Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | portugalski | pospolity | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | wulgarne | zdrobnienie

Według języka: wszystkie | English | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 6186 przypisów.

orfizm — staroż. nurt religijny o charakterze mistycznym, wywodzący swoje początki od mitycznego poety Orfeusza; w odróżnieniu od tradycyjnej religii greckiej propagował ascezę, posługiwał się świętymi pismami i charakteryzował się wiarą w istnienie boskiej i nieśmiertelnej duszy ludzkiej, uwięzionej w ciele, oraz we wcielanie się duszy po śmierci w inne ciała (wędrówka dusz). [przypis edytorski]

orfizm — staroż. nurt religijny o charakterze mistycznym, wywodzący swoje początki od mitycznego śpiewaka i poety Orfeusza; w odróżnieniu od tradycyjnej religii greckiej propagował ascezę, posługiwał się świętymi pismami i charakteryzował się wiarą w istnienie boskiej i nieśmiertelnej duszy ludzkiej, uwięzionej w ciele, oraz we wcielanie się duszy po śmierci w inne ciała (wędrówka dusz). [przypis edytorski]

Organa, Organia — kraina bajeczna w Azji. [przypis redakcyjny]

Organ budował i urządził (…) ołtarze (…) gotyckim stylu (…) — Dzwony pozostały dawne, jest ich trzy; największy, ważący około 8 pudów ma napis: „M P. O. M. Anno 1787. In omnem terram exivit sonus corum” (Głos ich rozległ się na całą ziemię). [przypis autorski]

organek — dziś popr. forma D.: organków. [przypis edytorski]

Organisation Todt — niem. organizacja utworzona w 1938 r. i dowodzona Fritza Todta (stąd nazwa), zajmująca się zajmująca się budową obiektów wojskowych; zrzeszała prywatne i państwowe firmy budowlane, w czasie II wojny światowej zatrudniała przymusowo pracowników z obszarów okupowanych; jej dokonania to m.in. budowa umocnień wzdłuż zach. granicy Niemiec (tzw. Linia Zygfryda), w Normandii (tzw. Wał Atlantycki), we Włoszech (tzw. Linia Gustawa), kwatery Hitlera, ośrodka doświadczalnego testującego rakiety V1 i V2 i in.; w czasie odwrotu wojsk niem. (od 1943 r.) formacja zajmowała się niszczeniem ośrodków przemysłowych i ich infrastruktury; Organisation Todt wykorzystywała pracę przymusową jeńców wojennych i więźniów obozów koncentracyjnych. [przypis edytorski]

organisty (gw.) — tu: organista i jego żona. [przypis edytorski]

Organizacja i program Teatru Narodowego w Warszawie — jest to odpowiedź na ankietę, rozpisaną przez ówczesnego redaktora „Przeglądu Warszawskiego” p. Mieczysława Tretera; drukowano ją w tem piśmie w Nr. 42 (marzec 1925 r.). [przypis redakcyjny]

Organizacja Narodów Zjednoczonych — organizacja międzynarodowa powołana do życia w 1945 r., stawiająca sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz propagująca respektowanie praw człowieka. [przypis edytorski]

organizacja socjalistyczna z odcieniem narodowym — tj. Polska Partia Socjalistyczna. [przypis redakcyjny]

organizacja — tu: budowa organizmu. [przypis edytorski]

organizacja — tu osobowość. [przypis edytorski]

organizacje strzeleckie — powstałe przez I wojną światową organizacje paramilitarne takie jak Związek Strzelecki, funkcjonujący w latach 1910–1914. Ich uczestnicy zasilili potem Legiony. [przypis edytorski]

organizm społeczny — nawiązanie do organicyzmu, poglądu filozoficznego zakładającego, że społeczeństwo jest podobne do żywego organizmu, zaś instytucje społeczne są wzajemnie powiązane podobnie jak narządy człowieka, więc od ich kooperacji zależy to, w jaki sposób będzie funkcjonowało społeczeństwo. [przypis edytorski]

organizować — w gwarze obozowej: zdobyć nielegalnie, ukraść. [przypis edytorski]

organki — działo, używane w XVI i XVII w., złożone z wielu luf karabinowych na jednym łożu, ładowane od przodu i odpalane wspólnym lontem. [przypis edytorski]

OrganonOrganonem nazwano zbiór pism Arystotelesa, dotyczących logiki, jako narzędzia do rozbioru i udokładnienia naszych pojęć. W jednym z tych pism (Τοπικά [Topika] VIII, 14) powiedział Stagiryta, że ważną jest dla osiągnięcia poznania umiejętnego pomocą (ὄργανον [organon]), byśmy umieli wyciągać wyniki ze zdań sobie przeciwnych; a w Metafizyce (IV, 3), że do badań nad bytem rzeczywistym (ὂν ᾗ ὄν) wtedy dopiero zabrać się można, gdy się zapoznało z Analityką. Te orzeczenia posłużyły uczniom Arystotelesa do nazwania jego dzieł logicznych organonem. [przypis redakcyjny]

