Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | czeski | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy | żeglarskie

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 5449 przypisów.

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof i pisarz niem.; z wykształcenia filolog klasyczny; autor dzieł fundamentalnych dla epoki modernizmu, m.in.: Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm, Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i złem, Ludzkie, arcyludzkie i in.; naczelne miejsce w jego filozofii zajmuje kategoria życia (egzystencji, afirmacji istnienia i dążenia do jego pełni) oraz odrzucenie poszukiwania esencji, czyli ukrytego sensu świata (np. sensu zakorzenionego w koncepcji Boga). Jego karierę akademicką przerwała choroba, która ujawniła się już w 1856 r. i objawiała się niezwykle silnymi migrenami, połączonymi z wymiotami, bólem oczu i zaburzeniami widzenia. Z przyczyn zdrowotnych, wobec tego, że nie znaleziono skutecznej kuracji, w 1879 r. Nietzsche otrzymał profesorską rentę. Rytm choroby przyczynił się również do zmiany formy jego dzieł, składających się z charakterystycznych krótkich, aforystycznych akapitów. Uznaje się, że w końcu, na przełomie 1888/1889 r. dolegliwości nękające filozofa przerodziły się w obłęd; po załamaniu 3 stycznia 1889 Nietzsche został przewieziony do kliniki psychiatrycznej w Bazylei, a następnie kliniki w Jenie, skąd zabrała go do domu w Naumburgu matka, gdzie spędził lata 1890–1897; po śmierci matki siostra Nietzschego wynajęła dom w Weimarze, gdzie filozof spędził ostatnie lata życia, pogrążony w apatii, bez kontaktu ze światem. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — jeden z najbardziej wpływowych filozofów i pisarzy końca XIX i początku XX w.; studiował filologię klasyczną, teologię, historię Kościoła i historię na uniw. w Bonn i w Lipsku; po odbyciu obowiązkowej służby wojsk. wymówił obywatelstwo pruskie i od 1869 r. pozostawał „bezpaństwowcem”; w 1869 r. objął katedrę filologii klasycznej na uniw. w Bazylei; istotny wpływ na myśl Nietzschego miało zetknięcie się z filozofią Artura Schopenhauera oraz muzyką Ryszarda Wagnera (z którym blisko przyjaźnił się na początku lat 70 XIX wieku; później doszło do rozluźnienia stosunków ze względów światopoglądowych); charakterystyczne dla stylu Nietzschego jest pisanie aforyzmami (począwszy od dzieła Ludzkie, arcyludzkie z 1878 r.), co po części wynikało z choroby, na którą cierpiał od lat młodzieńczych, a która objawiała się niezwykle silnymi, wielodniowymi atakami migreny; choroba zmusiła go do zrezygnowania z pracy uniwersyteckiej w 1879 r.; odbył wiele podróży po Włoszech, Niemczech i Szwajcarii, na przełomie 1888 i 1889 r. nasilenie choroby doprowadziło do obłędu; Nietzsche trafił na rok do kliniki psychiatrycznej, najpierw w Bazylei, a następnie w Jenie; w 1890 matka zabrała go w rodzinne strony, do Naumburga; ostatnie trzy lata życia spędził samotnie w Weimarze, został pochowany w Röcken, obok swego ojca, pastora luterańskiego; Nietzsche jest twórcą koncepcji dwóch nurtów w sztuce: dionizyjskiego i apollińskiego (Narodziny tragedii 1872); najbardziej znany jako autor przedstawiającego ideał nadczłowieka dzieła Tako rzecze Zaratustra (1883–1885); ostatnią książką Nietzschego jest autobiograficzna Ecce Homo (1888); pośmiertnie została wydana jeszcze z jego notatek Wola mocy. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, prozaik i poeta. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, prozaik i poeta. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny; reprezentant irracjonalizmu i immoralizmu. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof i filolog klasyczny, jeden z najbardziej wpływowych myślicieli końca XIX i początku XX w.; dokonał radykalnej krytyki chrześcijaństwa i ufundowanej na nim kultury zachodniej; koncentrował się na afirmacji życia i postulował powrót do wartości kultury starożytnej; głosił śmierć Boga (tj. powszechny zanik poczucia obcowania z sacrum), pochwałę woli mocy i nadczłowieka oraz wieczny powrót, hasła często rozumiane opacznie jako nihilistyczne. