Przypisy

duszą kinie (starop.) — przeżyje chwilę ekstazy. [przypis edytorski]

dusza i serce — Charles Rollin (1661–1741), francuski historyk i pedagog, często używał wyrażenia „dusza i serce” w popularnym dziele Traite des Etudes (1726–1728), z czego Wolter żartuje w swoich powiastkach filozoficznych. [przypis edytorski]

Dusza jak marny dym pod ziemię poszła… — Iliada XXIII 100–101, widmo Patroklosa. [przypis edytorski]

dusza — kawałek żelaza, po rozgrzaniu wkładany do żelazka. [przypis edytorski]

dusza mu patrzy w oku — w jego oczach widać jego duszę. [przypis edytorski]

dusza w żelazku — daw. żelazko składało się z dwóch części: obudowy z rączką i z podstawą zwężającą się łukowato ku przodowi oraz dopasowanego kształtem do obudowy wsadu, zwanego duszą, który rozgrzewano na piecu i umieszczano wewnątrz; całość była wykonana z żelaza (stąd dzisiejsza nazwa: żelazko). [przypis edytorski]

Dusza zaś z ciała jak ptak wymknęła się w bramy Hadesa… — Iliada XXII 362–363, śmierć Hektora. [przypis edytorski]

dusze — dziś popr. forma D.lp: duszy. [przypis edytorski]

duszegubka (reg.) — łódka dłubanka, wydrążona w pniu drzewa, bardzo wywrotna, stąd określenie, oznaczające ”gubicielka dusz”. [przypis edytorski]

duszegub (z ros.) — zabójca dusz, bandyta, morderca. [przypis edytorski]

dusze — tzn. majątek ziemski, którego wielkość mierzono ilością posiadanych chłopów pańszczyźnianych, czyli tzw. dusz. [przypis edytorski]

duszko (daw.) — zwrot wskazujący na serdeczne uczucia wobec drugiej osoby (dziś powiedzielibyśmy: „skarbie”, „kochanie”). [przypis edytorski]

duszne (daw.) — dziś: duchowe. [przypis edytorski]

dusznie (daw.) — duchowo, na duszy. [przypis edytorski]

dusznie (daw.) — dziś popr. forma: duchowo; w sferze duchowej. [przypis edytorski]

dusznie (daw.) — koniecznie. [przypis edytorski]

dusznie (daw.) — koniecznie; szybko. [przypis edytorski]

duszno mu było (starop.) — był w trudnej sytuacji; był osaczony, zagnany w kozi róg. [przypis edytorski]

dusznych — duchowych. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — duchowy, dotyczący duszy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — duchowy; dotyczący duszy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — duchowy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — duchowy; związany z duszą. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — duchowy, związany z duszą. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — dziś: duchowy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — odbywający się w duszy; duchowy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — odnoszący się do duszy; duchowy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — tu: duchowy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — tu: duchowy, żywiony w głębi duszy. [przypis edytorski]

duszny (daw.) — właściwy duszy; dziś: duchowy. [przypis edytorski]

duszny — dziś: duchowy; właściwy duszy, dotyczący duszy. [przypis edytorski]

duszny (przestarz.) — duchowy, dotyczący duszy. [przypis edytorski]

duszny (tu daw.) — duchowy. [przypis edytorski]

duszny — tu: dotyczący duszy. [przypis edytorski]

duszny — tu: duchowy, niematerialny. [przypis edytorski]

duszny — tu: duchowy. [przypis edytorski]

Dusz Odkupiciel — obecnie częściej śpiewa się: dusz ludzkich odkupiciel. [przypis edytorski]

Duszy kobiecej — tyt. oryg. L'anima della donna, 1920. [przypis edytorski]

du temps de la régence (fr.) — za czasów regencji. [przypis edytorski]

Duval — gehobeneres Restaurant. [przypis edytorski]

Duval — tu: lokal należący do sieci popularnych paryskich restauracji (tzw. bouillons), założonej przez rzeźnika Pierre-Louisa Duvala, serwujących po przystępnych cenach tradycyjne dania francuskie, w szczególności bulion, czyli rosół. [przypis edytorski]

Du verfluchter Jude, bist du noch frech? Wo sind die Erbsen? (niem.) — Przeklęty Żydzie, jeszcze jesteś zuchwały? Gdzie groch? [przypis edytorski]

Du verfluchter Jude… (niem.) — Ty przeklęty Żydzie, jesteś za bezczelny, grzmotnę cię tak, że się wywrócisz. Czyś, przeklęty moskalu, po to tylko tu przyjechał, by żreć? [przypis edytorski]

du wirst in furchtbaren Qualen zu Grunde gehen (niem.) — zginiesz w strasznych mękach. [przypis edytorski]

dux (łac.) — wódz. [przypis edytorski]

