Przypisy

czeladź — służba; ogół służby zatrudnionej we dworze albo w domu. [przypis edytorski]

czeladź — służba; ogół służby zatrudnionej we dworze a. w domu. [przypis edytorski]

czeladź — służba. [przypis edytorski]

czeladź — służba we dworze. [przypis edytorski]

czeladź — służba wiejska, pracująca w domu lub w gospodarstwie swego pana. [przypis edytorski]

czele — dziś. popr. forma N. lp: czole. [przypis edytorski]

czele (starop. forma) — dziś Msc.lp: (na) czole. [przypis edytorski]

czelnie (daw.) — bezczelnie, zuchwale. [przypis edytorski]

czelnie (daw.) — bezczelnie, zuchwale. [przypis edytorski]

czelniejszy (daw.) — główniejszy. [przypis edytorski]

czelniejszy (daw.) — tu: przodujący. [przypis edytorski]

czelnie — nadmiernie śmiało, bezczelnie. [przypis edytorski]

czelnie — śmiało, zuchwale. [przypis edytorski]

czelny (daw.) — bezczelny, zuchwały. [przypis edytorski]

czelny (daw.) — bezczelny, zuchwały. [przypis edytorski]

czelny (daw.) — tu: przodujący. [przypis edytorski]

czelny (daw.) — tu: przodujący. [przypis edytorski]

czelny — odważny, zuchwały. [przypis edytorski]

czem bohat, tem rad (rus.) — czym bogaty, tym rad; por. czym chata bogata, tym rada. [przypis edytorski]

czem brzydkiem — daw. forma Msc.lp r.n.; dziś popr.: czymś brzydkim. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

Czem — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś końćówka tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym. [przypis edytorski]

czem — daw. forma zaimka w Msc. i N.lp r.n.; dziś: czym. [przypis edytorski]

czem — dziś popr.: czym. [przypis edytorski]

czem — dziś popr. forma N. lp: czym. [przypis edytorski]

czemem jest — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: czym jestem. [przypis edytorski]

czemem zgrzeszył (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czem zgrzeszyłem; czymś zgrzeszyłem. [przypis edytorski]

czemerka (z pers. dżamara) — właśc. czamarka a. czamara; daw. ubiór męski, wierzchnia długa suknia zapinana na małe guziki, szamerowana, podobna do kontusza, ale, w odróżnieniu od niego, z długimi, nierozciętymi rękawami; zw. też węgierką. [przypis edytorski]

czemś — daw. forma N. i Msc. lp r.n.; dziś tożsama z r.m.: czymś. [przypis edytorski]

czemś — dziś popr.: czymś. [przypis edytorski]

czem się dzieje (daw.) — jak to się dzieje; czemu, dlaczego. [przypis edytorski]

czem się (…) podniesie — daw. składnia; dziś: dzięki czemu się podniesie. [przypis edytorski]

czem — skrócone „czemu”. [przypis edytorski]

Czem tak zasunął rozigrane oko — dlaczego zasłonił, zamknął czujne, rozbiegane oczy. [przypis edytorski]

czemu dżetattura trafia się prawie wyłącznie na półwyspie włoskim? (…) Wszelkie podania o tych oczach i sposobach odwrócenia ich wpływu rozeszły się pierwotnie z ksiąg etruskich — wiara w złe oko jest faktycznie o wiele starsza i bardziej rozpowszechniona, od starożytnego Sumeru i Babilonu po współczesną Amerykę Południową; takie zabobony funkcjonują jeszcze w Polsce na wsi. [przypis edytorski]

czemum ja (…) nie widział — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: czemu ja nie nie widziałem. [przypis edytorski]

czemum (…) nie prosiła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: czemu nie prosiłam. [przypis edytorski]

