Przypisy

zkąd — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: skąd. [przypis edytorski]

zkąd — dziś popr. pisownia: skąd. [przypis edytorski]

zkąd — dziś ubezdźwięcznione: skąd. [przypis edytorski]

zkąd (starop. forma ort.) — dziś popr. (po ubezdźwięcznieniu): skąd. [przypis edytorski]

zkąd (starop. forma ort.) — dziś popr.: skąd. [przypis edytorski]

zkąd (starop. forma ort.) — skąd. [przypis edytorski]

zkądże — dziś popr. forma: skądże. [przypis edytorski]

zkądże — dziś popr. pisownia: skądże. [przypis edytorski]

zkądżeś — dziś popr. forma: skądżeś. [przypis edytorski]

zkądżeś — dziś popr. forma: skądżeś; zkądżeś ty rodem — skąd pochodzisz. [przypis edytorski]

z kakao — poet wykorzystuje tu podobieństwo fonetyczne do czasownika „kakać”, używanego wobec dzieci jako określenie wypróżniania się. [przypis edytorski]

Z kamienia na wierzchu zmarłego postawę wykuli i wbili — wykuli z kamienia posąg zmarłego i wbili w ziemię na grobie. [przypis edytorski]

z kapłany — dziś popr. forma N. lm: z kapłanami. [przypis edytorski]

z katolickimi pacyfistami — zdaniem Tomasza Szaroty nie jest wykluczone, że Antoni Sobański spotkał się w Niemczech z księdzem Maksymilianem Metzgerem, zaprzyjaźnionym z księdzem Władysławem Korniłowiczem z Lasek. W 1944 r. Metzger został zamordowany przez hitlerowców. [przypis edytorski]

z Kijewskiéj Rusi — z Rusi Kijowskiej. [przypis edytorski]

z kijmi — dziś popr. forma N. lm: z kijami. [przypis edytorski]

z kilką — dziś popr.: z kilkoma. [przypis edytorski]

z kilką — dziś: z kilkoma. [przypis edytorski]

z kilką rotmistrzów (daw.) — z kilkoma rotmistrzami. [przypis edytorski]

z kilką sługami — dziś: z kilkoma sługami. [przypis edytorski]

z kilką (starop.) — z kilkoma. [przypis edytorski]

z kilką towarzystwa — dziś: z kilkoma towarzyszami. [przypis edytorski]

z klasztora — dziś popr.: z klasztoru. [przypis edytorski]

z kolebki ludzkości, ze Wschodu — zapewne odniesienie do lokalizacji ogrodu Eden, w którym wg Biblii mieszkali stworzeni przez Boga pierwsi ludzie. Z Edenu wypływała rzeka dzieląca się na cztery odnogi, m.in. Tygrys i Eufrat, które są gł. rzekami Mezopotamii, ob. Iraku. [przypis edytorski]

z kolei — tu: po kolei. [przypis edytorski]

zkończył — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: skończył. [przypis edytorski]

z konary — dziś popr. forma N.lm: z konarami. [przypis edytorski]

z konary gęstemi — dziś popr. forma N. lm: z gęstymi konarami. [przypis edytorski]

z Konaszewiczem Warnę spalił — w latach 1613–1620 Kozacy pod wodzą Konaszewicza-Sahajdacznego złupili i spalili porty tureckie nad Morzem Czarnym: Warnę (dziś Bułgaria), Synopę (w środkowej części Turcji), Oczaków (dziś Ukraina) i podpalili i splądrowali nawet przedmieścia samego Stambułu. [przypis edytorski]

z konieczności — tu: na pewno. [przypis edytorski]

z kości rodzą się rycerze — nawiązanie do mitów i baśni, w których rycerze-mściciele wyrastają z kości, kamyków lub smoczych zębów. [przypis edytorski]

z Kozaki — dziś popr. forma N. lm: z Kozakami. [przypis edytorski]

zkrwawione (starop. forma ort.) — dziś: skrwawione. [przypis edytorski]

z krwie (daw., gw.) — z krwi. [przypis edytorski]