Dux (niem.) — ob. Duchcov, miasteczko w płn.-zach. Czechach. [przypis edytorski]

duża (daw.) — tu: dużo. [przypis edytorski]

…… — duża luka w rękopisie. [przypis edytorski]

dużanie (daw.) — zmaganie; od: dużać się: siłować się, mocować się, zmagać. [przypis edytorski]

duże hirke, nechaj jomu sto czertiw i odna wydma — bardzo gorzka, niech ją sto diabłów i jedna wiedźma. [przypis edytorski]

duże treszczyt, nechaj sto czertiw i odna wydma — bardzo trzeszczy, niech ją sto diabłów i jedna wiedźma. [przypis edytorski]

Dużo ludzi zaczęło przychodzić z kopertami, na których nie było marek pocztowych — najprawdopodobniej chodzi o weksle: pisemne zobowiązanie danej osoby do zapłacenia (zwrócenia) posiadaczowi weksla konkretnej sumy w konkretnym czasie. Swoisty odpowiednik kredytu. [przypis edytorski]

dużo razy — poprawniej: wiele razy. [przypis edytorski]

dużość (starop.) — dojrzałość; wiek męski. [przypis edytorski]

duższy (starop. forma) — dziś popr.: większy. [przypis edytorski]

duży — tu: silny. [przypis edytorski]

duza (gw.) — dużo. [przypis edytorski]

duza scęścia, małe kosta (gw.) — dużo szczęścia, małe koszty. [przypis edytorski]

duzom (gw.) — dużą. [przypis edytorski]

dvėsena — nudvėsusio gyvulio mėsa. [przypis edytorski]

dwa a dwa (daw.) — dwa razy dwa. [przypis edytorski]

Dwa cienie (…) zwrócili się — dziś popr. forma czasownika: zwróciły się. [przypis edytorski]

dwadcat' piat' (ros.) — dwadzieścia pięć. [przypis edytorski]

dwa-dzie-ścia je-den ty-się-cy — dziś historycy podają mniejsze liczby, sięgające kilku tysięcy brańców obu płci. [przypis edytorski]

dwadzieścia k temu cztyrzy lata (starop.) — dwadzieścia i do tego cztery lata; dwadzieścia cztery lata. [przypis edytorski]

dwadzieścia procentów — dziś popr.: dwadzieścia procent. [przypis edytorski]

dwadzieścia — tu popr. forma D. lm r.mos.: dwudziestu (jako że mowa o łapaczach, czyli mężczyznach zajmujących się łapaniem zbiegów). [przypis edytorski]

Dwadzieścia tysięcy mil podmorskiej żeglugi — powieść przygodowa i fantastyczno-naukowa Juliusza Verne'a, wyd. 1869–1870. [przypis edytorski]

dwadzieści — dziś: dwadzieścia. [przypis edytorski]

dwadzieście — dziś popr. forma: dwadzieścia. [przypis edytorski]

dwa gatunki długonogich sępów (Polyborus brasiliensis i P. tharus) — w Ameryce sępy nie występują; gatunki określone przez podane dawne nazwy łacińskie w ob. klasyfikacji są uznawane za dwa podgatunki tego samego gatunku Caracara plancus, dużego drapieżnego ptaka z rodziny sokołowatych: karakara czubata i karakara białorzytna. [przypis edytorski]

dwa gipsowe mickiewicze (…) jeden z mickiewiczów okazał się być słowackim — dwa popiersia Mickiewicza i Słowackiego; pisownia małą literą oryginalna, świadczy o przedmiotowym traktowaniu tych pamiątek narodowych przez piszącego komornika. [przypis edytorski]

dwa grosze zamieniły się na czterdzieści groszy — dziś popr.: dwa grosze zamieniły się w czterdzieści groszy. [przypis edytorski]

dwaj Arcades — dwaj Arkadyjczycy, por. Wergiliusz, Bukoliki, Ekloga VII. [przypis edytorski]

dwaj draby w strojach scytyjskich — w staroż. Atenach miejskie siły porządkowe stanowił oddział Scytów, członków koczowniczego ludu z płd. Ukrainy i Krymu. [przypis edytorski]

dwaj gołębiowie — dziś popr. forma lm: dwa gołębie. [przypis edytorski]

Dwaj Holendrzy wpadli na myśl zbadania pod mikroskopem płynu nasiennego człowieka… — holenderscy konstruktorzy mikroskopów i badacze: Antonie van Leeuwenhoek (1632–1723), twórca mikrobiologii, który po raz pierwszy zaobserwował mikroorganizmy, odkrył i opisał m.in. ciałka krwi i plemniki (1677), a także jaja much w mięsie wołowym, co podważało teorię samorództwa; oraz Nicolaas Hartsoeker (1656–1725), który uważał, że organizmy rozwijają się z miniaturowych wersji samych siebie, a zatem nasienie ludzkie zawiera miniaturowego człowieczka (homunculusa): odpowiadająca temu ilustracja z jego książki z 1664 przyczyniła się do przekonania, że widział ludzkie plemniki pod mikroskopem. [przypis edytorski]

dwaj orłowie (daw.) — dawna forma lm rzeczownika orzeł, dziś: dwa orły. [przypis edytorski]

