Przypisy

buksa — mocna, gruba lina okrętowa; szczególnie lina używana do holowania statku. [przypis edytorski]

buksa — prycza. [przypis edytorski]

buksa — prycza. [przypis edytorski]

buksa — w gwarze obozowej dwupiętrowa prycza więzienna. [przypis edytorski]

buksa — w gwarze obozowej: prycza. [przypis edytorski]

bukszpryt — inaczej: dziobak; drzewce wystające poziomo a. lekko wznosząco do przodu z dziobu żaglowca. [przypis edytorski]

bukszpryt — rodzaj pochyłego masztu wystającego przed dziób statku. [przypis edytorski]

Bukszwedyn, popr.: Buxhoeveden, Friedrich Wilhelm von (1750–1811) — rosyjski generał piechoty, pochodzenia niemiecko-bałtyckiego; uczestnik wojny rosyjsko-tureckiej i rosyjsko-szwedzkiej; w czasie insurekcji kościuszkowskiej brał udział w szturmie Pragi; w 1794 mianowany przez gen. Suworowa gubernatorem Warszawy, funkcję tę pełnił do czasu przekazania miasta Prusom w 1795. [przypis edytorski]

bułanek — koń bułany, tzn. płowy, żółtawobrązowy. [przypis edytorski]

bułane, myszate, kasztanowate — określenie barwy sierści koni: jasnobrązowe, szare, brązowe. [przypis edytorski]

bułany — określenie maści konia: płowy, jasnobrązowy z czarną grzywą i ogonem. [przypis edytorski]

bułany — określenie maści konia: płowy, jasnobrązowy z czarną grzywą. [przypis edytorski]

bułany — określenie żółtawobrązowej maści konia. [przypis edytorski]

bułany — płowy, żółtawobrązowy koń, z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

bułat — była to w dawnej Polsce nazwa szabli tureckiej albo perskiej, wykonanej z bardzo twardej i sprężystej stali. [przypis edytorski]

bułat — rodzaj szabli pochodzenia orientalnego; niezwykle ostrej, o krótkiej, zakrzywionej, rozszerzającej się klindze, wykonanej z bardzo twardej i sprężystej stali, zw. stalą damasceńską. [przypis edytorski]

bułat — stalowe ostrze bądź stal, z której wyrabiano broń białą. [przypis edytorski]

bułat — stal, z której produkowano broń; tu: miecz. [przypis edytorski]

bułat — tu: miecz pochodzący z Persji lub Turcji, wykuty ze stali damasceńskiej. [przypis edytorski]

bułat (tur.) — rodzaj szabli o krótkiej, zakrzywionej, rozszerzającej się klindze; bułat był wykonany z twardej i sprężystej stali (tzw. damasceńskiej), co decydowało o jego wielkiej ostrości i wytrzymałości. [przypis edytorski]

bułat (tur.) — rodzaj szabli o krótkiej, zakrzywionej, rozszerzającej się klindze; bułat był wykonany z twardej i sprężystej stali (tzw. damasceńskiej), co decydowało o jego wielkiej ostrości i wytrzymałości; daw. także ogólnie: wysokogatunkowa stal, stalowe ostrze. [przypis edytorski]

buława — broń charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej głowicy; W Polsce broń ta była jedynie symbolem władzy, nie używano jej w celach militarnych. [przypis edytorski]

buława (daw.) — broń o kulistej głowicy. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej; tu: tytuł hetmana. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — mała ozdobna maczuga, symbol władzy wojskowej, tu: urząd hetmana wielkiego litewskiego. [przypis edytorski]

buława (z tur.) — rodzaj broni, mała maczuga, często ozdobna; w XVII w. symbol władzy wojskowej; przen.: stanowisko dowódcy. [przypis edytorski]

buł, b[u]ułe (gw.) — był, były [przypis edytorski]

