Przypisy

dworka — dziś popr. forma D. lp: dworku. [przypis edytorski]

dwornia (daw.) — służba dworska. [przypis edytorski]

dwornia — dwór, dworzanie. [przypis edytorski]

dwornia — dworzanie, czeladź, dworska [przypis edytorski]

dwornia — służba dworska, czeladź. [przypis edytorski]

dworno, huczno — dziś: dwornie, hucznie. [przypis edytorski]

dworność (daw.) — wykwintność, wytworność zachowania. [przypis edytorski]

dworny (daw.) — tu: dworski, związany z dworem, należący do dworu. [przypis edytorski]

dworny (daw.) — uprzejmy, elegancki. [przypis edytorski]

dworny — grzeczny, uprzejmy, wyszukany, elegancki. [przypis edytorski]

dworować (daw.) — kpić, żartować. [przypis edytorski]

dworować (daw.) — żartować, kpić. [przypis edytorski]

dworować (daw.) — żartować, naśmiewać się, kpić. [przypis edytorski]

dworować (daw.) — żartować, naśmiewać się. [przypis edytorski]

dworować (daw.) — żartować. [przypis edytorski]

dworować — kpić, żartować z kogoś. [przypis edytorski]

dworować — tu w niestandardowym znaczeniu „zalecać się” (kalka z ang. to court). [przypis edytorski]

dworować — tu: zachowywać się służalczo, jak dworak. [przypis edytorski]

dworować — żartować, kpić. [przypis edytorski]

dworować — żartować, naśmiewać się z kogoś. [przypis edytorski]

dworscy — dworzanie. [przypis edytorski]

dworscy — ludzie należący do dworu. [przypis edytorski]

dworscy — ludzie z dworu a. zależni od dworu. [przypis edytorski]

dworstwo (daw.) — naśladownictwo obyczajów dworskich. [przypis edytorski]

dworstwo (daw.) — żart. [przypis edytorski]

dworszczyzna — tu: jałowa grzeczność, puste komplementy. [przypis edytorski]

Dworu Petersburskiego — w wydaniu z 1816 r.: dworów. [przypis edytorski]

dwory — dziś popr. forma N. lm: dworami. [przypis edytorski]

dworzanin rękodajny — dworzanin mający zaszczyt i prawo podawania ręki swemu panu lub pani np. przy wsiadaniu do pojazdów, na koń itp. [przypis edytorski]

dworzec (daw.) — dwór (budynek). [przypis edytorski]

dworzec (daw.) — dwór, pałac. [przypis edytorski]

dworzec (daw.) — dwór. [przypis edytorski]

dworzec (daw.) — dwór. [przypis edytorski]

dworzec (daw.) — podwórze, dziedziniec. [przypis edytorski]

dworzec — tu: dwór, dom szlachecki. [przypis edytorski]

dworzec — tu: dwór, posiadłość. [przypis edytorski]

dworzec Victoria, ang. Victoria Station — jedna z głównych stacji kolejowych w Londynie, otwarta w 1862. [przypis edytorski]

dworzyszcze (daw.) — gmach, okazały budynek. [przypis edytorski]

dwuchloran rtęci (daw. chem.) — dziś: chlorek rtęci (II), HgCl₂, silnie trująca sól kwasu solnego i rtęci na II stopniu utlenienia. [przypis edytorski]

Dwudziesta trzecia — w spisie treści wiersz występuje pod tytułem pociąg rusza. [przypis edytorski]

Dwudziestego drugiego we Freyburgu — 21 października 1813, podczas odwrotu spod Lipska, Napoleon rozmieścił swoją armię we Freyburgu nad rzeką Unstrutą, obsadzając dwa prowizoryczne mosty, które po przejściu głównych sił, a następnie tylnej straży, o świcie 22 października, spalono. [przypis edytorski]

dwudziestem sążni — na dwadzieścia sążni, tj. na ok. 40 m. [przypis edytorski]

dwudziestodwułokciowy — łokieć to miara długości około sześćdziesięciu centymetrów. Dwudziestołokciowy drąg ma zatem około dwunastu metrów, co trzeba złożyć na karb poetyckiej przesady Homera. [przypis edytorski]

dwudziestokilkoletni — dziś: kilkudziesięcioletni. [przypis edytorski]

