Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 478 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | rzymski | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 7082 przypisów.

aprioryczność, rzeczy w sobie itp. — zob. odnośne wyrazy w słowniku. [przypis redakcyjny]

aprioryczny — przyjęty z góry, z założenia; z łac.: a priori. [przypis edytorski]

aprioryzm — zob. Słownik, hasło: aprioryczny. [przypis redakcyjny]

A prócz tego tysiąc talentów złota, trzy tysiące srebra, dziesięć tysięcy lanego brązu, pięćset talentów ciemnego brązu, sześć milionów kwiecistych wieńców, tysiąc dwieście posągów boskich i ze trzysta tysięcy sztuk drogich kamieni — dary Ramzesa III dla świątyń były nierównie większe. [przypis autorski]

aprobacja (z łac.) — zgoda, poparcie; aprobacją — dziś popr. forma B. lp: aprobację. [przypis edytorski]

aprobancja — pochwała, uznanie. [przypis redakcyjny]

„Aprobata” — „Aprobata” ta jest parodią aprobaty cenzury, wymaganej w owej epoce dla każdej nowej książki. [przypis tłumacza]

aproksymatywny — przybliżony. [przypis edytorski]

A prophetis enim Hierusalem egressa est pollutio super omnem terram (łac.) — Bo od proroków jeruzalemskich wyszło splugawienie na tę wszystką ziemię. [przypis tłumacza]

A propos — co się tyczy. [przypis autorski]

A propos (fr.) — a jeżeli chodzi o… [przypis edytorski]

a propos (fr.) — przy okazji, w związku z; wyrażenie wprowadzające nowy temat w nawiązaniu do czegoś, o czym była mowa wcześniej. [przypis edytorski]

apropriować — odstępować na własność. [przypis redakcyjny]

a prori (łac.) — z założenia, z góry. [przypis edytorski]

aprosza — rów oblężniczy, który umożliwia dotarcie pod zdobywaną pozycję. [przypis edytorski]

aprosz (daw., z fr.) — okop. [przypis redakcyjny]

aprosz — rodzaj rowu obronnego. [przypis edytorski]

aprowizacja — zaopatrzenie w żywność. [przypis edytorski]

aprowizacja — zaopatrzenie, zwł. w prowiant. [przypis edytorski]

a przecie jeszcze nie wieczór — sens: a przecież rodzice jeszcze są młodzi. [przypis edytorski]

A przecież, jeśli do domowych progów/ Wąż zaproszony gościem od człowieka (…) — Litwini czcili węże, które po domach oswajali i karmili; najdokładniej o tem, Joannes Lasicius Polonus De diis Samogitarum: „Nutriunt etiam quasi deos penates, nigri coloris, obesos et quadrupedes serpentes quosdam, givoitos vocatos” (Resp. Polon. et Lithu. ed: Elzeviriorum, p. 309). Stryjkowski jeszcze widział za czasów swoich zabytki tej czci starożytnej u Łotyszów; a Gwagnin we wsi Ławaryszkach (Labariski) o cztery mile od Wilna. [przypis autorski]

A przetoż sam Chrystus nam rozkazuje — Mt 5, 24-25. [przypis edytorski]

A przetoż wszyscy, którzy uczniami Chrystusowymi chcą być, mają się o to pilnie starać, aby się zwad, nieprzyjaźni i waśni wystrzegali, a pokój i zgodę ze wszystkimi w całości zachowali a, jako mogąc, pomnażali — por. Rz 12, 18. [przypis edytorski]

A przypisując dzieło… — w czasach saskich i we wczesnym Oświeceniu pisarze, których nie stać było na wydanie książek własnym nakładem, ubiegali się o nakładców wśród bogatej szlachty i magnaterii, w zamian wypisując im szumne, panegiryczne dedykacje. [przypis redakcyjny]

