Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | łacina, łacińskie | liczba mnoga | matematyka | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żeglarskie

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 5240 przypisów.

Locke, John (1632–1704) — angielski filozof oświeceniowy, polityk i ekonomista; we wpisanym na kościelny indeks ksiąg zakazanych traktacie Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690) rozwinął empirystyczną teorię poznania: odrzucał tzw. „idee wrodzone”, za podstawę poznania ludzkiego przyjmował wrażenia zmysłowe; stworzył nowożytną teorię tolerancji i państwa konstytucyjnego. [przypis edytorski]

Locke, John (1632–1704) — angielski filozof, polityk i ekonomista; rozwinął empirystyczną teorię poznania, stworzył nowożytną teorię tolerancji i państwa konstytucyjnego. [przypis edytorski]

Locke, John (1632–1704)— angielski filozof, polityk i ekonomista; rozwinął empirystyczną teorię poznania, stworzył nowożytną teorię tolerancji i państwa konstytucyjnego. [przypis edytorski]

Locke, John (1632–1704) — angielski filozof, twórca klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu. [przypis edytorski]

Locke, [John] (1632–1704) — filozof angielski, bardzo popularny we Francji w XVIII w., patron Woltera i encyklopedystów. Filozofia jego, odrzucając tzw. „idee wrodzone”, przyjmowała wrażenia zmysłowe jako podstawę poznania ludzkiego; skłaniała się przy tym do liberalizmu i tolerancji. [przypis tłumacza]

Locke John (1632–1704) — filozof angielski, właściwy twórca teorii poznania jako samodzielnej umiejętności. Urodzony we Wrington, studiował filozofię i medycynę, lecz nie praktykował jako lekarz z powodu słabego zdrowia. Stosunkom z Ashley'em Shaftesburym miał do zawdzięczenia znajomość z najwybitniejszymi mężami współczesnej Anglii. W r. 1689 wydał swoje sławne dzieło An essay concerning human understanding. Filozofia Locke'a jest badaniem zdolności poznawczej człowieka i wykazuje nasamprzód, że nie ma wrodzonych idei. Rozum (dusza) jest niezapisaną kartą (tabula rasa, white paper), którą zapisuje dopiero doświadczenie, będące zasadą wszelkiego poznania. Ono dostarcza idei, a powstaje albo przez spostrzeżenie zewnętrznych przedmiotów drogą zmysłów: zmysł zewnętrzny (wrażenie, sensacja), albo przez spostrzeżenie przedmiotów wewnętrznych (czynności rozumu): zmysł wewnętrzny, (namysł, refleksja). Ale: nihil est in intellectu, quod non fuerit in sensu. Z obu tych czynników wypływają wszystkie idee i są albo pierwotne, albo pochodne, albo pojedyncze, albo złożone. Te ostatnie dają się podzielić na sposoby (modi), substancje i stosunki. Substancja jest czymś nieznanym, jest podłożem wszystkich jakości, wywołanych w nas ideami. Jest ona wynikiem naszego subiektywnego myślenia: przyzwyczajamy się podkładać ją tym jakościom, ale posiada ona mimo to przedmiotową realność, której nie posiadają inne idee złożone. W tym punkcie zatem przyznaje Locke poniekąd pierwszeństwo rozsądkowi człowieka i hegemonię nad światem przedmiotowym, gdyż poza tym jest mu umysł czymś pochodnym wobec materii. Idea przyczyny i skutku powstaje w nas, gdy rozum spostrzega, że jakąś substancję lub jakość wywołuje czynność innej rzeczy. Locke tłumaczy zatem pojęcie przyczyny psychologicznie. „Przy zmysłowych spostrzeżeniach ciągłej zmiany rzeczy, uważamy — mówi on (An essay (…), II, rozdz. 26, § 1) — że jakości i substancje zaczynają istnieć, a mianowicie dzięki należytemu zastosowaniu i działalności innych rzeczy”. Przyczyną jest „to, co sprawia, że coś innego (…) zaczyna być”. Dzieła Locke'a obejmują 9 tomów (1853). [przypis tłumacza]