dwudziestokilkoletni samobójca-mizogin — Otto Weininger (1880–1903) był austriackim filozofem, w wieku 23 lat napisał rozprawę Płeć i charakter, w której wyłożył swoje przekonania dotyczące kobiecości. Miały one wybitnie mizoginiczny wymiar. Weininger kilka miesięcy po publikacji popełnił samobójstwo. Zarówno książka, jak i postać Weiningera zyskały ogromną popularność w epoce. Teoriami samobójcy inspirował się m.in. Zygmunt Freud i Stanisław Przybyszewski. [przypis edytorski]

dwudziestokilkoma — dziś popr. forma N. tego złożonego zaimka liczebnego brzmi: dwudziestoma kilkoma. [przypis edytorski]

dwudziestostopowy — mierzący 20 stóp; stopa: jednostka miary długości, wynosząca ok. 30,5 cm. [przypis edytorski]

dwudziestu dwu literom — alfabet hebrajski posiada dwadzieścia dwie litery. [przypis edytorski]

Dwudziestu kilku, już nauczycieli, już uczniów uniwersytetu, wysłano na wieczne wygnanie w głąb Rosji (…) jednemu tylko dotąd udało się wydobyć się z Rosji — spośród skazanych w procesie filomatów jedyną osobą, której udało się wydostać z Rosji do roku 1832 (kiedy powstały Dziady zw. drezdeńskimi) był Adam Mickiewicz. W 1823 Mickiewicz, pracujący wówczas jako nauczyciel literatury, historii i prawa w Kownie, został aresztowany i uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie (od jesieni 1823 do marca 1824), a następnie skazany za udział w tajnych młodzieżowych organizacjach na zesłanie w głąb Rosji na posadę nauczyciela z prawem wyboru miejsca pobytu. W latach 1824–1827 przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. W Moskwie został przypisany jako urzędnik generał-gubernatora Dmitrija Golicyna. Nauczał polskiego u kilku moskiewskich rodzin, wśród jego uczniów była poetka Karolina Jaenisch (zaręczył się z nią nawet w 1827 roku, lecz dwa lata później zerwał zaręczyny). W 1829 r. opuścił Rosję i udał się do Niemiec; podróżował później po Europie: Szwajcarii i Włoszech; podczas pobytu w Rzymie w 1831 r. dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego, ruszył przez Genuę i Genewę do Paryża, następnie do Drezna, a stamtąd przyjechał do Wielkopolski, gdzie pozostał aż do upadku powstania, a następnie wrócił do Drezna, gdzie pozostał do 1832 roku i gdzie napisał Dziadów część III. [przypis edytorski]

dwudziestu piąciu — dwudziestu pięciu. [przypis edytorski]

dwufuntowy — tj. ważący blisko 1 kilogram. [przypis edytorski]

dwu Indii — dawniej mówiono o Indiach Wschodnich oraz o Indiach Zachodnich, tj. Karaibach; Hiszpanie mieli kolonie w obu rejonach. [przypis edytorski]

dwujęzyczny — tu: dwulicowy, fałszywy. [przypis edytorski]

dwukolny — dziś: dwukołowy. [przypis edytorski]

dwukonka (daw.) — pojazd dwukonny; bryczka, do której zaprzęga się dwa konie. [przypis edytorski]

dwukształtny (łac.: biformis) — z dalszego ciągu wiersza wynika, że znaczy to: będący naraz człowiekiem i ptakiem; w parafrazie Jana Kochanowskiego, Pieśni II, 24: „ze dwojej złożony natury”. [przypis edytorski]

dwu łotru (starop. forma) — daw. B. liczby podwójnej; dziś: dwóch łotrów. [przypis edytorski]

dwu milionów trzechkroć stu tysięcy — dwu milionów trzystu tysięcy. [przypis edytorski]

dwunastościan pięciokątowy — dwunastościan foremny (dodekaedr), mający 12 ścian w kształcie identycznych pięciokątów foremnych. [przypis edytorski]

dwupensówka — moneta o wartości dwóch pensów; pens: drobna moneta w Anglii. [przypis edytorski]

dwurożce — mowa o półksiężycach, symbolu wiary muzułmańskiej. [przypis edytorski]

dwususowy — za dwa sous, tj. bardzo tanie, mierne; sous — daw. drobna moneta fr. [przypis edytorski]