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — niemiecki filozof, twórca m.in. koncepcji nadczłowieka. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — filozof i pisarz niem., z wykształcenia filolog klasyczny (profesor uniwersytetu w Bazylei). Koncepcję nadczłowieka ukształtował w odpowiedzi na diagnozę śmierci Boga (tj. powszechnego zaniku poczucia obcowania z sacrum) we współczesnej kulturze europejskiej, którą w związku z tym cechuje nihilizm, pojmowany tu jako fasadowość systemu wartości i wybór łatwego, przyjemnego acz pustego życia pozornego (egzystencji filistra bądź konsumenta kierującego się tzw. moralnością niewolnicza); za pierwszą fazę nihilizmu w kulturze europejskiej Nietzsche uważał chrześcijaństwo. Nadczłowiek miałby być tytanem w dziedzinie etyki, kierującym się uznaniem za dobre wszystkiego, co wzmaga w nim wolę mocy, czyli żywiołową siłę, której przejawem jest wszelkie życie i dążenie; nadczłowieka cechować miałoby panowanie nad sobą i wytrwałość w przezwyciężaniu przeciwieństw. Nietzsche „wymówił” obywatelstwo pruskie w 1869 r. i do końca życia pozostał „bezpaństwowcem”. Zdecydowanie przeciwstawiał się fermentom nazistowskim. Mimo to niektóre jego idee zostały później zawłaszczone, spłycone i przystosowane do ideologii nazistowskiej przez A. Baeumlera i A. Rosenberga. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — filozof niem., prozaik i poeta; z wykształcenia filolog klasyczny; autor dzieł, które wywarły znaczny wpływ na kulturę europejską, m.in. Narodziny Tragedii (Die Geburt der Tragödie, 1872), Ludzkie, arcyludzkie (Menschliches, Allzumenschliches. Ein Buch für freie Geister, 1878–1880), Wiedza radosna (Die fröhliche Wissenschaft, 1882), Tak rzekł Zaratustra (Also sprach Zarathustra. Ein Buch für Alle und Keinen, 1883–1885). [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — jeden z najważniejszych filozofów dla kształtującej się na przełomie XIX i XX wieku intelektualnej formacji modernistycznej. Dokonał radykalnej krytyki chrześcijaństwa i cywilizacji zachodniej przy jednoczesnej gloryfikacji kultury starożytnej Grecji (z wykształcenia był filologiem klasycznym). Głosił śmierć Boga, pochwałę woli mocy i nadczłowieka oraz wieczny powrót, hasła często rozumiane opacznie jako nihilistyczne. Sam Nietzsche za nihilistów uważał właśnie tych, którzy nie są w stanie zdobyć się na samodzielne konstruowanie swojego systemu wartości (przewartościowania wartości) i zamiast tego przyjmują za jedynie właściwy system obowiązujący i z założenia nie kwestionują obowiązującego porządku. Stanisław Brzozowski był jednym z najlepszych znawców jego filozofii na początku XX wieku. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, pisarz. Krytykował chrześcijaństwo oraz kulturę zachodnią. Głównym hasłami wywoławczymi poglądów Nietzschego są: apollińskość i dionizyjskość, teoria wiecznego powrotu, ideał nadczłowieka, nihilizm i śmierć Boga, dwa typy moralności — panów i niewolników. Wywarł ogromny wpływ na kulturę i filozofię XX-wieczną. Główne dzieła: Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm (1872), Ludzkie, arcyludzkie (1878), Tako rzecze Zaratustra (1883–85). [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, pisarz. Krytykował chrześcijaństwo oraz kulturę zachodnią. Głównym hasłami wywoławczymi poglądów Nietzschego są: apollińskość i dionizyjskość, teoria wiecznego powrotu, ideał nadczłowieka, nihilizm i śmierć Boga, dwa typy moralności — panów i niewolników. Wywarł ogromny wpływ na kulturę i filozofię XX–wieczną. Główne dzieła: Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm (1872), Ludzkie, arcyludzkie (1878), Tako rzecze Zaratustra (1883–85). [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — niemiecki filozof i filolog klasyczny, koncentrował się na afirmacji życia, głosił ideę nadczłowieka, niezależnej jednostki o silnym charakterze i woli mocy. [przypis edytorski]