Organ rosyjskiej socjaldemokracji Wpieriod potępił Sorela za jego teorię mitów, nazywając ją reakcyjną. Sorel daje nam genialny wprost zarys logiki koncepcji społecznych, publicysta rosyjski sądzi, że określeniem „reakcyjny” unicestwi ten subtelny i głęboki twór myśli. Mit społeczny Sorela należy do rzędu prawdziwych kreacji filozoficznych. Sądzę, że dla bardzo wielu umysłów stać się może ta teoria prawdziwym dobrodziejstwem, czynem wyzwalającym. Socjaldemokracja rosyjska, gdyby zdawała sobie sprawę z tego, że myślenie w mitach jest koniecznością dla każdej zbiorowej akcji społecznej, mogłaby co najwyżej powiedzieć, że dla proletariatu rosyjskiego lub jego intelektualnych przewodników mit, a raczej legenda automatycznego postępu jest jeszcze niezbędna. [przypis redakcyjny]

organ (tu forma B., lp.) — dziś popr.: organy; największy dęty instrument klawiszowy. [przypis redakcyjny]

Organu Fara (…) nie miała — dar ten, również królewski, czekał ją dopiero za lat piętnaście. [przypis autorski]

organy wodne (gr. hydraulos) — pierwszy na świecie muzyczny instrument klawiszowy, skonstruowany w III w. p.n.e. przez Ktesibiosa z Aleksandrii. [przypis edytorski]

Orgelbranda leksykonEncyklopedia Powszechna, praca zbiorowa wyd. przez warszawskiego księgarza i typografa Samuela Orgelbranda (1810–1868) w 28. tomach w l. 1859–1868. [przypis edytorski]

Orgelbrand — nazwisko rodziny wydawców pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

Orgelbrand, Samuel (1810–1868) — polski wydawca i księgarz, znany z publikacji Encyklopedii powszechnej. [przypis edytorski]

Orgelbrand, Samuel (1810–1868) — wydawca, encyklopedysta; prowadził też drukarnię, księgarnię i wypożyczalnię książek. Zorganizował powstanie 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej (1859–1868). Pochodził z tradycyjnej rodziny żydowskiej, był zwolennikiem asymilacji Żydów w polskim społeczeństwie. [przypis edytorski]

Orgesz, właśc. Organisation Escheric — skrajnie prawicowa, nacjonalistyczna i monarchistyczna, paramilitarna organizacja niemiecka założona w 1920 przez Georga Eschericha, rozwiązana przez rząd Rzeszy w 1921; jej członkowie brali udział w walkach przeciwko Ślązakom w III Powstaniu śląskim; szacuje się, że u szczytu swoich wpływów liczyła ok. miliona członków. [przypis edytorski]

orgij — dziś popr. forma D. lm: orgii. [przypis edytorski]

Orgilla, Orygilla — przewrotna i niewierna żona Gryfona. [przypis redakcyjny]

Orgon — syn Pani Pernelle, ofiara spisku Świętoszka. [przypis edytorski]

Oriana — ukochana Amadisa, postać z hiszp. romansu rycerskiego Amadis z Walii. [przypis edytorski]

Oribiasius — Orybazjusz, lekarz przyboczny Juliana Apostaty. [przypis tłumacza]

Orientacja Poetycka Hybrydy — grupa literacka, złożona z poetów debiutujących w 1. poł. lat 60., nazwana od warszawskiego klubu studenckiego „Hybrydy”; rozpadła się w roku 1965. [przypis edytorski]

Orient Express — luksusowy pociąg pasażerski, który kursował na trasie z Paryża do Stambułu w latach 1883–1977, z przerwami podczas obu wojen światowych. Pod tą nazwą funkcjonowały także inne pociągi złożone z wagonów należących do tego samego przewoźnika, Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych (Compagnie Internationale des Wagons-Lits, w skrócie C.I.W.L). Na terenie Polski był to pociąg z Warszawy i Krakowa do czeskiej Pragi i dalej do Paryża. Niektóre z wagonów z Polski kursowały w tym pociągu na południe Europy, na trasie Warszawa – Stambuł, Warszawa – Triest lub Warszawa – Rzym. [przypis edytorski]

origine et merito (łac.) — urodzeniem i zasługą. [przypis redakcyjny]

originem praetensionis (łac.) — powód urazy. [przypis redakcyjny]

origo — powstanie czegoś, narodziny. [przypis autorski]

origo rerum (łac.) — pochodzenie rzeczy. [przypis edytorski]

