Przypisy

czarnoxięzki — dziś popr. pisownia: czarnoksięski. [przypis edytorski]

czarnuszka — roślina jadalna z rodziny jaskrowatych, charakteryzująca się czarnymi nasionami, stosowana jako przyprawa lub lekarstwo. [przypis edytorski]

czarnych burzyków (Procellaria glacialis) — Procellaria glacialis (dziś: Fulmarus glacialis), inaczej fulmar lub petrel, to ptak z rodziny burzykowatych zamieszkujący północny Atlantyk i Pacyfik, na co wskazuje jego nazwa gatunkowa (łac. glacialis: lodowcowy); nie występuje u wybrzeży Afryki. [przypis edytorski]

czarnych diabłów — tu: pejoratywne określenie mieszkańców Indii; w rzeczywistości ludność północnych Indii, gdzie wybuchło powstanie, jest indoeuropejska, ma karnację od śniadej (na zachodzie) po ciemnobrązową (na wschodzie) i w najprostszej klasyfikacji należy do odmiany białej człowieka; tylko ciemnoskórą rdzenną ludność południa subkontynentu indyjskiego, o odmiennych rysach twarzy i budowie czaszki, zaliczano w niektórych klasyfikacjach do odrębnego typu australoidalnego, należącego do odmiany czarnej. [przypis edytorski]

czarnych królów zginęło chyba z pięćdziesiąt — dziś popr. forma liczebnika w r.mos.: pięćdziesięciu. [przypis edytorski]

Czarny Dunajec — rzeka w województwie małopolskim, w dorzeczu Wisły. [przypis edytorski]

Czarny Dunajec — w rzeczywistości Potok Kościeliski. [przypis edytorski]

Czarny Pan Zawisza — Zawisza Czarny z Garbowa (ok. 1370–1428), polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego. [przypis edytorski]

Czarny Staw — a. Czarny Staw pod Rysami, tatrzańskie jezioro znajdujące się na poziomie 1583 m n.p.m. [przypis edytorski]

Czarny Staw — jezioro polodowcowe w Tatrach Wysokich. [przypis edytorski]

Czarny Staw — właśc. Czarny Staw pod Rysami a. Czarny Staw nad Morskim Okiem, tatrzańskie jezioro w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku. [przypis edytorski]

Czarny Szlak — jeden z trzech głównych szlaków, którymi Tatarzy najeżdżali tereny Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

czarny — tu: diabeł. [przypis edytorski]

Czarodziejska góra — najlepsze i najsłynniejsze dzieło Thomasa Manna (1875–1955), wybitnego prozaika niemieckiego, laureata literackiej Nagrody Nobla (1929), wyd. w 1924; jej akcja rozgrywa się w szwajcarskim sanatorium w Davos. [przypis edytorski]

Czar ognia (niem.: Feuerzauber) — zakończenie opery Walkiria Richarda Wagnera, w którym uśpiona tytułowa walkiria, Brunhilda, zostaje pozostawiona na wzgórzu otoczonym magicznym ogniem, stworzonym przez boga ognia, Lokiego. [przypis edytorski]

czaroludki — chodzi o aes sídhe, rasę istot z mitologii irlandzkiej przypominających elfy. [przypis edytorski]

czarownicach tesalskich — Tesalia, region w północnej Grecji, w starożytności była uznawana za siedzibę czarownic. [przypis edytorski]

czarownica z Endor — wróżbitka z Endor w Galilei wywołała dla biblijnego króla Saula (1042–1012 p.n.e.) ducha zmarłego Samuela (1 Sm 28, 1–25). [przypis edytorski]

czarownice (starop. forma) — czarownicy. [przypis edytorski]

czar się nie ima — czar go nie dotyka. [przypis edytorski]

czar taki — w oryginale mowa o rozpraszającym smutek zielu nephentes. [przypis edytorski]

czart — diabeł. [przypis edytorski]

Czartoryski, Adam Jerzy (1770–1861) — polski polityk, prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego w 1831, później znacząca postać Wielkiej Emigracji. [przypis edytorski]