Locke, John (1632–1704) — filozof, polityk i ekonomista ang.; rozwinął empirystyczną teorię poznania, stworzył nowożytną teorię tolerancji i państwa konstytucyjnego. [przypis edytorski]

Locke, [John] (1632–1704) — słynny filozof angielski, który miał duży wpływ na encyklopedystów, zwłaszcza na Woltera. [przypis tłumacza]

Locke pisał listy o wolności prasy w wieku 60 lat. Zdaniem R. Astbury, ze względu na ówczesną przeciętną długość życia, daje to powód przypuszczać, iż dla Locke'a nie było istotnej różnicy w liczeniu okresu, w jakim mają być chronione prawa autorów, tj. czy od daty pierwszej publikacji, czy od śmierci autora. Za: J. Hughes, Locke's 1984 memorandum (and more incomplete copyright historiographies), Cal. L. Reviev. 993 (2006), s. 559, przypis 18. [przypis autorski]

Locke pisze rozprawę o „zgodności chrześcijaństwa z rozumem”The reasonableness of christianity as delivered in the scriptures, wpisana na indeks ksiąg zakazanych w 1737. [przypis edytorski]

Locke (…) śmiano się z tego wielkiego metafizyka — Autor Historii duszy. [przypis autorski]

Lock out, sir (ang., dziś popr.: lockout) — Lokaut, panie; lokaut: zamknięcie fabryki przez właściciela, celem wywarcia presji na robotników i zmuszenia ich do ustępstw, zwykle w odpowiedzi na strajk pracowników. [przypis edytorski]

lock-out — stałe lub czasowe zamknięcie części lub całości zakładu; środek nacisku właścicieli środków produkcji względem pracowników. [przypis edytorski]

locnas (lenk.) — nuosavas. [przypis edytorski]

locnas (lenk.) — savas, nuosavas. [przypis edytorski]

locnastis (sl.) — nuosavybė. [przypis edytorski]

loco (hiszp.) — szalony. [przypis edytorski]

loco (łac.: miejsce) — daw. formuła handlowa stosowana w Polsce i krajach sąsiednich oznaczająca, że sprzedający wydaje towar przewoźnikowi podstawionemu przez kupującego w wyznaczonym miejscu, najczęściej w magazynie sprzedającego; obecnie zastąpiona formułą EXW (ang. Ex Works: z zakładu). [przypis edytorski]

loco (łac.) — na miejscu. [przypis edytorski]

loco parentis (łac.) — zastępca rodziców. [przypis edytorski]

locum quandam Belbuc nunc s. Petri castellum (łac.) — pewne miejsce Belbuc, obecnie zamek św. Piotra. [przypis edytorski]

locum standi (łac.) — miejsce pobytu. [przypis edytorski]

locum standi (łac.) — miejsce postoju; kwatera. [przypis edytorski]

locum (z łac.) — mieszkanie. [przypis edytorski]

locus fatalis (łac.) — miejsce nieszczęśliwe. [przypis redakcyjny]

locus (łac.) — miejsce (cały tytuł wiersza stanowi nawiązanie do Locus solus Raymonda Roussela). [przypis edytorski]

locus refrigerii, lucis et pacis (łac.) — miejsce ochłody, światła i pokoju (fragm. modlitwy eucharystycznej z katolickiej mszy w rycie rzymskim). [przypis edytorski]

Lodem miasto w nocy zamarza (…) aktor — W. Berent, Pisma, II, s. 68 (Próchno). [przypis autorski]

Lodge, Thomas (1558–1625) — angielski pisarz, poeta i dramaturg epoki elżbietańskiej; autor rozgrywającego się w Ameryce Płd. romansu A Margarite of America (1596), opowiadającego o tragicznej miłości tytułowej córki króla Muscovy do Arsadachusa, brutalnego syna cesarza Cuzco. [przypis edytorski]

lodnik — lodowiec. [przypis edytorski]