Nietzsche, Friedrich Wilhelm (1844–1900) — niemiecki filozof i filolog klasyczny, koncentrował się na afirmacji życia, krytykował chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Nietzsche, Fryderyk (1844–1900) — niemiecki filozof, filolog klasyczny, pisarz. Krytykował chrześcijaństwo oraz kulturę zachodnią. Głównym hasłami wywoławczymi poglądów Nietzschego są: apollińskość i dionizyjskość, teoria wiecznego powrotu, ideał nadczłowieka, nihilizm i śmierć Boga. [przypis edytorski]

nieubłagalnie — nieubłaganie. [przypis edytorski]

nieubłagalny — dziś: nieubłagany; niedający się ubłagać. [przypis edytorski]

nieubłagany (starop.) — dziś popr. forma imiesłowu przysłówkowego współcz.: nie ulegając błaganiom. [przypis edytorski]

nieuchroniony (starop.) — nieuchronny; nieuchronione wiatry: wiatry, przed którymi nie sposób się uchronić. [przypis edytorski]

nieuchronny (starop.) — taki, przed którym nie sposób się uchronić. [przypis edytorski]

nieudałe — dziś popr.: nieudane. [przypis edytorski]

nieudałych — dziś popr.: nieudanych. [przypis edytorski]

nieudały (daw.) — dziś: nieudany; ten, który się nie udał. [przypis edytorski]

nieudały (daw.) — dziś popr. forma: nieudany. [przypis edytorski]

nieudały (daw. forma) — dziś: nieudany. [przypis edytorski]

nieudały (daw. forma) — dziś popr.: nieudany. [przypis edytorski]

nieudały — dziś: nieudany; niewydarzony, poroniony. [przypis edytorski]

nieudały — dziś popr.: nieudany. [przypis edytorski]

nieudały — ten, który się nie udał; dziś popr. z inną końcówką: nieudany. [przypis edytorski]

nieudanym — tu: nie udawanym. [przypis edytorski]

nieudany — tu: nieudawany; prawdziwy. [przypis edytorski]

nieufniejszy — dziś: bardziej nieufny. [przypis edytorski]

nieugięto — dziś popr.: nieugięcie. [przypis edytorski]

nie ujdzie — tu w znaczeniu: nie ucieknie. [przypis edytorski]

nieujętny — nieuchwytny. [przypis edytorski]

nie ujrzał na tej ścianie żadnego napisu — aluzja do zapowiedzi upadku, wyrażenie nawiązujące do opowieści z biblijnej Ks. Daniela (5,25): podczas wielkiej uczty wydanej przez króla Babilonu tajemnicza ręka wypisała na ścianie słowa będące przepowiednią zagłady państwa babilońskiego. [przypis edytorski]

nie ukarał Scypio swego legata za to, że zniósł Lokryjczyków — miasto Lokry Epizefyryjskie, jedna z najstarszych kolonii gr. na Płw. Apenińskim, podczas II wojny punickiej sprzymierzyło się z Hannibalem; w 205 p.n.e. zostało zdobyte przez Rzymian; Scypion powierzył wówczas władzę nad miastem Quintusowi Pleminiusowi, który dopuścił do grabieży, gwałtów i sprofanowania świątyni; sprawa była przedmiotem śledztwa komisji senackiej. [przypis edytorski]

nieuki konstantynopolitańskie wydały (…) edykt przeciw największemu wodzowi epoki — aluzja do potępienia i ocenzurowania przez paryską Sorbonę, w kiepskiej łacinie, książki Belizariusz (Bélisaire, 1767) autorstwa Jean-François Marmontela (1723–1799), gdyż w rozdziale XV autor głosił potrzebę tolerancji religijnej; powieść opowiada o wybitnym generale bizantyjskim, który wg legendy pod koniec życia popadł w niełaskę u niewdzięcznego cesarza Justyniana. [przypis edytorski]

nieukontentowanie — niezadowolenie. [przypis edytorski]

nieukontentowany — niezadowolony. [przypis edytorski]

Nie umarła dzieweczka wasza, ale śpi. Dzieweczko, mówie tobie wstań! — słowa Jezusa w podobnych okolicznościach wskrzeszającego dziewczynkę (por. Mt 9,18–26; Łk 8,49–56). [przypis edytorski]

nieumiejący — tu: niewykształcony. [przypis edytorski]

nie umiem być nieszczerą — dziś popr.: nie umiem być nieszczera. [przypis edytorski]

nie umknie się — dziś: nie umknie. [przypis edytorski]

nie umył się — nie umywa się; jest bez porównania gorszy. [przypis edytorski]

nie upatrzony (starop. forma ort.) — dziś popr.: nieupatrzony. [przypis edytorski]

nieuprawiony — tu: niewykształcony. [przypis edytorski]

nieuprzejmość (daw.) — nieszczerość, nieżyczliwość, obłudność. [przypis edytorski]

nie uratująć — skrót od: nie uratują cię. [przypis edytorski]

nie Urodzony — odniesienie do osoby niebędącej z urodzenia szlachcicem; daw. „urodzony” było umieszczanym przed nazwiskiem tytułem oznaczającym szlachetne pochodzenie. W kontekście wynikającym z dialogu jest to aluzja do człowieka niewykształconego, nieposiadającego odpowiednich manier. [przypis edytorski]

nieuskromiony — nieposkromiony. [przypis edytorski]

nie usprawiedliwi się szlachta polska (…), tylko gdy odda sprawiedliwość rolnikowi — szlachta polska usprawiedliwi się dopiero, kiedy zapewni sprawiedliwość rolnikowi. [przypis edytorski]

nieustając — tu: nieustannie. [przypis edytorski]