Dwutygodniowa praca przy podkopie — mowa o podkopie przygotowywanym w listopadzie 1879 przez członków Narodnej Woli pomiędzy wykupionym przez nich domem pod Moskwą a pobliską linią kolejową. Celem było podłożenie dynamitu pod torami, którymi miał jechać pociąg z carem Aleksandrem II. Zamachu dokonano 19 listopada (1 grudnia wg kalendarza gregoriańskiego), ładunek był jednak zbyt słaby: pociąg uległ wykolejeniu, ale bez ofiar w ludziach. Okazało się ponadto, że pociągiem jechała świta i służba carska, gdyż z powodu awarii lokomotywy zamieniono zwykłą kolejność dwu pociągów, którymi podróżował car z orszakiem, i car przejechał wcześniejszym. [przypis edytorski]

dy a. ady (daw.) — przecież, ależ. [przypis edytorski]

dyadem — diadem, czyli przepaska na głowę wykonana z kosztownych kruszców i szlachetnych kamieni, będąca znakiem władzy królewskiej, książęcej lub wysokiej pozycji w hierarchii religijnej. [przypis edytorski]

dy a. dyć (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

dy a. dyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

dyamenty — dziś popr. pisownia: diamenty. [przypis edytorski]

dybać — czyhać na kogoś a. na coś; znajdować kogoś a. coś. [przypis edytorski]

dybać — czyhać na kogoś lub na coś. [przypis edytorski]

dybać — czyhać na kogoś lub na coś. [przypis edytorski]

dybać (daw.) — czyhać. [przypis edytorski]

dybać (pot.) — mieć złe zamiary. [przypis edytorski]

dybać — tu: iść, podążać. [przypis edytorski]

dybel — obustronnie zaostrzony kołek łączący dwa drewniane elementy. [przypis edytorski]

dybki — dyby; specjalnie wyżłobione kawałki drewna, w które zamykano ręce i nogi skazańców. [przypis edytorski]

dybki (gw.) — zdrob. od dyby: dwie kłody z wycięciami na ręce a. nogi, które łączono razem, zbijając a. zamykając na kłódkę, pętając w ten sposób więźniów; sprzęt znany od średniowiecza. [przypis edytorski]

dyby — dawniej rodzaj kary, kłody z otworami, w które zakuwano ręce i nogi skazańca. [przypis edytorski]

dyby — drewniane pęta w postaci desek lub kłód z otworami umożliwiającymi zamknięcie rąk lub nóg. [przypis edytorski]

dyby — dwie kłody z wycięciami na ręce a. nogi, które łączono razem, zbijając a. zamykając na kłódkę, pętając w ten sposób więźniów. [przypis edytorski]

dyby — kłoda z otworami na ręce i nogi więźnia. [przypis edytorski]

dyby — służąca do unieruchamiania więźniów kłoda drewna przecięta na pół, z wycięciami (po pół otworu w każdej z połówek kłody) na nogi, ręce, często też na ręce i szyję naraz. [przypis edytorski]

dyć a. ady (daw.) — przecież, właśnie, ależ. [przypis edytorski]

dyć (daw., gw.) — przecież. [przypis edytorski]

dyć (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

dyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

dyć — przecież. [przypis edytorski]

dyć (reg.) — przecież. [przypis edytorski]

dyć tam się cosik rusa (gw.) — przecież coś tam się rusza. [przypis edytorski]

Dyćwa nie ciarachy! Nie targajta, bo żgniema, aż będzieta chramać (gw.) — przecież my nie miastowi, nie szarpcie, bo was pchniemy [czymś ostrym], aż będziecie kuleć. [przypis edytorski]

dychać (daw.) — oddychać. [przypis edytorski]

dychać (gw.) — oddychać. [przypis edytorski]

dychanie (daw.) — oddech. [przypis edytorski]

dychawiczna — astmatyczna, dysząca. [przypis edytorski]

dychawiczny (daw.) — chory na astmę. [przypis edytorski]

dychawiczny (daw.) — słaby (dosł. oddychający z wysiłkiem). [przypis edytorski]

dychawiczny — oddychający z trudem; chorobliwy. [przypis edytorski]

dychawiczny — oddychający z trudem; chorobliwy; tu przenośnie. [przypis edytorski]

dychawiczny — oddychający z trudem, słaby, działający źle. [przypis edytorski]

dychogamiczne rośliny — rośliny, u których jeden osobnik wytwarza gamety męskie i żeńskie, lecz w różnym czasie. [przypis edytorski]