Lo douz chans d'un auzehl que chantava en un plays, me desviet l'autr'ier de mon camin (starofr.) — słodki śpiew ptaka, który zabrzmiał z lasu, niedawno wywabił mnie z mej ścieżki. [przypis tłumacza]

Lodovico Antonio Muratori (1672–1750) — archeolog włoski, opublikował wiele tekstów pisarzy starożytnych. [przypis redakcyjny]

lodowiec Morteratsch — także: niem. Morteratschgletscher, w jęz. retoromańskim: Vadret da Morteratsch; lodowiec Alpach Wschodnich na terenie Szwajcarii, o największej powierzchni w masywie Bernina, sięga po szczyt Punta Perrucchetti (4020 m n.p.m.), jego dł. wynosi 6,4 km, a powierzchnia, wraz z zasilającym go lodowcem Pers, ok. 15,4 km², na początku XXI w. jego czoło znajdowało się na wys. ok. 2020 m n.p.m. (lodowiec cofa się rocznie o kilkanaście do kilkudziesięciu cm, co jest obserwowane od l. 80 XIX w.); wypływający spod lodowca potok Bernina zasila rzekę Inn. [przypis edytorski]

lodownia — dawniej: murowane pomieszczenie piwniczne lub zagłębiony w gruncie osobny budynek służące do przechowywania produktów spożywczych w niskiej temperaturze dzięki zgromadzonej dużej ilości lodu lub śniegu. [przypis edytorski]

lodownia — tu: szafka do przechowywania żywności, zawierająca pojemnik na lód; obudowę tego sprzętu często wykonywano z drewna, a wnętrze z metalu. [przypis edytorski]

Lodowy — nazwa szczytu w Tatrach po stronie słowackiej. [przypis edytorski]

Lodowy, właśc. Lodowy Szczyt (słow. Ľadový štít) — trzeci co do wysokości (po Gerlachu i Łomnicy) samodzielny szczyt tatrzański, należący do Wielkiej Korony Tatr; o wys. 2628 m n.p.m., najwyższy szczyt w grani głównej Tatr Wysokich, na stokach góry (zwł. północnych) zalegają zlodowaciałe pola śniegowe, czemu zawdzięcza ona swą nazwę. [przypis edytorski]

lodżetta — zdrobn. od: lodżia (wł. loggia), nazwa elementu architektonicznego stanowiącego wnękę w zewn. płaszczyźnie budynku, zwykle otwartą na zewnątrz (a. od zewn. strony przeszklona), oddzielona drzwiami i oknami od pomieszczeń wewnętrznych, używana jako miejsce widokowe, oranżeria itp.; w renesansie jedno- a. wielokondygnacyjne loggie stanowiły element architektury pałacowej; niekiedy wznoszono je jako osobne budowle. [przypis edytorski]

Lodzermensch (niem.) — łodzianin. [przypis edytorski]

Lodzer Zeitung (niem.) — „Dziennik Łódzki”. [przypis edytorski]

Löschern von Herzfeld, Sofia (1842–1898) — rosyjska rewolucjonistka-narodnica; w „procesie 193” skazana na zsyłkę, za wstawiennictwem krewnych wyrok anulowano; dołączyła do kółka terrorystów kijowskich; aresztowana jednocześnie z Osińskim w styczniu 1879, początkowo skazana na śmierć, ostatecznie zesłana na katorgę. [przypis edytorski]

Loeb, Jacques (1859–1924) — amerykański biolog pochodzenia niemieckiego, autor prac dotyczących tropizmów, regeneracji oraz fizjologii zapłodnienia; kilkadziesiąt razy nominowany do Nagrody Nobla, której nigdy mu nie przyznano. [przypis edytorski]

Loeb, Jacques (1859–1924) — amerykański biolog pochodzenia niemieckiego; twórca teorii tropizmów u zwierząt, autor prac dotyczących regeneracji oraz fizjologii zapłodnienia; wielokrotnie nominowany do nagrody Nobla, nigdy jej nie otrzymał. [przypis edytorski]

