Przypisy

złoba (daw.) — złość, gniew. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — złość. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — zło, złość, nienawiść, gniew. [przypis edytorski]

złoba (z czes.) — złość. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, złośliwość; nienawiść. [przypis edytorski]

złobny (daw.) — gniewny. [przypis edytorski]

złocień polny — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

złocień — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

Złoczów (ukr. Золочів) — miasto w obwodzie lwowskim Ukrainy, położone nad dopływem Bugu, rzeką Złoczówka, w paśmie wzgórz Woroniaków i Gołogór; założone jako prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1494 roku, od 1523 do 1772 w województwie ruskim Rzeczypospolitej, po pierwszym rozbiorze (1772) w granicach imperium Habsburgów, od 1804 Cesarstwa Austrii, w l. 1867–1918 kraju koronnego Galicja w składzie Austro-Węgier; ważna stacja kolejowa na linii Lwów–Tarnopol. [przypis edytorski]

złodziejów — dziś popr. forma D. lm: złodziei. [przypis edytorski]

złogi — tu: poród. [przypis edytorski]

złoić — zbić, pobić. [przypis edytorski]

złom — blok skalny, odłupany kawał kamienia. [przypis edytorski]

złom — odłamek, blok skalny. [przypis edytorski]

złom — odłamek. [przypis edytorski]

złom — tu: złamanie. [przypis edytorski]

złorzeczny (daw.) — oczerniający, wypominający krzywdy, życzący nieszczęścia. [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M.,B.lm). [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M. i B. lm). [przypis edytorski]

złościwy — pełen złości; gniewny. [przypis edytorski]

złośliwa febra (daw.) — ciężka, czasami śmiertelna forma malarii. [przypis edytorski]

złośnica — tu i dalej zmieniono tytułową sekutnicę na złośnicę. [przypis edytorski]

„Złota hramota” — manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 1863 r., wydany w języku ukraińskim; głosił uwłaszczenie i wolność osobistą chłopów, nauczanie w języku ojczystym i swobodę wyznania. [przypis edytorski]

Złota księga (wł. Libro d'Oro) — prowadzony od 1325 oficjalny rejestr szlachty Republiki Weneckiej, spalony po wkroczeniu fr. wojsk rewolucyjnych w ramach zaprowadzania ustroju demokratycznego (1797). [przypis edytorski]

Złota Łania — statek, na którym sir Francis Drake opłynął świat. [przypis edytorski]

złota łódź Sorrentu — prawdopodobnie nawiązanie do czarodziejskiej łodzi, którą bohaterowie Jerozolimy wyzwolonej płynęli na Wyspy Szczęśliwe; Sorrento — popularna już w XIX w. miejscowość turystyczna w płd. Włoszech nad Morzem Śródziemnym, niedaleko Neapolu, miejsce urodzenia Torquato Tasso (1544–1595), wł. poety, autora poematu Jerozolima wyzwolona. [przypis edytorski]

złota miara — umiar, podstawa prezentowanej przez Horacego filozofii stoickiej. [przypis edytorski]

Złota Orda — dawne państwo mongolsko–tatarskie w okolicach gór Kaukazu i dorzecza Wołgi. Orda była czymś pośrednim między zmilitaryzowanym państwem a formą organizacji wojskowej. [przypis edytorski]

Złota — ulica w warszawskich dzielnicach Śródmieście i Wola. [przypis edytorski]

złote jabłko niezgody (mit. gr.) — złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej” rzucone przez boginię niezgody Eris podczas wesela Tetydy i Peleusa, wywołało spór pomiędzy Herą, Afrodytą i Ateną. [przypis edytorski]

złotemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — dziś popr.: złotymi. [przypis edytorski]

złotemi — dziś: złotymi. [przypis edytorski]

złote ostrogi, które Izoldy, Ginewry, Oriany przypinały niegdyś mężnym rycerzom — częścią ceremoniału pasowania na rycerza było przypięcie ostróg, dokonywane przez stojącego wyżej w hierarchii społecznej, czasami przez kobiety o wysokiej randze. [przypis edytorski]

złote ostrogi — nagroda ofiarowywana zasłużonemu rycerzowi. [przypis edytorski]

złotniczek (daw.) — uczeń złotnika, czeladnik złotniczy. [przypis edytorski]

złotnik Kuźma — postać historyczna, wzmiankowana w relacjach z podróży posłów papieskich, Benedykta Polaka i Giovanniego da Pian del Carpine. [przypis edytorski]

