym czasie kilka sukcesów (m.in. zatopienie frachtowca „Nikolaus” we wrześniu 1943 r.), w 1946 r. zwrócony Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

ORP „Garland” — polski niszczyciel typu G, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1940 roku, służył m.in. w konwojach arktycznych i na Morzu Śródziemnym, gdzie przyczynił się do zatopienia niemieckiego okrętu podwodnego U-407, po wojnie zwrócony Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

ORP „Grom” — polski niszczyciel typu Grom służący w Marynarce Wojennej w latach 1937–1940, zatopiony przez niemieckie lotnictwo pod Narwikiem 4 maja 1940 r. [przypis edytorski]

orphelins français (fr.) — dosł. sieroty francuskie; jest to zapewne nazwa jakiegoś zakładu dla sierot francuskich. [przypis edytorski]

Orpheus — legendary Greek singer and poet; in the mythic tale he went to the underworld, trying to charm Hades with his music in order to retrieve his dead wife, Euridice. [przypis edytorski]

ORP „Jastrząb” — polski okręt podwodny typu S/S-1 konstrukcji amerykańskiej, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1941 r., pomyłkowo zatopiony 2 maja 1942 r. na Morzu Norweskim przez brytyjski trałowiec HMS „Seagull” i norweski niszczyciel „St. Albans”. [przypis edytorski]

ORP „Orkan” — polski niszczyciel typu M, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1942 roku, służył w eskorcie konwojów na Atlantyku, gdzie 8 października 1943 r. został zatopiony przez niemiecki okręt podwodny. [przypis edytorski]

ORP „Orzeł” — polski okręt podwodny typu Orzeł, wcielony do służby w 1939 r., zasłynął ucieczką z Bałtyku do Wielkiej Brytanii w październiku tegoż roku, zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach w czasie patrolu w maju-czerwcu 1940 r. [przypis edytorski]

ORP „Piorun” — polski niszczyciel typu N, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1940 roku, uczestniczył w działaniach na Atlantyku i Morzu Śródziemnym w latach 1941–1945, m.in. w pościgu za niemieckim pancernikiem „Bismarck”, po wojnie zwrócony Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

ORP „Sokół” — polski okręt podwodny typu U, wydzierżawiony od Brytyjczyków w 1941 r., służył na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim w latach 1941–1944, w tym czasie zatopił m.in. włoski frachtowiec „Balilla” i niemiecki transportowiec „Eridania”, w 1946 r. zwrócony Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

Orsiloche (mit.) — bogini czczona na Chersonezie Taurydzkim (ob. płw. Krym), odpowiednik rzym. Diany. [przypis edytorski]

Orsilochos — Ateńczyk hulaka, znany kobieciarz. [przypis tłumacza]

Orsini, Colonna — dwa czołowe arystokratyczne rody rzymskie, w średniowieczu renesansie rywalizujące ze sobą o wpływy. [przypis edytorski]

Orsini, Felice (1819–1858) — włoski rewolucjonista, organizator nieudanego zamachu na cesarza francuskiego Napoleona III Bonaparte. [przypis edytorski]

orso (wł.) — niedźwiedź; popr. po hiszpańsku: oso. [przypis edytorski]

orszada — napój chłodzący z migdałów tartych, gotowanych z cukrem. [przypis redakcyjny]

orszada — napój chłodzący z tartych migdałów, gotowanych z cukrem. [przypis edytorski]

orszaki — dziś popr. forma N.lm: orszakami (znaczenie: szykami). [przypis edytorski]

orszaki wojenne, alegoryczne wizerunki, takoż pogańskie bożyszcza nadobnie wyobrażone przez żywe osoby — tzw. żywe obrazy, rozrywka modna w XVIII–XIX w. Aktorzy-amatorzy, często osoby z wyższych sfer, przebierali się stosownie i odtwarzali sceny z literatury lub z malarstwa. [przypis edytorski]

orszak — oddział. [przypis edytorski]

orszak — tu: szyk a. oddział wojska. [przypis edytorski]

orszak — w oryginale niem. Hof: dwór. [przypis edytorski]

Orsza — miasto ruskie, od XIII wieku należało do Wielkiego Księstwa Litewskiego, miejsce walk z Rosją w wieku XV i XVII. Obecnie Białoruś. [przypis edytorski]

Orsza — miasto we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ok. 200 km na wsch. od Mińska, ok. 100 na zach. od Smoleńska, miejsce dwóch bitew między wojskami polskimi i moskiewskimi (1512 i 1564). [przypis edytorski]

Orszańskie — ziemia we wsch. części dzisiejszej Białorusi, ze stolicą w Orszy. [przypis edytorski]

orta (daw.) — drobna moneta, bita w wielu europejskich krajach. [przypis edytorski]