Orinoka — dziś popr. forma ndm: Orinoko. [przypis edytorski]

Orinoku — dziś popr. forma ndm: Orinoko. [przypis edytorski]

Orion — charakterystyczny gwiazdozbiór nieba zimowego, łatwy do odnalezienia i zidentyfikowania. [przypis edytorski]

Orion, co hucznie kroczy przez pełną morza toń (…) — Orion, myśliwy z Beocji, syn Posejdona i jednej z Gorgon, Euriale, słynął z ogromnego wzrostu: nawet gdy brodził w głębokim morzu, jego barki i głowa wystawały ponad powierzchnię wód; po śmierci został przemieniony w gwiazdozbiór Oriona. [przypis edytorski]

Orion — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. W tekście oczekiwana byłaby raczej pisownia wielką literą. [przypis edytorski]

orion — gwiazdozbiór nazwany od myśliwego z Beocji, po śmierci przeniesionego na nieboskłon i ścigającego Plejady (oczekiwany byłby zapis wielką literą). [przypis edytorski]

Orion — konstelacja gwiazd widoczna od lata do początków zimy, gdy na Morzu Śródziemnym częste są burze. [przypis edytorski]

Orion — konstelacja widoczna na niebie półkuli płn. na jesieni i w zimie; nazwa pochodzi od imienia postaci z mit.gr., Oriona, niezwykle zręcznego myśliwego, syna Posejdona, który obdarzył go zdolnością chodzenia po wodzie, jego pies, Syriusz, również został patronem najjaśniejszej z gwiazd nocnego nieba, należącej do pobliskiej konstelacji Wielkiego Psa. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — dzielny i niepokorny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Po śmierci zamieniony przez Bogów w gwiazdozbiór Oriona atakującego gwiazdozbiór Byka. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający Plejady; określenie: „mamka Oriona” oznacza bardzo starą kobietę. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — olbrzym, myśliwy z Beocji o wielkiej sile i urodzie, który prześladował Plejady i Hiady; po śmierci zamieniony przez bogów w konstelację gwiazd; charakterystyczny gwiazdozbiór Oriona jest jednym z najłatwiejszych do odnalezienia i zidentyfikowania na nocnym niebie; jego wschód heliakalny następował ok. 10 lipca. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — olbrzym, syn Euriale (jednej z trzech sióstr Gorgon) i Posejdona a. Hyrieusa z Beocji, brat Polifema; myśliwy beocki o wielkiej sile, urodzie i wzroście; prześladowca Plejad i Hiad (nimf-zwiastunek dobrej i złej pogody), za próbę zgwałcenia bogini Artemidy zginął ukąszony przez wielkiego skorpiona (odwzorowanie tego mitu widzieli staroż. Grecy w konstelacjach gwiazd). [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — syn Posejdona, myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający gwiazdozbiór Plejad. [przypis edytorski]

Orion — po litewsku setas i setinas, toż po łotewsku, nazwany od sita; zaprzeczono temu. Jednak i na Czarnej Rusi Orion rzeszotem się zowie (Fedorowski, Lud białoruski, I, 1897, s. 150), tak samo u Finów. [przypis redakcyjny]

oris confessionem (łac.) — ustne zeznanie. [przypis redakcyjny]

Orizaba — najwyższy szczyt gór meksykańskich (5700 m). [przypis autorski]

Orizaba — wulkan będący najwyższym szczytem Meksyku (5636 m n.p.m.); obecnie uśpiony, ostatni jego wybuch miał miejsce w 1846 r. [przypis edytorski]

Orkady — archipelag na płn. od wybrzeży Szkocji, na granicy M. Północnego i otwartego Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]

orkan — bardzo silny wiatr; cyklon tropikalny. [przypis edytorski]

orkan — bardzo silny wiatr, huragan. [przypis edytorski]

orkan — nazwa silnego wiatru; orkanny znaczyć ma: wietrzny, z wiatru utworzony. [przypis edytorski]

orkanny (neol., daw.) — huraganowy; właściwy orkanowi, tj. porywistej wichurze. [przypis edytorski]

orkan — silny wiatr towarzyszący burzy. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smaciarz (Szmaciarz), polski pisarz. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński, pierwotnie Smaciarz; pisarz młodopolski, całą twórczość poświęcił ukazaniu obrazu biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala. Dzieła: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław, właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński (1875–1930) — pierwotnie: Smaciarz; pisarz młodopolski, swoją twórczość poświęcił ukazaniu życia biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala; autor m.in. tekstów: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]

orka, siejba, kośba — (daw.) oranie, sianie, koszenie. [przypis edytorski]

orkisz — odmiana zboża. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóg władający podziemnym światem zmarłych, odpowiednik gr. Hadesa. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóstwo śmierci, zwł. jej karzącego aspektu, utożsamiane z gr. Hadesem bądź częściej z Thanatosem; tu imię zostało użyte jako nazwa podziemnej krainy śmierci. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci a. kraina umarłych. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci bądź rządzona przez niego kraina zmarłych. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci, niekiedy utożsamiany z gr. Hadesem. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci. [przypis edytorski]

orłowie — dziś popr. forma lm: orły. [przypis edytorski]