A przy takim postępowaniu rozum spekulatywny zrobił nam do takiego rozszerzenia przynajmniej wolne miejsce, (…) wzywa nas, byśmy je zapełnili, jeżeli potrafimy, jego praktycznymi danymi — w ten sposób centralne prawa ruchu ciał niebieskich nadały temu, co Kopernik przejmował początkowo tylko jako hipotezę, niezawodną pewność i dowiodły zarazem niewidzialnej, budowę świata spajającej siły (przyciągania Newtonowego), która na zawsze pozostałaby nieodkrytą, gdyby tamten pierwszy nie odważył się w sposób przeciwny zmysłom, ale w istocie prawdziwy, szukać ruchów, będących przedmiotem obserwacji, nie w ciałach niebieskich, lecz w ich widzu. I ja też w tej przedmowie przemianę trybu myślenia, wyłożoną w Krytyce, a podobną do owej hipotezy, stawiam tylko jako hipotezę, chociaż w samej rozprawie, by na pierwsze próby takiej przemiany, będące zawsze hipotetycznymi, zwrócić uwagę, dowodzę jej z właściwości naszych wyobrażeń o przestrzeni i czasie, oraz z pierwiastkowych pojęć rozsądku, nie hipotetycznie, lecz apodyktycznie. [przypis autorski]

apteczka — „w domach szlacheckich osobna izdebka na schowanie korzeni kuchennych, wódek, likworów i lekarstw domowych”. (Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1854). [przypis redakcyjny]

aptekarczyk — pomocnik w aptece; również ekspresywne określenie aptekarza. [przypis edytorski]

aptekarz z Mantui, który tak zadziwił tego szaleńca Romea — mowa o Aptekarzu z dramatu Romeo i Julia Shakespeare'a, opisanym przez tytułowego bohatera tymi słowami: Tak bardzo jesteś biedny, tak cię srodze / Los upośledza i boisz się umrzeć? (tłum. J. Paszkowski). Romeo chce skłonić Aptekarza do nielegalnej sprzedaży trucizny, za co zagraża kara śmierci. [przypis edytorski]

Apuchtin, Aleksandr Lwowicz (1822–1904) — rosyjski kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879–1897, twórca zrusyfikowanego systemu szkolnictwa w Królestwie Polskim. [przypis edytorski]

apud Erulos adeo secundo matrimonio non locus, ut uxor ad sepulchrum mariti statim se laqueo indueret, nisi invisa et infamis vivere mallet (łac.) — u Herulów tak dalece powtórne śluby nie są we zwyczaju, że żona u grobu męża zaraz pętlicę na szyję zarzucała, chyba że wolała żyć w nienawiści i hańbie. [przypis redakcyjny]

Apud Polonos nunquam sine clamore et strepitu gaudia fiunt (łac.) — u Polaków radość nie może obyć się bez krzyku i wrzawy. [przypis edytorski]

Apud Polonos nunquam sine clamore et strepitu gaudia fiunt (łac.) — u Polaków radość nie obejdzie się bez krzyków i hałasu (cytat z Pana Wołodyjowskiego H. Sienkiewicza). [przypis edytorski]

Apud (…) secum (łac.) — „Umieją rozprawiać wobec innych, ale nie wobec siebie i ze sobą” (Cicero, Tusculanae disputationes, V, 36; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Apulejusz — powieściopisarz i retor rzymski, urodzony około r. 124 po Chr. w Medaurze (w Afryce). Ożenił się z matką swojego przyjaciela Poncjanusa, Emilią Pudentillą. Gdy Poncjanus podczas podróży zmarł, oskarżył jego brat Apulejusza o czary, którymi rzekomo zjednał sobie matkę. Przed tym oskarżeniem bronił się Apulejusz przed prokonsulem Afryki Klaudiuszem Maksymusem w Sabracie. Wygłosił sławną mowę, nazwaną Apologia. Został uniewinniony. [przypis tłumacza]

Apulejusz — retor, filozof, bajkopisarz rzymski z II. w. po Chr., autor romansu pt. Złoty osioł, pełnego dowcipu i humoru, nie zawsze przyzwoitego. [przypis tłumacza]

Apulejusz z Madaury (ok. 125–po 170) — rzymski filozof, retor i pisarz; autor m.in. satyryczno-fantastycznej powieści obyczajowej Metamorfozy, znanej też pod tytułem Złoty osioł. [przypis edytorski]

apulski — od Apulia, kraina historyczna w starożytnej Italii, w jednym z apulskich miast urodził się Horacy. [przypis edytorski]