Bułgakow, Siergiej (1871–1944) — rosyjski filozof i teolog, duchowny prawosławny; głosił apokatastazę (powszechne zbawienie wszystkich ludzi) oraz sofiologię (pogląd, że Mądrość Bożą należy utożsamiać z istotą Boga). [przypis edytorski]

Bułhak, Jan (1876–1950) — wybitny fotograf. [przypis edytorski]

Bułhakow, Michaił (1891–1940) — pisarz i dramaturg rosyjski, autor powieści Mistrz i Małgorzata. [przypis edytorski]

bułka cienka — bułka z drobno mielonej mąki. [przypis edytorski]

bula — kopulaste lub okrągławe wzniesienie górskie. [przypis edytorski]

bula — właśc. bulla; oficjalny dokument papieski. [przypis edytorski]

bulby (białorus.) — ziemniaki. [przypis edytorski]

buldeneż — fr. boule de neige, dosł.: kula śniegu; tu: najpierw użyte jako nazwa kwiatu (dziś: odmiana peonii), a następnie w znaczeniu dosłownym. [przypis edytorski]

buldeneż — krzew ozdobny, należący do odmiany kaliny, o dużych, kulistych, najczęściej białych kwiatostanach. [przypis edytorski]

buldeneż — krzew parkowy o kulistych kwiatostanach. [przypis edytorski]

buldeneż — śnieguliczka; rodzaj krzewu o białych a. różowych drobnych kwiatach zgrupowanych w kiście oraz białych, drobnych owocach. [przypis edytorski]

bulding (z ang.) — budynek. [przypis edytorski]

bulla Bonifacego VIII, zakazująca pod klątwą dysekcji ciał ludzkich po śmierci — wydana w 1299 papieska bulla Detestande feritatis była skierowana przeciwko ówczesnej praktyce traktowania zwłok wysoko postawionych, ważnych osób: zgodnie z ich wolą ciało rozczłonkowywano, pobierano poszczególne organy i gotowano dla oddzielenia kości, co umożliwiało pochówek różnych części ciała w różnych ważnych religijnie miejscach, a także ułatwiało transport do ziemi ojczystej w przypadku śmierci daleko od niej. [przypis edytorski]

bulla — dokument papieski. [przypis edytorski]

bulla (hist.) — oficjalny dokument kościelny wydany przez papieża w ważnych sprawach. [przypis edytorski]

bulla (łac.) — medalion z amuletem, noszony przez chłopców rzymskich. [przypis edytorski]

bulla — oficjalny dokument papieski. [przypis edytorski]

bulla — urzędowy dokument papieski dotyczący ważnych spraw. [przypis edytorski]

bulla — urzędowy dokument papieski. [przypis edytorski]

Bull, John — postać stereotypowego porywczego i grubiańskiego Anglika. stworzona przez szkockiego pisarza Johna Arbuthnota 1712 r. [przypis edytorski]

bullock cart (ang.) — wóz ciągniety przez woły. [przypis edytorski]

bulwar des Italiens w Paryżu — w XIX w. zdobył popularność dzięki słynnym kawiarniom; jego nazwa (bulwar Włochów) wywodzi się od XVII-wiecznego teatru, w którym wystawiano gł. komedie włoskie. [przypis edytorski]

bulwark — bulwar; podmurowana ulica nad wodą; wał nadwodny, falochron. [przypis edytorski]

bulwark (daw.) — bulwar, nabrzeże. [przypis edytorski]

bulwark (daw.) — nabrzeże, bulwar. [przypis edytorski]

bulwark (daw.) — nabrzeże. [przypis edytorski]

bulwarowy (z fr.) — służący prostej rozrywce. [przypis edytorski]

bulwar — szeroka, zadrzewiona ulica, służąca spacerom i konnym przejażdżkom. [przypis edytorski]

bulwar — tu: nadbrzeżna ulica. [przypis edytorski]

bumaga (z ros.) — papier. [przypis edytorski]

bumagi (z ros.) — papiery. [przypis edytorski]