Loeffer, Friedrich (1852–1915) — niemiecki lekarz i bakteriolog; w 1884 odkrył bakterię wywołującą błonicę, co umożliwiło opracowanie lekarstw oraz szczepionki na tę chorobę. [przypis edytorski]

Lofoty — archipelag na Atlantyku u płn.-zach. wybrzeży Norwegii. [przypis edytorski]

loftka — gruby śrut do broni gładkolufowej. [przypis edytorski]

logarytmów wstaw stycznych i siecznych — sinus tangentes [i] secantes. [przypis autorski]

loge du concierge (fr.) — stróżówka. [przypis edytorski]

loggia a. lodżia — otwarte na zewnątrz pomieszczenie ograniczone arkadami. [przypis edytorski]

loggia — ozdobny otwarty pawilon, altana. [przypis edytorski]

loggia — przylegające do budynku, otwarte na zewnątrz pomieszczenie (rodzaj altany, pawilonu a. krytego balkonu) ograniczone rzędem arkad, zastępujących jedną z zewnętrznych ścian. [przypis edytorski]

loggia — rodzaj krytego balkonu bądź pomieszczenia, w którym jedna z zewnętrznych ścian została zastąpiona przez rząd arkad. [przypis edytorski]

loggia (wł.) — portyk albo galeria, otwarta z jednej lub kilku stron. [przypis redakcyjny]

logical insanity (ang.) — brak poczucia logiczności; niepoczytalność logiczna. [przypis edytorski]

Logiczną jest ciągle wiara twoja — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „wiara Egiptu za Mojżesza”. [przypis edytorski]

Logika Port-Royal — zwyczajowa nazwa podręcznika La logique, ou l'art de penser (Logika, czyli sztuka myślenia), będącego wykładem dedukcji, teorii poznania i metodologii nauk, napisanego przez głównych przedstawicieli jansenizmu: Antoine'a Arnaulda i Pierre'a Nicole'a, wydanego anonimowo w 1662, popularnego aż do XX w. [przypis edytorski]

logistyka (daw.) — logika matematyczna. [przypis edytorski]

logistyk (daw.) — logik, człowiek uprawiający logikę matematyczną, czyli logikę symboliczną (daw. zwaną logistyką). [przypis edytorski]

Logistylla — cnotliwa wiedźma, siostra Alcyny i Morgany. [przypis redakcyjny]

logofet (z gr.) — kanclerz. [przypis redakcyjny]

logografia — tu: zawodowe pisanie mów sądowych na zamówienie klientów. W starożytnych Atenach strony występowały w swoich sprawach przed sądem osobiście, bez pośrednictwa adwokatów. [przypis edytorski]

logograf — tu: zawodowy autor mów sądowych pisanych na zamówienie klientów. W starożytnych Atenach strony występowały w swoich sprawach przed sądem osobiście, bez pośrednictwa adwokatów. [przypis edytorski]

logogryf — zagadka, w której trzeba zgadnąć zaszyfrowane wyrazy. [przypis edytorski]

Logomachja — walka na słowa. [przypis redakcyjny]

logos — dla staroż. stoików gr. (Heraklita i in.) idea tłumaczona jako „rozum świata”, w którym uczestniczą wszystkie istoty obdarzone duszą (czyli rozumem, zdolnością rozumienia); sam wyraz gr. oznacza zarówno rozum (por. logika), jak słowo, a także prawo; do pojęcia logosu odwoływał się Platon, a następnie filozofowie chrześcijańscy, próbujący łączyć je z wywodem z Ewangelii św. Jana rozpoczynającym się od słów „Na początku było Słowo”. [przypis edytorski]

Logos (gr.) — słowo, mowa, myśl, umysł; w filozofii greckiej powszechna prawidłowość, rozum kosmiczny; w filozofii Filona: Umysł Boga, pośrednik między Bogiem a światem. [przypis edytorski]

Logos (gr.) — słowo, mowa, myśl, umysł; w filozofii gr. powszechna prawidłowość, przeznaczenie, rozum kosmiczny, w teologii chrześcijańskiej Syn Boży. [przypis edytorski]

log — przyrząd wskazujący szybkość ruchu okrętu. [przypis redakcyjny]