Czarty były Wernyhoru,/ Nadybaw mater, hdeś koło futoru,/ Taj byw, taj łyru tyskaw w hrud' kobity,/ Taj na smert' matku byw, ne moh zabyty (z ukr.) — Diabli bili Wernyhorę,/ Zastał matkę gdzieś koło futoru i bił,/ i lirę cisnął w pierś kobiety,/ i na śmierć matkę bił, a nie mógł zabić. [przypis edytorski]

czartyzm — radykalny ruch społeczny w Wielkiej Brytanii w 1. poł. XIX w., dążący do wprowadzenia demokratycznych zmian w systemie wyborczym oraz poprawy sytuacji ekonomicznej robotników; zapoczątkowany wystąpieniem Londyńskiego Stowarzyszenia Robotniczego, które w 1838 opublikowało The People's Charter (Kartę praw ludu), od której wzięła się nazwa ruchu. [przypis edytorski]

czary — dziś popr. forma N. lm: czarami. [przypis edytorski]

czas cofnął się wstecz — cofnąć się wstecz uchodzi obecnie za pleonazm, błąd leksykalny, w którym zachodzi redundancja (zbędność): słowo cofnąć się zawiera już informację wstecz. [przypis edytorski]

czas (daw.) — tu: pogoda. [przypis edytorski]

Czas — dziennik wydawany najpierw w Krakowie w latach 1848–1934, potem przeniesiony do Warszawy, gdzie działał do roku 1939. [przypis edytorski]

czasemby (daw.) — dziś popr. czasem by. [przypis edytorski]

czasemby (…) nie dojadł (daw.) — dziś popr.: czasem by nie dojadł. [przypis edytorski]

czas idzie marnie — marnujemy czas. [przypis edytorski]

czasiech — dziś popr. forma Msc.lm: czasach. [przypis edytorski]

czasiech — dziś popr. forma Ms. lm: czasach. [przypis edytorski]

czasiech — dziś popr. forma N.lm: czasach. [przypis edytorski]

Czas — konserwatywny dziennik informacyjno-polityczny wydawany w latach 1848–1934 w Krakowie, potem do 1939 w Warszawie. [przypis edytorski]

„Czas” — konserwatywny dziennik wydawany początkowo w Krakowie (1848–1934), a później, po połączeniu z „Dniem Polskim”, w Warszawie (1935–1939). [przypis edytorski]

Czasław, czes. Nové Město (Čáslav) — miasto w środkowej części Czech. [przypis edytorski]

czasów Elżbiety i Jakuba — za panowania królowej Anglii Elżbiety I Tudor (w latach 1558–1603) oraz jej następcy Jakuba I Stuarta (1603–1625), kiedy rozkwitał teatr angielski. [przypis edytorski]

czasów odwłokami — zwlekaniami, zwłoką. [przypis edytorski]

czasów siła — dużo czasu. [przypis edytorski]

czasowe ptaki — gniazdujące okresowo. [przypis edytorski]

Czasowych dieł mastier (ros.) — zegarmistrz. [przypis edytorski]

czas się mieć do brzega (starop.) — czas zdążać (kierować się) do brzegu. [przypis edytorski]

Czas starcu dać życie — już czas, aby starzec oddał życie. [przypis edytorski]

czas Terroru — krwawe rządy jakobinów w czasie Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

czas — tu: pogoda. [przypis edytorski]

czasu (daw.) — podczas, w czasie. [przypis edytorski]

czasu inszego (starop.) — w innym czasie; kiedy indziej. [przypis edytorski]

czasu już nie będzie — Ap 10, 6. [przypis edytorski]

czasu mej młodości — dziś: w czasach mej młodości. [przypis edytorski]

Czasu minęło jak płachte wysiać — tj. tyle, ile potrzeba na ręczne wysianie partii zboża z przewieszonej przez ramię płachty. [przypis edytorski]

czasu nie stało (daw.) — zabrakło czasu. [przypis edytorski]

Czasu onego nie było króla w Izraelu, ale każdy czynił, co mu się zdało — Sdz 18, 1; Sdz 21, 24. [przypis edytorski]

czasu swego (daw.) — w swoim czasie; w odpowiednim czasie. [przypis edytorski]

czasu — tu: podczas, w czasie. [przypis edytorski]

„Czas” — wydawany w latach 1848–1934 w Krakowie dziennik zw. z frakcją konserwatystów krakowskich (tzw. „Stańczyków”), stanowiący również forum dla publikacji krakowskiej szkoły historycznej. [przypis edytorski]

Czas wyszedł ze swych fug; biada mi, żem się zrodził, by go naprawiać — Szekspir, Hamlet, akt I, scena 5 (spotkanie Hamleta z duchem ojca), ostatnie słowa Hamleta w tej scenie; w tłum. Józefa Paszkowskiego z 1862: „Świat wyszedł z formy / I mnież to trzeba wracać go do normy!”. [przypis edytorski]

czasy — dziś popr. forma N.lm: czasami. [przypis edytorski]