bumblerka — pijatyka. [przypis edytorski]

bumkliwer — pierwszy dolny żagiel na bukszprycie a. trójkątny żagiel podnoszony na sztagu. [przypis edytorski]

bumy — raczej: bomy; bom: w omasztowaniu żaglowca ruchoma, pozioma belka oparta jednym końcem (piętą) o maszt, z drugim końcem (nokiem) wolnym, służąca do umocowania na całej jej długości dolnego brzegu (liku) żagla. [przypis edytorski]

buńczuczny — buntowniczy, waleczny. [przypis edytorski]

buńczuczny — pewny siebie, zawadiacki. [przypis edytorski]

buńczuczny — zawadiacki, zuchwały i pewny siebie. [przypis edytorski]

buńczuk — azjatycki znak wojskowy; ogon konia owinięty plecionką na drzewcu. [przypis edytorski]

buńczuk — długie drzewce ozdobione włosiem końskim, daw. symbol władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buńczuk — długie drzewce ozdobione włosiem końskim, symbol władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buńczuk — drzewce ozdobione końskim włosiem; symbol władzy w wojskach tatarskich, kozackich i tureckich. [przypis edytorski]

buńczuk — drzewce zakończone grotem (a. kulą), ozdobione końskim włosiem; symbol władzy w wojskach tatarskich, kozackich i tureckich. [przypis edytorski]

buńczuk — drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buńczuk — drzewce zakończone kulą lub grotem, ozdobione końskim włosiem, symbol władzy w wojskach tatarskich, kozackich i tureckich. [przypis edytorski]

buńczuk — drzewce zakończone pękiem końskiego włosia, kozacki a. tatarski symbol władzy wojskowej. [przypis edytorski]

buńczuk — symbol władzy wojskowej, drzewce, ozdobione końskim włosiem. [przypis edytorski]

buńczuk — tu: pęk włosia z ogona końskiego, przyczepiany do szczytu hełmu. [przypis edytorski]

buńczuk — znak wojskowy i symbol władzy tureckiej w formie ogona końskiego, zatkniętego na długim kiju. [przypis edytorski]

Buna — podobóz-fabryka, przeniesiony przez niemiecki koncern chemiczny IG Farben z Buny w środkowych Niemczech, położony na wschód od Oświęcimia; wykorzystywano tu do pracy więźniów z pobliskiego Auschwitz. [przypis edytorski]

Bundelkund — zapewne przekręcona nazwa Bundelkhand, rejonu w środkowych Indiach, ob. w stanie Madhya Pradesh oraz częściowo w stanie Uttar Pradesh. [przypis edytorski]

Bund (jid. בונד: Związek) — lewicowa partia, istniejąca w latach 1897–1948 w kilku krajach europejskich, zrzeszająca Żydów o poglądach antysyjonistycznych i antyreligijnych. Pełna nazwa partii to אַלגעמײַנער ייִדישער אַרבעטער בונד אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד (Algemejner Jidiszer Arbeter Bund in Lite, Pojln un Rusland), tj. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji. [przypis edytorski]

bundz i bryndza — produkty góralskie z owczego mleka: bundz to delikatna twarogowa masa serowa, używana do bezpośredniego spożycia lub częściej do przerobu na bryndzę, solony ser owczy. [przypis edytorski]

bungalow — drewniany dom z werandami. [przypis edytorski]

Bunhya, popr.: bunnia a. bunniah — hinduski handlarz, kupiec, szczególnie z płn.-zach. prowincji Gudżarat; przez wczesnych autorów używane na określenie dowolnego hinduskiego mieszkańca Indii. [przypis edytorski]

buntarej (ros.) — buntowników. [przypis edytorski]

bunt bezecny, który pod koniec swego zawodu podniósł, aby naprawie Rzeczypospolitej przeszkodzić — mowa o tzw. rokoszu Lubomirskiego (1665–1666), wznieconym przez tego magnata politycznym i zbrojnym buncie szlachty przeciw dążeniom absolutystycznym Jana Kazimierza; konflikt zakończył się kompromisem: Lubomirski został wygnany, a król zrezygnował z wyznaczenia swojego następcy (tj. z elekcji vivente rege); w 1668 r. Jan Kazimierz abdykował. [przypis edytorski]