Czemum zszedł — konstrukcja z ruchoma końcówką czasownika; inaczej: czemu zszedłem. [przypis edytorski]

czemuście (…) zostali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czemu zostaliście. [przypis edytorski]

czemu się (…) dwudziestą laty pierwej nie urodził (daw. forma) — czemu się o dwadzieścia lat wcześniej nie urodził. [przypis edytorski]

czemu się tako z rzeczą wciekasz (starop.) — po co tak dociekasz (tej) sprawy. [przypis edytorski]

czemu tak Pan Bóg uczynił ziemi tej, co to za gniew niezmierny jego? — Pwt 29, 24. [przypis edytorski]

czemużem (…) pragła — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czemuż pragnęłam. [przypis edytorski]

czemuż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

Czemuż nie kupią sobie biszkoptów? — bardziej znane w wersji „Niech jedzą ciastka” (fr. Qu'ils mangent de la brioche), przypisywane Marii Antoninie (1775–1793), królowej Francji, żonie Ludwika XVI. [przypis edytorski]

czem wytrzeźwiwszy się — dzięki czemu wytrzeźwiwszy się. [przypis edytorski]

czemże (daw.) — czymże. [przypis edytorski]

czemże — daw. forma N. i Msc. lp zaimków r.n.; dziś tożsama z r.m.: czym, czymże. [przypis edytorski]

czemże — daw. forma N. i Msc. zaimków r.n.; dziś końcówka tożsama z r.m.: czym, czymże. [przypis edytorski]

czepeczek (daw.) — zdr. czepek; kobiece nakrycie głowy noszone dawniej przez mężatki i wdowy, dzisiaj zachowane w niektórych strojach ludowych. [przypis edytorski]

czepeczkę — dziś: czapeczkę a. czepeczek. [przypis edytorski]

czepiec — daw. nakrycie głowy kobiety zamężnej; czepiec małżeński zakładano pannie młodej podczas weselnego obrzędu oczepin. [przypis edytorski]

czepiec — daw. nakrycie głowy kobiety zamężnej. [przypis edytorski]

czepiec — w dawnych czasach nakrycie głowy zamężnej kobiety; przylegający lub usztywniany dla uzyskania różnorodnych kształtów, zdobiony falbankami lub koronkami. [przypis edytorski]

czepiny — oczepiny, obyczaj weselny, polegający na wiązaniu pannie młodej czepca, stanowiącego symbol stanu małżeńskiego. [przypis edytorski]

czerech — drzewo będące połączeniem czereśni i wiśni. [przypis edytorski]

czerechy — czereśnie. [przypis edytorski]

czereda (daw.) — gromada, liczna grupa. [przypis edytorski]

czereda (daw.) — gromada. [przypis edytorski]

czereda — gromada, grupa. [przypis edytorski]

czereda — gromada. [przypis edytorski]

czereda — tłum. [przypis edytorski]

czereda (z ukr.) — gromada, grupa; zgraja. [przypis edytorski]

czeredź — dziś popr.: czereda. [przypis edytorski]

czeremcha — krzew lub drzewo z rodziny śliw, o silnie pachnących kwiatach. [przypis edytorski]

czeremcha — rodzaj drzewa, kwitnącego w kwietniu i w maju; drobne białe kwiatki, rosnące nie pojedynczo, ale całymi gronkami, wydzielają bardzo silny, słodki zapach. [przypis edytorski]

Czeremoszski — przym. utworzony od nazwy rzeki Czeremosz, która w latach 1919–1939 stanowiła granicę między Polską a Rumunią. [przypis edytorski]

czerep — czaszka, głowa. [przypis edytorski]

czerep — czaszka. [przypis edytorski]

czerepek (daw.) — naczynie gliniane kiepskiej jakości a. potłuczone. [przypis edytorski]

czerep — głowa, czaszka; „czerep rubaszny” stanowi metaforyczną aluzję do stylu bycia polskiej szlachty: rubasznego, a więc bezceremonialnego, prostego (czy wręcz prostackiego), swobodnego i poufale żartobliwego, niepoważnego. [przypis edytorski]

czerep — głowa, czaszka. [przypis edytorski]

czerep — skorupa stłuczonego naczynia. [przypis edytorski]

czerep — tu: gliniana skorupa. [przypis edytorski]

czerep — tu: gliniana skorupa; w staroż. Grecji jako materiału piśmienniczego do sporządzania krótkich notatek używano skorupek naczyń ceramicznych. [przypis edytorski]

czerep — tu: skorupa. [przypis edytorski]

czerep — tu: skorupy rozbitego garnka (w innym znaczeniu: pot. łeb, głowa). [przypis edytorski]

czerepy — tu: skorupy, kawałki potłuczonych naczyń. [przypis edytorski]