złotówka… grosik — w kongresowym Królestwie Polskim początkowo funkcjonował nadal polski system monetarny, od 1832 emitowano monety pol.-ros., następnie ros.-pol., z wybitą wartością równocześnie w rublach oraz w złotych (ówczesna złotówka = 15 kopiejek = 15/100 rubla, grosz = ½ kopiejki); od 1850 wybijano tylko monety czysto rosyjskie, jednak w języku potocznym utrzymały się nazwy „złotówka” i „grosz”. [przypis edytorski]

złoto ciągnione — złote nitki, którymi przetykano drogie tkaniny. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina ze złotych nitek. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina ze złotymi nitkami. [przypis edytorski]

złotogłów — droga tkanina z jedwabiu i złotych nici. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana nićmi ze złota. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna tkanina przetykana złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — jedwabna, ze złotą nicią, tkanina. [przypis edytorski]

złotogłów — kosztowna tkanina ze złotą nicią. [przypis edytorski]

złotogłów — tkanina ze złotych nici. [przypis edytorski]

złotogłów — złota nić. [przypis edytorski]

złotogłowie (starop. forma) — dziś Msc.lp: (w) złotogłowiu. [przypis edytorski]

złotohełma Własto — mowa o Atenie. [przypis edytorski]

złotohław — złotogłów; tkanina jedwabna wyszywana metaliczną złotą nicią. [przypis edytorski]

złotojeść — posłonek, roślina o złocistożółtych kwiatach kształtu małych różyczek, występująca w suchych, dobrze nasłonecznionych miejscach, takich jak łąki i południowe stoki górskie. [przypis edytorski]

złotokosy (neol.) — o złotych warkoczach. [przypis edytorski]

złotolejcy — przydomek Aresa, boga wojny, pochodzący od lejców jego rydwanu bojowego. [przypis edytorski]

złotolitka — owad z rzędu błonkówek, o kolorowym, metalicznie lśniącym ciele. [przypis edytorski]

złotopiór a. złotka (biol.) — ptak z rzędu dzięciołowych zamieszkujący polany w tropikalnych lasach deszczowych Ameryki Środkowej i Południowej. [przypis edytorski]

Złoto Renu — pierwsza część tetralogii Wagnera Pierścień Nibelunga, wystawiona po raz pierwszy w 1869. [przypis edytorski]

Złotousty Jan — Jan Chryzostom (ok. 350–407), biskup Konstantynopola, znakomity kaznodzieja. [przypis edytorski]

złotowłosa Izolda, Meluzyna, Berta o Wielkiej Nodze — Izolda Złotowłosa: postać z celtyckiej legendy Dzieje Tristana i Izoldy; Meluzyna: postać z podań i legend francuskich, kobieta z wężowym lub rybim ogonem, czarodziejka; Bertrada z Laonu, znana też jako Berta o Wielkich Stopach a. łac. Regina pede aucae, tj. Królowa o gęsiej stopie (ok. 720–783): żona króla Franków Pepina Krótkiego, matka Karola Wielkiego; błogosławiona Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

złoto z hermijskiej głębiny — rzeka Hermos (dziś: Gediz w Turcji) w Azji Mniejszej, płynąca z gór Frygii przez równinę lidyjską i wpadająca do Zatoki Smyrneńskiej w okolicach Smyrny (dziś: Izmir) słynęła z tego, że w jej piaskach znajdowano złoto. [przypis edytorski]

Złoty Brzeg — Złote Wybrzeże, kolonia brytyjska nad Zatoką Gwinejską, utworzona w 1821, w 1957 uzyskała niepodległość i zmieniła nazwę na Ghana. [przypis edytorski]

Złoty Cielec — komedia Stanisława Dobrzańskiego z 1884 r. [przypis edytorski]

złoty cielec — w Biblii: wykonany ze złota kultowy posąg byczka (daw.: cielec) czczony przez Izraelitów jako wizerunek bóstwa podczas długiej nieobecności Mojżesza; przen.: symbol bogactwa, pieniądze. [przypis edytorski]

Złoty Czerwony (daw.) — określenie złotej monety obiegowej. [przypis edytorski]

Złoty Dom — Ca d'Oro, pałac uważany za najwspanialszy nad Canale Grande. [przypis edytorski]

Złoty Dom (łac. Domus Aurea) — nieukończona rzymska rezydencja cesarza Nerona, wzniesiona między wzgórzami Palatyn, Celius i Eskwilin po wielkim pożarze Rzymu. [przypis edytorski]

Złoty Dom Nerona (łac. Domus Aurea) — rozległy pałac cesarza Nerona, zbudowany w centrum Rzymu. [przypis edytorski]