Dwaj przyjaciele — bajka La Fontaine'a (ks. VIII, bajka 11). [przypis edytorski]

Dwaj Zygmunci — chodzi zapewne o Zygmunta I Starego (1467–1548), od 1506 r. króla Polski i wielkiego księcia litewskiego oraz jego syna, Zygmunta II Augusta (1520–1572), od 1543 r. wielkiego księcia litewskiego, od 1548 r. króla Polski. Byli to dwaj ostatni władcy z linii Jagiellonów. Na Wawelu spoczywa również Zygmunt III Waza (1566–1632), król Polski od 1587 r. i Szwecji (1592–1599). [przypis edytorski]

dwakroć — dwukrotnie, dwa razy. [przypis edytorski]

dwakroć zbici Frygowie — Trojańczycy zostali dwukrotnie pobici, ponieważ dwa razy zburzono ich stolicę; raz uczynił to Herkules, drugi raz Grecy pod wodzą Agamemnona. [przypis edytorski]

dwa księżyce [Marsa], które obsługują planetę, a które uszły bystrości wzroku naszych astronomów — Mars rzeczywiście ma dwa księżyce, Fobos i Deimos, które z powodu niewielkich rozmiarów odkryto dopiero w r. 1877, ponad sto lat po napisaniu Mikromegasa (1752). Wzmiankę o dwóch księżycach Marsa zawierają także Podróże Guliwera (1726). Po odkryciu przez Galileusza księżyców Jowisza (1610), na podstawie filozoficznych założeń o matematycznym porządku świata, można było przypuszczać, że Mars ma dwa księżyce, zaś trudności w ich dostrzeżeniu wynikają z ich małych rozmiarów. [przypis edytorski]

dwa mniejsze jeziorka — zapewne chodzi o Mały Staw i Przedni Staw. [przypis edytorski]

dwa niemowy — dziś popr.: dwie niemowy. [przypis edytorski]

Dwa płomyki gazu na wystawie — pod koniec XIX w. w dużych miastach Anglii powszechnie używano zasilanych z gazowni lamp gazowych, emitujących silne światło dzięki rozgrzewaniu do białości siatki żarowej płomieniem spalanego gazu; oświetlano nimi ulice, budynki publiczne, warsztaty, sklepy, a także domy klasy średniej. [przypis edytorski]

dwa razyćby nas potrzeba porazić (starop.) — konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do -ć) i ruchomą końcówką trybu przypuszczającego; znaczenie: trzeba by [ci] nas dwa razy porazić [dwa razy pokonać]. [przypis edytorski]

dwa ruble, złotych cztery i dwa grosze — w XIX w. w tej części Polski, która znajdowała się pod zaborem rosyjskim, funkcjonował faktycznie podwójny system monetarny: obok rubli, dzielących się na kopiejki, w obiegu były również złote i grosze, przy czym (przynajmniej w pewnych okresach) jeden złoty wart był pół rubla i dzielił się na 30 groszy. [przypis edytorski]

dwa słowa: „Nie ma głupich” — dziś są to trzy słowa, jako że dawniej nie ma pisało się razem. [przypis edytorski]

dwa sotka — dwie setki. [przypis edytorski]

dwasta (gw.) — dwieście. [przypis edytorski]

dwa stołków (gw. forma) — dwa stołki. [przypis edytorski]

dwa strugi — dziś popr. dwie strugi; struga: potok, strumień. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — daw. forma liczby podwójnej (obok pojedynczej i mnogiej); dziś: dwa tysiące. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — liczba podwójna; dziś popr.: dwa tysiące. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — liczba podwójna. [przypis edytorski]

Dwa wspaniałe, nagie [portrety] — mowa zapewne o dwóch słynnych obrazach Francisco Goi: Maja naga i Maja ubrana, ukazujących tę samą piękną młodą kobietę, leżącą w tej samej pozie na otomanie: na jednym kobieta jest ubrana, na drugim zaś naga. [przypis edytorski]

dwa zajadłe stronnictwa — jansenistów i jezuitów. [przypis edytorski]

dwa złote (…) pół rubla — w zaborze rosyjskim 1 złoty dzielono na 30 groszy a. 15 kopiejek; 1 rubel dzielono na 100 kopiejek; tzn. 1 kopiejka liczyła 2 grosze, 50 kopiejek (pół rubla) 100 groszy, czyli 3 złote 10 groszy. [przypis edytorski]

d…w — durniów. [przypis edytorski]