Bunting, Basil (1900–1985) — modernistyczny poeta angielski. [przypis edytorski]

bunt łódzki — pierwszomajowe demonstracje robotników Łodzi i okolic w 1892 r.; zgromadziły ok. 60 tys. uczestników i przerodziły się w sześciodniowy strajk powszechny; w wyniku interwencji carskiego wojska i policji sześć osób zostało zabitych, a ok. 300 rannych; wydarzenia te miały niebagatelny wpływ na rozwój zorganizowanego ruchu robotniczego na ziemiach polskich. [przypis edytorski]

bunt marynarzy kronsztackich (1–17 marca 1921) — jedno z największych powstań antybolszewickich podczas rosyjskiej wojny domowej, w którym wzięło udział ponad 10 tysięcy marynarzy Floty Bałtyckiej oraz garnizonu bazy morskiej w Kronsztadzie, w pobliżu Petersburga; rebelianci wybrali Komitet Rewolucyjny i domagali się szeregu reform, o które walczyli podczas rewolucji październikowej; stłumione przez oddziały bolszewickie. [przypis edytorski]

buntowny — dziś: buntowniczy. [przypis edytorski]

buntowszczyk — rusycyzm; popr.: buntownik. [przypis edytorski]

bunt sipajów — powstanie żołnierzy indyjskich (sipajowie: miejscowi; żołnierze pochodzili z miejscowych plemion, gł. Gurkhów i Sikhów) i ludności chłopskiej przeciw Anglikom; walki toczyły się w latach 1857–1859 i zostały krwawo stłumione. [przypis edytorski]

Buonaccorsi-Kallimach — Filip Buonaccorsi (1437–1496), przybrał przydomek Kallimach na cześć gr. poety z III w. p.n.e. Włoch, poeta i kronikarz, piszący po łacinie. Nauczyciel synów króla Kazimierza II Jagiellończyka. [przypis edytorski]

buona notte (wł.) — dobranoc. [przypis edytorski]

Buonaparte — prawdziwe brzmienie nazwiska cesarza Napoleona Bonapartego, który urodził się na Korsyce w szlacheckiej rodzinie pochodzenia włoskiego i zmienił nazwisko w wieku 27 lat; pierwotne brzmienie było używane przez jego wrogów dla wyrażenia pogardy dla obcego, który koronował się na władcę Francji. [przypis edytorski]

Buonarotti, Michał Anioł (1475–1564) — właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, włoski rzeźbiarz, malarz, poeta i architekt. [przypis edytorski]

Buonarotti, właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, zw. Michałem Aniołem (1475–1564) — wł. malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki renesansu. [przypis edytorski]

Buonarotti, właśc. Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, zw. Michałem Aniołem (1475–1564) — włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki renesansu. [przypis edytorski]

buone fighi! fighi! uva dolce! uva (wł.) — dobre, pyszne figi! słodkie winogrona! [przypis edytorski]

Buonkonte — też: Buonconte. [przypis edytorski]

Buononcini, popr. Bononcini, Giovanni Battista (1670–1747) — włoski kompozytor epoki baroku; kapelmistrz w Bolonii, następnie Mediolanie, Rzymie, Wiedniu, Berlinie i Londynie, gdzie konkurował z Händlem. [przypis edytorski]

buon viaggio (wł.) — szczęśliwej podróży. [przypis edytorski]

buran — silny i porywisty wiatr połączony ze śnieżycą, wiejący zimą na obszarze środkowej i południowej Syberii, Uralu i Powołża. [przypis edytorski]