Złotyj Lach — tu: iron. o bogatym Polaku. [przypis edytorski]

złotymi ćwieki — dziś popr. N.lm: (…) ćwiekami; ćwiek: gwóźdź. [przypis edytorski]

złotymi iskry — dziś: złotymi iskrami. [przypis edytorski]

złotymi stopy — dziś: złotymi stopami. [przypis edytorski]

złotymi włosy okryta — dziś popr. N.lm: włosami. [przypis edytorski]

Złoty Ołtarzyk — mowa o Ołtarzyku polskim Witwickiego; może to być też nawiązanie do tytułu popularnego w XVIII w. zbioru modlitw Złoty ołtarz wonnego kadzenia…. [przypis edytorski]

Złoty osioł — popularny tytuł fantastycznej, frywolnej powieści przygodowej Metamorfozy, rzymskiego pisarza Apulejusza (ok. 125–ok. 170). [przypis edytorski]

złoty półksiężyc — symbol Diany, dziewiczej bogini łowów. [przypis edytorski]

Złoty Róg — wąska, głęboko wcięta zatoka Bosforu w Turcji, ograniczająca od północy starożytny Konstantynopol i oddzielająca go od położonej na północnym brzegu Galaty, europejskiej dzielnicy obecnego Stambułu. [przypis edytorski]

Złoty Róg — wąska, głęboko wcięta zatoka Bosforu w Turcji. [przypis edytorski]

złoty wiek — mityczna epoka szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowana u początków rodzaju ludzkiego; po złotym wieku ludzkości nastąpił srebrny, trochę gorszy od poprzedniego, po nim brązowy, a następnie żelazny, który trwa do dziś. [przypis edytorski]

złoty wiek — mityczny okres szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowany u początków rodzaju ludzkiego; motyw złotego wieku pojawiał się ironicznie w I pieśni Monachomachii. [przypis edytorski]

złoty wiek — mityczny okres szczęśliwości, w mitologii greckiej sytuowany u początków rodzaju ludzkiego; w kostiumach złotego wieku: nago. [przypis edytorski]

złowieszczymi uroki — dziś popr. N. lm: złowieszczymi urokami. [przypis edytorski]

złowróżby — dziś: złowróżbny. [przypis edytorski]

złowróżebnie — dziś popr.: złowróżbnie. [przypis edytorski]

złowrogi układ gwiazd… powtórzy się za pięćset lub sześćset lat od strony Asyrii i ludu Paras — Asyryjczycy na kilka lat zdobyli Egipt w 671 p.n.e., Persowie podbili go w 525 p.n.e. [przypis edytorski]

złożenie — tu: forma, postać, ułożenie, budowa. [przypis edytorski]

złożonemi — daw. forma dla określeń (przymiotników, zaimków) rzeczowników rodzaju niemęskoosobowego lm; dziś tak samo dla obu rodzajów: złożonymi. [przypis edytorski]

złożyć (daw.) — tu: porzucić. [przypis edytorski]

złożyć ręce w małdrzyk — złożyć dłonie na krzyż, wnętrzem do siebie. [przypis edytorski]

złożyć się — tu: zasłonić się (np. w szermierce). [przypis edytorski]

złożyć z czego (starop.) — tu: zrezygnować, ustąpić; złagodzić. [przypis edytorski]

złożyczyć — dziś raczej: złożeczyć, tj. przeklinać kogoś, krzyczeć na kogoś. [przypis edytorski]

złr — skrót od: złotych reńskich; złoty reński to polska nazwa austriackiego guldena, oficjalnej waluty Austro-Węgier, w 1892 zastąpionej przez koronę austro-węgierską; gulden dzielił się na 60 krajcarów (grajcarów), a od 1857 na 100 krajcarów. [przypis edytorski]

złr. — skrót od: złoty reński (polska nazwa guldena austro-węgierskiego, srebrnej monety i jednostki monetarnej Cesarstwa Austriackiego i Austro-Węgier). [przypis edytorski]

złr. w. a. — dawny skrót: złotych reńskich waluty austriackiej; walutą Austro-Węgier były guldeny, zwane też złotymi reńskimi, które po reformie walutowej w 1892 zastąpiono przez korony; w życiu codziennym wielu mieszkańców Austro-Węgier nadal liczyło w starych pieniądzach. [przypis edytorski]

z łusk (daw. forma) — dziś: łusek. [przypis edytorski]

zły (daw., gw.) — tu: diabeł. [przypis edytorski]