czeresien (poet.) — czereśni. [przypis edytorski]

czerezwyczajka (pot., z ros.) — potoczna nazwa policji politycznej w Rosji Radzieckiej w latach 1917–1922, utworzona od części oficjalnej nazwy: Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor'bie s kontrriewolucyjej i sabotażom (Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem). [przypis edytorski]

czerezwyczajka — rozwinięcie ros. akronimu CzeKa: Czriezwyczajnaja Komisja, tzn. komisja nadzwyczajna (pełna nazwa: Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor'bie s kontrriewolucyjej i sabotażom, czyli: Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem); był to organ władzy w Związku Radzieckim powołany, by chronić bezpieczeństwo państwa, w istocie odpowiedzialny za represje polityczne i zbrodnie rządu bolszewickiego. Czerezwyczajka brutalnie zwalczała przeciwników politycznych określanych mianem „wrogów ludu”, przedstawicieli ziemiaństwa i przemysłowców (osoby „obce klasowo”) oraz duchowieństwo. W latach 1917–1926 na czele CzeKa stał Feliks Dzierżyński (1877–1926), odpowiedzialny za szczególnie krwawy terror. [przypis edytorski]

czerezwyczajka (z ros.) — policja polityczna w Związku Radzieckim. [przypis edytorski]

czerezwyczajkowy — w stylu właściwym radzieckiej policji politycznej; przymiotnik od: czerezwyczajka, pot. rozwinięcie ros. akronimu CzeKa: Czriezwyczajnaja Komisja, tzn. komisja nadzwyczajna (pełna nazwa: Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor'bie s kontrriewolucyjej i sabotażom, czyli: Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem); był to organ władzy w Związku Radzieckim powołany, by chronić bezpieczeństwo państwa, w istocie odpowiedzialny za represje polityczne i zbrodnie rządu bolszewickiego. Czerezwyczajka brutalnie zwalczała przeciwników politycznych określanych mianem „wrogów ludu”, przedstawicieli ziemiaństwa i przemysłowców (osoby „obce klasowo”) oraz duchowieństwo. W latach 1917–1926 na czele CzeKa stał Feliks Dzierżyński (1877–1926), odpowiedzialny za szczególnie krwawy terror. [przypis edytorski]

Czerkasski, Władimir Aleksiejewicz (1824–1787) — rosyjski działacz państwowy, w 1858–60 członek komisji badającej sytuację chłopów w związku z przygotowywaniem do reformy uwłaszczeniowej w Rosji; w 1863–66 dyrektor naczelny Rządowej Komisji Spraw Wewnętrznych w Królestwie Polskim, uczestniczył w opracowaniu przepisów uwłaszczeniowych. [przypis edytorski]

Czerkasy — miasto nad Dnieprem, ok. 200 km na płd. wsch. od Kijowa. [przypis edytorski]

Czerkiesi — grupa etniczna z płn-zach. Kaukazu, od 1763 walczyli przeciwko Imperium Rosyjskiemu, usiłującemu podporządkować sobie Kaukaz; w 1864 pokonani, padli ofiarą czystek etnicznych i zostali przesiedleni ze swoich terenów, w większości deportowani do Imperium Osmańskiego, część na inne tereny Rosji. [przypis edytorski]

Czerkiesi — grupa etniczna z płn-zach. Kaukazu, od 1763 walczyli przeciwko Imperium Rosyjskiemu, usiłującemu podporządkować sobie Kaukaz; w 1864 pokonani, padli ofiarą czystek etnicznych i zostali przesiedleni ze swoich terenów, w większości deportowani do Turcji, część na inne tereny Rosji. [przypis edytorski]

Czerkiesi — grupa etniczna z płn.-zach. Kaukazu. [przypis edytorski]

Czerkieski — kobiety czerkieskie; Czerkiesi: w krajach Bliskiego Wschodu określenie potomków górali kaukaskich, którzy opuścili Kaukaz po podboju ros. w 2. poł. XIX w. [przypis edytorski]

czerń — chłopstwo. [przypis edytorski]

czerńcy — mnisi prawosławni. [przypis edytorski]

czerń (daw.) — lud. [przypis edytorski]

czerń (daw.) — lud, tłum. [przypis edytorski]