Apure, Río Apure — rzeka w Wenezueli, dopływ Orinoko, liczy 1580 km długości. [przypis edytorski]

apykejres — heretyk, sceptyk. [przypis edytorski]

Aquae Albulae — kąpiele siarczane w pobliży Tivoli pod Rzymem. [przypis redakcyjny]

Aquae Sulis — dziś Bath w płd.-zach. Anglii. [przypis edytorski]

Aqua Marcia — nazwa wody i wodociągu z r. 144 przed Chrystusem. [przypis redakcyjny]

aquam sordidam (łac.) — brudną wodę. [przypis edytorski]

aqua regia (łac.) — woda królewska: mieszanina stężonego kwasu solnego i azotowego. [przypis edytorski]

Aqua Tofana (łac.: woda Tofany) — trucizna na bazie arszeniku, jaką sporządzała Giulia Tofana, stracona w Rzymie w 1659 roku za wieloletnie dostarczanie jej kobietom, które chciały się pozbyć okrutnych mężów. [przypis edytorski]

aqua tofana (wł.) — silna trucizna wynaleziona w końcu XVII w. przez Włoszkę imieniem Tofana. [przypis edytorski]

Aquellos Polvos — rycina Francisco Goyi z cyklu Kaprysy (nr 23) zatytułowana Te pyłki, przedstawiająca postać męską o zgnębionej twarzy, pochylonej głowie, ze związanymi z przodu rękoma, odzianego w rodzaj habitu oraz absurdalnie długą, stożkowatą czapkę błazeńską, mężczyzna siedzi na podwyższeniu, jakby na scenie, otacza go poniżej morze głów publiczności, zaś z trybuny naprzeciw niego ktoś odczytuje z książki czy broszury prawdopodobnie oskarżenie; Tytuł wywodzi się z powiedzenia: de aquellos polvos, estos lodos, tzn. „z tych pyłków takie błoto”. [przypis edytorski]

Aquilin — rumak Rajmunda. [przypis redakcyjny]

Aquilon — wiatr północny. [przypis redakcyjny]

Aquilony — wiatry północne. [przypis edytorski]

a quo (…) aquis — Ovidius, Amores III, 9, 25. [przypis tłumacza]

arabarcha a. alabarcha — przełożony społeczności żydowskiej w Aleksandrii w okresie hellenistycznym i rzymskim. [przypis edytorski]

arabeska — delikatny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych i geometrycznych o układzie symetrycznym. [przypis edytorski]

arabeska — linia ozdobna, ozdoba. [przypis autorski]

arabeska — ornament roślinny wywodzący się ze sztuki starożytnego Rzymu i starożytnej Grecji. [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w architekturze i sztuce arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w kulturze arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny ornament roślinno-geometryczny. [przypis edytorski]

arabeska — wzór złożony z ułożonych symetrycznie elementów geometrycznych oraz motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w kulturze arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabesk — dziś popr.: arabeska, delikatny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych i geometrycznych o układzie symetrycznym. [przypis edytorski]

Arabia — Ἀραβία, u Homera Έρεμβοί (Odyseja IV, 84), od 'Araba (pustynia, step). [przypis tłumacza]

Arabia — obszar najczęściej utożsamiany z Półwyspem Arabskim. [przypis edytorski]

Arabia Szczęśliwa, gr. Εὐδαίμων Ἀραβία, Eudaimonia Arabia, łac. Arabia Felix — kraina hist. w płd.-zach. części Płw. Arabskiego, obejmująca żyzne wybrzeże wraz z miastami portowymi, tereny ob. Jemenu. [przypis edytorski]

Arabi — dziś popr. forma M. lm: Arabowie. [przypis edytorski]

Arabiej (starop. forma) — (z) Arabii. [przypis edytorski]

Arabiją — dziś popr. forma B. lp: Arabię. [przypis edytorski]