Ortagoras z Teb (V w. p.n.e.) — grecki muzyk, jeden z najbardziej znanych flecistów swoich czasów, nauczyciel Epaminondasa. [przypis edytorski]

Ortega y Gasset, José (1883–1955) — filozof i eseista hiszpański; republikanin. [przypis edytorski]

Ortia — przydomek Artemidy [dziewiczej bogini łuczniczki, opiekunki zwierzyny łownej] w Lakonii. [przypis tłumacza]

Ortis — nieszczęśliwy kochanek, bohater autobiograficznej powieści epistolarnej napisanej w duchu sentymentalizmu przez wł. poetę i prozaika Niccolo Ugo Foscolo (1778–1827), zatytułowanej Ostatnie listy Jacopa Ortis. [przypis edytorski]

ortodoks — tradycjonalista, zwł. w sprawach religijnych. [przypis edytorski]

ortopedia (z gr. orthos: prosty, prawidłowy; paideía: wychowanie, wykształcenie) — dział medycyny zajmujący się diagnostyką i leczeniem chorób i urazów narządów ruchu; tu: metodyczne prostowanie. [przypis edytorski]

Ortwin, Ostap (1876–1942) — właśc. Oskar Katzenellenbogen, polski dziennikarz i krytyk literacki, przyjaciel Brzozowskiego; redaktor Pamiętnika i autor części przypisów do tego tekstu. [przypis edytorski]

Ortygia — daw. nazwa wyspy Delos w archipelagu Cykladów na Morzu Egejskim. [przypis edytorski]

Ortygia — dawniejsza nazwa wyspy Delos. [przypis edytorski]

Ortym, Tadeusz, właśc. Tymoteusz Prokulski (1898–1963) — polski aktor, reżyser, konferansjer, twórca polskiego teatru dla dzieci, autor kilkudziesięciu baśni scenicznych. [przypis edytorski]

O rus! (łac.) — O wsi! (tu: cytat z pochwały wiejskiego życia u Horacego, Satyry, II, 6, w. 60: „o rus, quando ego te adspiciam…”). [przypis edytorski]

O Rus, quando ego te aspiciam — cytat z Satyr Horacego: „Kiedyż cię, wsi, zobaczę!”. Ciekawa jest użyta tu gra słów: rus (wieś) wymawia się po francusku jak Russe – Rosjanin. [przypis edytorski]

„O Rus, quando ego te aspiciam!” — „Kiedyż cię, wsi, zobaczę”. Cytat z Horacego (Satyry, II,6); tu użyty na zasadzie gry słów: rus (wieś) wymawia się po francusku tak jak Russe (Rosjanin). [przypis redakcyjny]

orvieto — cenione białe wino z okolic włoskiego miasta o tej samej nazwie, położonego w połowie drogi między Florencją a Rzymem. [przypis edytorski]

Orvieto — miasto we Włoszech, w regionie Umbria, w połowie drogi między Florencją a Rzymem; znane m.in. z XIV-wiecznej katedry, której fasada jest jednym z największych arcydzieł późnego średniowiecza: zdobią ją płaskorzeźby przedstawiające historie biblijne ze Starego i Nowego Testamentu, m.in. ilustrujące opowieść o biblijnym ogrodzie Eden. [przypis edytorski]

Orwid, Józef (1891–1944) — właśc. Józef Kostych, aktor. [przypis edytorski]

orychalk (gr. dosł.: górska miedź) — metal wzmiankowany w kilku staroż. źródłach; w opisie Atlantydy (Platon, Kritias) występuje jako najcenniejszy po złocie. [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — filozof gr. z Aleksandrii, teolog wczesnochrześcijański; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — filozof gr. z Aleksandrii, teolog wczesnochrześcijański; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część z nich potępiono. [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono. [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono; autor m.in. dzieła Przeciw Celsusowi (gr. Κατὰ Κέλσου) napisanego jako odpowiedź na krytykę chrześcijaństwa zawartą w Prawdziwym słowie autorstwa Celsusa. [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono [przypis edytorski]

Orygenes (ok. 185–254) — grecki filozof i teolog wczesnochrześcijański z Aleksandrii; zdobył wielki autorytet jako pierwszy z uczonych chrześcijańskich, erudyta i płodny autor, szczególnie komentarzy do Biblii, którą interpretował symbolicznie i alegorycznie; ukształtował tradycję filoz.-teolog. szkoły aleksandryjskiej, opartą na koncepcjach neoplatońskich; w późniejszych czasach w głównym nurcie chrześcijaństwa niektóre jego poglądy stały się kontrowersyjne, część potępiono na drugim soborze konstantynopolitańskim (553). [przypis edytorski]