czasy Edwardów — obejmujący XIII i XIV w. okres panowania: Edwarda I (lata 1272–1307), reformatora administracji królewskiej i prawa zwyczajowego (common law), które zostało skodyfikowane w statutach z 1275 i 1285 r., Edwarda II, pod którego rządami (1307–1327) nastąpił rozwój instytucji parlamentarnych oraz Edward III, króla Anglii w latach 1327–1377, inicjatora wojny stuletniej, który kontynuował reformy prawodawstwa i systemu rządzenia. [przypis edytorski]

czasy Henryków — prawdopodobnie chodzi o rządy Henryka VII (1457–1509) i Henryka VIII (1491–1547) z dynastii Tudorów. [przypis edytorski]

czasy napoleońskie — okres panowania i podbojów Napoleona Bonapartego, wodza, a potem cesarza Francji. [przypis edytorski]

czasże (…) się rozstać — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy [jest] czas [aby] się rozstać. [przypis edytorski]

czasza — czarka, kielich. [przypis edytorski]

czasza — puchar. [przypis edytorski]

czasza — tu: kielich. [przypis edytorski]

czaszka z Neandertalu — czaszka neandertalczyka, wymarłego przedstawiciela rodzaju Homo (człowiek), którego szczątki odkryto po raz pierwszy (1856) w dolinie Neandertal w Niemczech. [przypis edytorski]

czata (daw.) — straż. [przypis edytorski]

czata — oddział żołnierzy ubezpieczający wojsko w czasie postoju lub dokonujący zwiadu; stać na czatach: stać na straży. [przypis edytorski]

czata (starop., wojsk., z tur. çete a. węg. csata) — gromada; tu wojsk.: oddział żołnierzy ubezpieczający lub dokonujący zwiadu. [przypis edytorski]

czata — tu: strażnica, posterunek. [przypis edytorski]

czata — tu: straż. [przypis edytorski]

czatować — czaić się, tu: czekać. [przypis edytorski]

czatownia (daw.) — strażnica, punkt obserwacyjny. [przypis edytorski]

czatownia (daw.) — wartownia. [przypis edytorski]

czatownia — wartownia. [przypis edytorski]

czatownica — strażniczka. [przypis edytorski]

czatownik (daw.) — wartownik lub zwiadowca. [przypis edytorski]

czaty — grupy zwiadowców. [przypis edytorski]

Czatyrdach — własc. Czatyr-Dag, masyw górski na Krymie, ok. 35 km na wschód od Bachczysaraju. [przypis edytorski]

czaty — tu: straż. [przypis edytorski]

czaty — tu: straż, strażnicy. [przypis edytorski]

Czawczewadze — popr.: Czawczawadze, nazwisko gruzińskiej rodziny książęcej; trudno jednak ustalić tożsamość wskazanej osoby. [przypis edytorski]

czcią (daw.) — czytają. [przypis edytorski]

czcią (starop. forma) — daw. 3.os.lm: czczą. [przypis edytorski]

czcić (daw.) — uczcić, ugościć. [przypis edytorski]

czcicie (daw.) — tryb rozkazujący: czytajcie. [przypis edytorski]

Czcicielem rozumu jestem i tych szkiełek mędrca (…) — nawiązanie do utworu Romantyczność z tomu Ballady i romanse Adama Mickiewicza: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko”. [przypis edytorski]

czciciele ognia — muzułmańskie określenie wyznawców zaratusztranizmu, religii irańskiej panującej niegdyś w Persji (ob. Iran i Irak). Szczególnym obiektem kultu jest w niej stworzony przez najwyższe bóstwo, Ahura Mazdę, oczyszczający, święty ogień. Po podboju Persji przez muzułmanów większość świątyń ognia uległa zniszczeniu lub została przekształcona w meczety. [przypis edytorski]

czcicielów — dziś popr. forma D. lm: czcicieli. [przypis edytorski]

czciecie (daw.) — czytacie; od czyść: czytać. [przypis edytorski]

czcie (daw.) — czyta; od czyść: czytać. [przypis edytorski]

czciesz (daw.) — czytasz; od czyść: czytać. [przypis edytorski]

czcigodne — innym oprac. tegoż tłumaczenia: poważane. [przypis edytorski]

czciła go jak fetysza — dziś popr. z B.: jak fetysz. [przypis edytorski]

czcionki cycero — dużymi literami; cycero w typografii to jednostka długości, wynosząca 12 punktów typograficznych, czyli ok. 4,5 mm. Nazwa pochodzi od rozmiaru czcionek użytych w wydaniu listów Cycerona z 1468 r. [przypis edytorski]

czczony w Niemczech panteista — Johann Wolfgang Goethe (1749–1832), wybitny poeta i pisarz niemiecki. [przypis edytorski]

czczość (daw.) — marność. [przypis edytorski]

czczość (daw.) — pustka. [przypis edytorski]

czczość — głód, pustkę. [przypis edytorski]