Logris a. Logres — w legendach arturiańskich: nazwa królestwa króla Artura; terytorium Brytów z grubsza odpowiadające granicom Anglii, przed zajęciem tego obszaru przez Anglosasów; wg pseudohistorycznego dzieła Geoffreya z Monmouth Historia Regum Britanniae, królestwo to zostało nazwane na cześć legendarnego króla Locrinusa, najstarszego syna Brutusa z Troi. [przypis edytorski]

Lohengrin — bohater z kręgu legend o Graalu, syn Parsifala. Pospieszył z pomocą Elzie z Brabantu na łodzi, którą ciągnął po wodzie łabędź. Spopularyzowała tę postać opera (dramat muzyczny) Ryszarda Wagnera pt. Lohengrin; tam to śpiewa bohater tytułowy słynną (zwłaszcza na przełomie wieków) arię do łabędzia. [przypis redakcyjny]

Lohengrin — opera romantyczna niem. kompozytora Ryszarda Wagnera (1813–1883) z 1850 r., na podstawie średniowiecznej legendy o Rycerzu Łabędzia. [przypis edytorski]

Lohengrin — opera romantyczna Ryszarda Wagnera na podstawie średniowiecznej legendy o Rycerzu Łabędzia. [przypis edytorski]

Lohengrin — opera romantyczna w trzech aktach napisana w 1850 przez niem. kompozytora Richarda Wagnera (1813–1883). [przypis edytorski]

Lohengrin — postać z legend arturiańskich, z anonimowego poematu fr. z XIII w. Rycerz łabędzia (fr. Le Chevalier au cygne); syn Parsifala (a. Perciwala), rycerz Świętego Graala, wysłany w łodzi ciągniętej przez łabędzie, by ocalić pannę, która nie może zapytać Lohengrina o jego tożsamość. [przypis edytorski]

Lohengrin — postać z XIII-wiecznej legendy; bohater opery Ryszarda Wagnera (1850). [przypis edytorski]

Lohengrin — Rycerz Łabędzia, postać z legend arturiańskich, syn Parsifala, wysłany w łodzi ciągniętej przez łabędzia, by ocalić pannę, która nie może zapytać Lohengrina o jego tożsamość; szerzej znany jako tytułowy bohater romantycznej opery Wagnera z 1850, w której Graal napełnia Rycerza Łabędzia mistycznymi mocami, które działają tak długo, jak długo udaje się zachować ich sekret. [przypis edytorski]

Lohengrin — Rycerz Łabędzia, postać z legend arturiańskich, syn Parsifala, wysłany w łodzi ciągniętej przez łabędzia, by ocalić pannę, która nie może zapytać Lohengrina o jego tożsamość; szerzej znany jako tytułowy bohater romantycznej opery Wagnera z 1850, w której Graal napełnia Rycerza Łabędzia mistycznymi mocami, działającymi tak długo, jak długo udaje się zachować ich sekret. [przypis edytorski]

Loia Fuller — właśc. Marie Louise Fuller (1862–1928) tancerka, choreografka, eksperymentatorka w zakresie oświetlenie sceny. [przypis edytorski]

loicznie — dziś popr.: logicznie. [przypis edytorski]

Loisy, Alfred (1857–1940) — francuski katolicki ksiądz, profesor i teolog. [przypis edytorski]

lojd żorż — David Lloyd George (1863–1945) premier Wielkiej Brytanii w okresie 1916–1922. [przypis edytorski]

lojer (fonet. ang. lawyer) — prawnik. [przypis edytorski]

lojojama — išjuokiama. [przypis edytorski]

Lojola — tj. jezuici. [przypis redakcyjny]

lokacja — oddawanie do klasztoru. [przypis redakcyjny]

lokacja — umieszczenie (kapitału). [przypis redakcyjny]

Lokal Anzeiger (niem.) — gazeta ogłoszeniowa; rodzaj gazety zawierającej przede wszystkim lokalne ogłoszenia reklamowe. [przypis edytorski]