Arabistan — Arabia, nazwa całego Półwyspu Arabskiego, daw. również europejskiej części Turcji, zamieszkałej przez ludność kamówiącą po arabsku. [przypis redakcyjny]

arab — koń czystej krwi arabskiej, rasy pochodzącej z Półwyspu Arabskiego. [przypis edytorski]

arabskie awantury jednego z naszych najserdeczniejszych wesołków — mowa o znanym humoryście, poecie i powieściopisarzu Kornelu Makuszyńskim, autorze m.in. zbioru parafraz baśni, zatytułowanego Awantury arabskie (1913). [przypis redakcyjny]

arabski ptaku — Feniks, bajeczny ptak, opisany przez Pliniusza w jego Historii naturalnej. [przypis tłumacza]

Araby (starop. forma) — dziś N.lm: (z) Arabami. [przypis edytorski]

Arachna — góra w Argolidzie. [przypis redakcyjny]

Arachne — gdy przez dumę walczyła w sztuce przędzenia z Palladą, bogini zagniewana tkaninę jej rozdarła i Arachne, która z rozpaczy życie sobie odebrała, przemieniła w pająka. [przypis redakcyjny]

Arachne (mit. gr.) — mistrzyni tkania i haftu, przez zazdrosna Atenę zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne (mit. gr.) — prządka, która wyzwała na pojedynek tkacki boginię Atenę i za swą pychę została zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne (mit. gr.) — prządka, która wyzwała na pojedynek tkacki boginię Atenę, za swą pychę została zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne — mityczna królewna frygijska, mistrzyni w tkactwie; Pallas Atene, bogini sztuk i rzemiosł, zamieniła ją z zazdrości w pająka. [przypis redakcyjny]

Arachne (z gr. pająk; mit. gr.) — lidyjska dziewczyna, mistrzyni tkactwa, która zuchwale odważyła się zmierzyć w tej dziedzinie z Ateną. Na tkaninie Ateny ukazani zostali bogowie olimpijscy oraz ich potęga, a także (aluzyjnie) kary, jakie ponoszą ludzie za okazaną wobec bogów pychę. W odpowiedzi Arachne utkała obraz przedstawiający związki miłosne bogów z ziemiankami. Rozzłościło to dziewiczą boginię, która podarła pracę dziewczyny, a ją samą pobiła czółnem tkackim. Arachne powiesiła się z rozpaczy, ale Atena w akcie skruchy za swój postępek ożywiła ją pod postacią pająka, mistrza tkackiego w świecie zwierząt. [przypis edytorski]

Ara coeli (łac.: ołtarz niebios) — właśc. Basilica Sanctae Mariae de Ara coeli (Bazylika Świętej Marii Ołtarza Niebiańskiego), zabytkowy kościół na Kapitolu, wzniesiony na gruzach rzym. świątyni Junony. [przypis edytorski]

ara — gatunek papugi. [przypis redakcyjny]

Arago, Jacques (1790–1855) — francuski podróżnik, rysownik i literat, młodszy brat fizyka i astronoma François Arago; autor relacji z trzyletniej francuskiej wyprawy naukowej: Voyage autour du monde (Wyprawa naokoło świata, 1822). [przypis edytorski]

Aragonia — region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469 r.). [przypis edytorski]

Aragonu król Jan — właśc. książę Jan Aragoński. [przypis edytorski]

Arago — wielki uczony francuski (1786–1855). [przypis redakcyjny]

araka, dziś: arak (z arab.) — wysokoprocentowy alkohol o smaku anyżowym, popularny na Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

arak — alkohol o smaku anyżowym, otrzymywany z destylacji zacieru ryżowego lub daktyli. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny, mocny napój alkoholowy, wyrabiany z ryżu z dodatkiem melasy z trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny napój alkoholowy. [przypis edytorski]

araka — wódka z kwaśnego mleka krowiego. [przypis autorski]

arak — mocny napój alkoholowy (40–80%) o smaku anyżu. [przypis edytorski]

arak — mocny napój alkoholowy, wyrabiany z ryżu lub trzciny cukrowej. [przypis redakcyjny]