z krzesiwkiem w jednej ręce, a z hubką w drugiej — nim zapałki stały się powszechnie stosowane, do rozniecania ognia używane było krzesiwo (kawałek żelaza wygięty w formę łuku), krzemień (skałka), o którą uderzano krzesiwem, tak by powstały iskry, i hubka (sproszkowany i wysuszony miąższ huby, drzewnego grzyba). By wzniecić ogień należało tak trzeć krzesiwo o krzemień, by iskry spadały na hubkę, która jest łatwopalnym proszkiem, a gdy ta zaczęła się tlić, dodawać inne łatwopalne materiały. [przypis edytorski]

zkrzywdzona (starop. forma) — dziś popr.: skrzywdzona. [przypis edytorski]

z Krzyżaki — dziś popr. forma N. lm: z Krzyżakami. [przypis edytorski]

z Krzyżaki się piszą — spiskują z Krzyżakami. [przypis edytorski]

z Krzyżowemi — tj. z Krzyżakami. [przypis edytorski]

z książęty, z kapłany — dziś forma N. lm: z książętami, z kapłanami. [przypis edytorski]

z księżycem przez szpary — Juliusz Słowacki, Mazepa, akt I, scena 5 (Mazepa, który niepostrzeżenia wszedł przez okno, odpowiada Kasztelanowej, jak przyszedł do pokoju). [przypis edytorski]

Z. K., S. K., E. K. — aluzja do krytyka Stanisława Ropelewskiego, który napisał ostrą recenzję Trzech poematów Słowackiego i podpisał się Z. K. Aluzją tą w Beniowskim poczuł się Ropelewski tak dotknięty, że wyzwał Słowackiego na pojedynek, stchórzył jednak i przeprosił poetę. [przypis edytorski]

z którąć się odkrywam (starop.) — skrót od: z którą ci się odkrywam; którą ci odkrywam (wyjawiam itp.). [przypis edytorski]

z którego ręki przeźroczyste wody omyły człowieczeństwo czyste — Jan Chrzciciel. [przypis edytorski]

z którejm złożony (daw.) — skrót od: z której jestem złożony. [przypis edytorski]

z kuńmy (gw.) — z końmi. [przypis edytorski]

Z kurzem krwi bratniej — jest to fragment powieści Pan Wołodyjowski. [przypis edytorski]

złączem — dziś popr. forma fleksyjna: złączymy; niekiedy używa się również daw. formy skróconej: złączym. Zwyczajowo przy publikacji oryginalnej wersji tekstu Wybickiego pozostawia się tę formę jako przykład daw. polszczyzny, uwspółcześniając wiele innych archaizmów znajdujących się w autografie, np. nieumarła : nie umarła (pisownia łączna i rozdzielna); iak : jak, iąwszy : jąwszy (pisownia joty); moskal : Moskal (pisownia małą i wielką literą). [przypis edytorski]

złączym — w wersji pierwotnej: „złączem”. [przypis edytorski]

zładzić (daw.) — uporządkować. [przypis edytorski]

zładzić — tu: uładzić; upiększyć a. podporządkować. [przypis edytorski]

zładzić — tu: zgromadzić. [przypis edytorski]

zładzony (daw.) — przygotowane, uporządkowane. [przypis edytorski]

złagodzić — tu: uspokoić, poskromić gniew. [przypis edytorski]

złaja (daw.) — sfora. [przypis edytorski]

złamał Zeusa rozkazy — mowa o prawie gościnności, wedle którego nie wolno było krzywdzić przybyszów; Achilles zaś uznał Priama za swojego gościa. [przypis edytorski]

złamana wiara — tu: niedochowanie wierności. [przypis edytorski]

złamanem — dziś popr.: złamanym. [przypis edytorski]

złam (daw.) — odłam; to, co zostało odłamane od całości. [przypis edytorski]

złamki — forma N.lm; dziś: złamkami (tj. ułamanymi kawałkami, odłamkami). [przypis edytorski]

zła moneta — moneta fałszowana. [przypis edytorski]

z łanów żołnierzy pieszych dostarczyć — mowa o piechocie łanowej, wojsku zaciężnym narodowego autoramentu, złożonym z chłopów z dóbr królewskich, szlacheckich i kościelnych, powoływanych po jednym z każdych 15 łanów, tj. z ok. 200 ha. [przypis edytorski]

z łapy — dziś popr. forma N. lm: z łapami. [przypis edytorski]