Orłowski — znany malarz rodzajowy; na kilka lat przed śmiercią malować zaczął pejzaże. Umarł niedawno w Petersburgu. [przypis autorski]

orły, pogonie — godła Polski i Litwy. [przypis edytorski]

Orlątko — sztuka francuskiego dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). [przypis edytorski]

Orlątko — sztuka fr. dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). Premiera miała miejsce 15 marca 1900 roku w teatrze Sarah Bernhardt, zaś ona sama grała tytułową rolę młodego księcia (mając wówczas 56 lat). [przypis edytorski]

Orland — bohater poematu epickiego Orland Szalony Ludovika Ariosta (1474–1533), paladyn Karola Wielkiego. [przypis edytorski]

Orlando Furioso (wł.) — Orland Szalony. [przypis tłumacza]

Orlando — postać z komedii Jak wam się podoba Szekspira, ukochany Rozalindy. [przypis edytorski]

Orlando, Vittorio Emanuele (1860–1952) — włoski polityk, profesor prawa, premier (1917–1919); reprezentował Włochy podczas konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej. [przypis edytorski]

Orland — syn Milona z Anglantu i Berty, siostry Karola Wielkiego, bohater poematu. [przypis redakcyjny]

[Orland szablę] wydarł beł wiedmie, gdy jej psował / Pyszny ogród — Wiedźma Faleryna, królowa Organi, sporządziła czarodziejską szablę, którą miała zabić Orlanda; ten jednak zabrał jej wyczarowany miecz i zniszczył nim zaczarowany jej ogród. [przypis redakcyjny]

Orland szalonyOrland szalony Ariosta jest niejako dalszym ciągiem poematu Orland zakochany, którego autor, Mateusz Maria Bojardo, nie zdołał do końca doprowadzić. Tym się tłumaczą liczne wzmianki i napomknienia, same przez się niezrozumiałe, dla tych jednak, co czytali poemat Bojarda, zupełnie jasne, i dlatego poeta nasz nie przytacza potrzebnych do zrozumienia ich okoliczności. U czytelnika polskiego nie można przypuszczać znajomości Bojardowego Orlanda, gdyż nawet tłumaczenia tego olbrzymiego poematu literatura nasza dotąd nie posiada. Podane poniżej objaśnienia mają tedy na celu oświetlić przede wszystkim owe szczegóły naszego poematu, których zrozumienie zależy od znajomości Bojardowej epopei, a następnie wytłumaczyć te niejasne wyrazy i zwroty, których pod imionami własnymi umieścić i wyjaśnić się nie dało. [przypis redakcyjny]

Orland szalony — ukazał się w r. 1516. [przypis tłumacza]

Orland Zakochany — także: Roland zakochany, wł. Orlando innamorato); poemat rycerski Mattea Marii Boiarda z 1483 r. (pełne wyd. pośmiertne: 1495 r., w Scandiano). [przypis edytorski]

Orlę lwowskie — uczestnik walk o obronę Lwowa z 1918–1920 r., postać niewystępująca pierwotnie w dramacie Rydla. [przypis edytorski]

Orlęta Lwowskie — młodzi polscy obrońcy Lwowa z lat 1918–1920 (w czasie wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej). [przypis edytorski]

orleańska dynastia — młodsza linia francuskiej dynastii królewskiej Burbonów, pochodząca od młodszego syna Ludwika XIII, Filipa I (1640–1701), księcia Orleanu. [przypis edytorski]

Orlean (fr. Orléans) — miasto w środkowej Francji, nad Loarą, ok. 120 km na płd.-zach. od Paryża; szczególnie znane jako ośrodek oporu podczas wojny stuletniej, oblegany przez Anglików i oswobodzony przez Joannę d'Arc. [przypis edytorski]

orleanista — monarchista francuski popierający pretensje Burbonów z linii orleańskiej do tronu; ostatnim monarchą Francji z dynastii Burbonów orleańskich był Ludwik Filip I, panujący w latach 1830–1848. [przypis edytorski]