Nie ustanowiono władców, aby byli groźni dla dobrych, jeno dla złych… — Rz 13, 3–4. [przypis edytorski]

nieustawiczność (daw.) — nietrwałość. [przypis edytorski]

nieustawiczność — niestateczność, zmienność. [przypis edytorski]

nieustawny — tu: nieustający. [przypis edytorski]

Nie ustrzygą mi włosów mołodyce — mowa o postrzyżynach przed ślubem; mołodyca (ukr.) — panna, dziewczyna. [przypis edytorski]

nie uważając — tu: nie zauważając. [przypis edytorski]

nie uważaj — tu: nie zważaj, nie zwracaj uwagi. [przypis edytorski]

nie uwijając słów mych bawełnicą — mówiąc prosto z mostu. [przypis edytorski]

nie uwlecze — dziś: nie uwłaczy. [przypis edytorski]

nieużytek — tu: człowiek nieużyty, niekoleżeński, taki, który nie chce pomagać innym. [przypis edytorski]

nieużytne — nieużyte, nieczułe. [przypis edytorski]

nieużyty (starop.) — bezwzględny; nieubłagany. [przypis edytorski]

nieużyty (starop.) — srogi, nieubłagany. [przypis edytorski]

nieużyty (starop.) — zatwardziały. [przypis edytorski]

nieuzbrojoną tylko orężem — sens: uzbrojoną tylko w broń ofensywną; nieopancerzoną. [przypis edytorski]

Nie uznała potrzebą kwapić się z wybiorem — nie uznała za potrzebne, by spieszyć się z wyborem. [przypis edytorski]

nie wątpij — dziś popr. forma 2.os.lp trybu rozkazującego: nie wątp. [przypis edytorski]

nie wątpiłem w Jego słowach — dziś z B.: „nie wątpiłem w Jego słowa”. [przypis edytorski]

niewątpliwa to (starop. konstrukcja) — niewątpliwa to [rzecz]; dziś to niewątpliwe. [przypis edytorski]

niewątpliwy (starop.) — nie mając wątpliwości; nie wątpiąc. [przypis edytorski]

nie wadzić to (daw.) — konstrukcja z partykułą „ci” skróconą do „-ć”: nie wadzi ci to; nie szkodzi ci to. [przypis edytorski]

niewarteś — nie jesteś wart. [przypis edytorski]

nie warto dla niej nadwerężać ustalonego spokoju (por. s. 91) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; w tym przypadku na odnośnej stronie znajduje się akapit z rozdz. V zaczynający się od słów: „Mocą kontrastu, porwany wstrętem do swoich poprzednich myśli, jął teraz sam zwoływać cały szereg wspomnień o Angelice (…)”. [przypis edytorski]

nie wart uczonych czytania i myśli — sens: nie zasługuje, by uczeni czytali go i zastanawiali się nad nim. [przypis edytorski]

nie ważneż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie ważne. [przypis edytorski]

niewazmożno (ros.) — nie można, (to) niemożliwe. [przypis edytorski]

nie w ciemię bity (fraz.) — niegłupi, sprytny, zaradny. [przypis edytorski]

nie w ciemię bity — sprytny. [przypis edytorski]

niewczas (daw.) — nie w porę, w nieodpowiednim czasie. [przypis edytorski]

niewczas (daw.) — niewygoda, przykrość. [przypis edytorski]

niewczas (daw.) — trud, niewygoda, brak odpoczynku. [przypis edytorski]

niewczas (daw.) — trud, niewygoda. [przypis edytorski]

niewczasować — nękać, nie dawać spoczynku. [przypis edytorski]

niewczas (starop.) — niewygoda. [przypis edytorski]

niewczas (starop.) — niewygoda; rot wiele niewczasem zmniejszonych: rot [oddziałów wojsk] wiele pomniejszonych z powodu niewygód. [przypis edytorski]

niewczas (starop.) — niewygoda; trud. [przypis edytorski]