Zła rzecz, gdy wiele rozkazują: niechże król jeden będzie — Homer, Iliada II, 204. Skarga cytuje z łacińskiego przekładu Filona. [przypis edytorski]

z łaską (starop.) — tu: łaskawie. [przypis edytorski]

Zła szukać nie trzeba, można w nie wpaść… — Hezjod, Prace i dnie 287–289. [przypis edytorski]

złaźtaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, tu: w funkcji wzmacniającej; złaźta (gw.): złaźcie, zchodźcie. [przypis edytorski]

Złe czy dobre, coś zawsze mówią moje wiersze — cytat z Listu IX Nicolasa Boileau. [przypis edytorski]

złe (daw.) — tu: zło. [przypis edytorski]

złe (daw.) — tu: zły duch, diabeł. [przypis edytorski]

złez (daw. forma) — łez. [przypis edytorski]

Z… łez poranku — z kropli rosy. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — zło. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — złość, gniew. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — złość. [przypis edytorski]

złoba (daw.) — zło, złość, nienawiść, gniew. [przypis edytorski]

złoba (z czes.) — złość. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, nienawiść. [przypis edytorski]

złoba — złość, złośliwość; nienawiść. [przypis edytorski]

złobny (daw.) — gniewny. [przypis edytorski]

złocień polny — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

złocień — roślina z rodziny astrowatych, chwast polny o żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

Złoczów (ukr. Золочів) — miasto w obwodzie lwowskim Ukrainy, położone nad dopływem Bugu, rzeką Złoczówka, w paśmie wzgórz Woroniaków i Gołogór; założone jako prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1494 roku, od 1523 do 1772 w województwie ruskim Rzeczypospolitej, po pierwszym rozbiorze (1772) w granicach imperium Habsburgów, od 1804 Cesarstwa Austrii, w l. 1867–1918 kraju koronnego Galicja w składzie Austro-Węgier; ważna stacja kolejowa na linii Lwów–Tarnopol. [przypis edytorski]

złodziejów — dziś popr. forma D. lm: złodziei. [przypis edytorski]

złogi — tu: poród. [przypis edytorski]

złoić — zbić, pobić. [przypis edytorski]

złom — blok skalny, odłupany kawał kamienia. [przypis edytorski]

złom — odłamek, blok skalny. [przypis edytorski]

złom — odłamek. [przypis edytorski]

złom — tu: złamanie. [przypis edytorski]

złorzeczny (daw.) — oczerniający, wypominający krzywdy, życzący nieszczęścia. [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M.,B.lm). [przypis edytorski]

złoście (daw., gw.) — złości (M. i B. lm). [przypis edytorski]

złościwy — pełen złości; gniewny. [przypis edytorski]

złośliwa febra (daw.) — ciężka, czasami śmiertelna forma malarii. [przypis edytorski]

złośnica — tu i dalej zmieniono tytułową sekutnicę na złośnicę. [przypis edytorski]

„Złota hramota” — manifest Tymczasowego Rządu Narodowego z 1863 r., wydany w języku ukraińskim; głosił uwłaszczenie i wolność osobistą chłopów, nauczanie w języku ojczystym i swobodę wyznania. [przypis edytorski]

Złota księga (wł. Libro d'Oro) — prowadzony od 1325 oficjalny rejestr szlachty Republiki Weneckiej, spalony po wkroczeniu fr. wojsk rewolucyjnych w ramach zaprowadzania ustroju demokratycznego (1797). [przypis edytorski]

Złota Łania — statek, na którym sir Francis Drake opłynął świat. [przypis edytorski]