Przypisy

cynik — w starożytności: osoba podzielająca poglądy szkoły filozoficznej powstałej w V w. p.n.e., reprezentowanej przez Antystenesa, Diogenesa z Synopy i in., propagującej odrzucenie powszechnych norm i wartości, w tym dążenia do sławy i zamożności, w celu osiągnięcia indywidualnej cnoty; dziś: osoba nieuznająca norm i wartości obowiązujących w społeczności, w której żyje, zaprzeczająca istnieniu „wyższych wartości”. [przypis edytorski]

cynik — w starożytności: osoba podzielająca poglądy szkoły filozoficznej powst. w V w. p.n.e., reprezentowanej przez Antystenesa, Diogenesa z Synopy i in., propagującej odrzucenie powszechnych norm i wartości, w tym dążenia do sławy i zamożności, w celu osiągnięcia indywidualnej cnoty; dziś: osoba nieuznająca norm i wartości obowiązujących w społeczności, w której żyje, zaprzeczająca istnieniu „wyższych wartości”, postrzegająca człowieka jako istotę kierującą się egoistycznymi interesami, maskowanymi często za pomocą wzniosłych haseł i altruistycznych ideałów. [przypis edytorski]

cynik — zwolennik filoz. szkoły cyników, pot. człowiek gardzący autorytetami, nie uznający powszechnie poważanych wartości. [przypis edytorski]

Cynna — Gaius Helvius Cinna (I w. p.n.e.), poeta zaliczany do grupy neoteryków, zrywających z tradycją rzymskiej poezji historycznej i odwołujących się do wpływów greckich. [przypis edytorski]

Cynna — tragedia Corneille'a z 1641. [przypis edytorski]

cynober — kolor czerwony z odcieniem brunatnym. [przypis edytorski]

cynober — minerał z gromady siarczków o czerwonym zabarwieniu. [przypis edytorski]

cynober (miner.) — minerał z gromady siarczków o czerwonym zabarwieniu. [przypis edytorski]

cynober — odcień czerwieni wpadający w pomarańczowy. [przypis edytorski]

cynober — odcień koloru czerwonego, wpadający w pomarańczowy; nazwa pochodzi od siarczku rtęci, z którego pozyskiwano ten pigment. [przypis edytorski]

cynober — siarczek rtęci, minerał o ceglastym kolorze, od starożytności wykorzystywany jako naturalny czerwony barwnik; także nazwa odcienia czerwieni, pochodząca od barwy tego minerału [przypis edytorski]

cynober — siarczek rtęci, minerał o ceglastym kolorze, od starożytności wykorzystywany jako naturalny czerwony barwnik; także nazwa odcienia czerwieni, pochodząca od barwy tego minerału [przypis edytorski]

Cynocefale (z gr.: psiogłowcy) — legendarny lud istot o ciele człowieka i głowie psa; wg autorów staroż. mieszkali w Indiach. [przypis edytorski]

Cynt a. Cynthus — góra na wyspie Delos, gdzie urodzili się bogowie: Diana i Apollin. [przypis edytorski]

Cyntia (mit. gr.) — przydomek bogini Artemidy (urodzona na górze Kynthos). [przypis edytorski]

Cyntus — góra na Delos. [przypis edytorski]

Cyntyrz — polana położona na stoku nad Łopuszną. [przypis edytorski]

Cy on nos tyz posłucha, bo to głucho psiajucha (gw.) — czy też on nas posłucha, bo to głucha psiajucha; psiajucha (psiakrew): gw. przekleństwo, przezwisko. [przypis edytorski]

Cypaj — najemny żołnierz w Indiach. [przypis edytorski]

cyplonok toże choczet żyt' (ros.) — kurczak też chce żyć. [przypis edytorski]

Cyporia a. Cippori — miasto położone niedaleko Nazaretu; powstało ok. VI w. p.n.e. pod nazwą Sepporis; za panowania asyryjskiego i babilońskiego centrum administracyjne Izraela. W 104 r. p.n.e. miasto zasiedlili Żydzi i zmienili nazwę na Cippori. W I w. n.e. miasto zostało zburzone przez Rzymian, następnie odbudowane; w II w. n.e. przeniesiono do Cyporii siedzibę Sanhedrynu; miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków judaizmu. Cyporia została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 363 r.; została odbudowana ale nigdy nie odzyskała dawnego znaczenia. [przypis edytorski]

Cyporia a. Cippori — miasto położone niedaleko Nazaretu; powstało ok. VI w. p.n.e. pod nazwą Sepporis; za panowania asyryjskiego i babilońskiego centrum administracyjne Izraela. W 104 r. p.n.e. miasto zasiedlili Żydzi i zmienili nazwę na Cippori. W I w. n.e. miasto zostało zburzone przez Rzymian, następnie odbudowane; w II w. n.e. przeniesiono do Cyporii siedzibę Sanhedrynu; miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków judaizmu. Cyporia została zniszczona przez trzęsienie ziemi w 363 r., następnie odbudowana, nigdy nie odzyskała dawnego znaczenia. [przypis edytorski]

Cyppelmann — Arend Dickmann, właśc. Dijckman (1572–1627) — żeglarz, kupiec, admirał polskiej floty; ur. w Holandii, od 1608 mieszkający w Gdańsku, właściciel statku handlowego; od 1626 w służbie króla Zygmunta III Wazy brał udział w walkach ze Szwedami; dowodził polską flotą w zwycięskiej bitwie pod Oliwą (24 listopada 1627), zginął podczas bitwy na pokładzie zdobytego okrętu szwedzkiego. [przypis edytorski]

Cypraea-Madagascariensis a. Staphylaea nucleus madagascariensis (łac.) — gatunek ślimaka morskiego. [przypis edytorski]

Cyprian Daszkiewicz — rodem z Podlasia (ur. 1803), uczeń szkół białostockich i Uniwersytetu Wileńskiego, prawnik i historyk, należał do filaretów: skazany na zesłanie do Rosji, przebywał od r. 1826 w Moskwie; tam zaprzyjaźnił się blisko z Mickiewiczem. Zmarł w Moskwie w grudniu 1829 r.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

Cyprian z Kartaginy, łac. Thaschus Caecilius Cyprianus (ok. 210–258) — biskup Kartaginy, męczennik, pisarz apologeta chrześcijaństwa, jeden z ojców Kościoła i święty katolicki. [przypis edytorski]

Cyprian z Kartaginy (ok.200–258) — biskup Kartaginy, apologeta, święty chrześcijański; podczas prześladowań w 250 uciekł z miasta i ukrywał się. [przypis edytorski]

Cyprian z Kartaginy (ok. 200–258) — biskup Kartaginy, wczesnochrześcijański pisarz apologeta, męczennik; ścięty mieczem za niezłożenie ofiary bogom rzymskim. [przypis edytorski]

Cyprian z Kartaginy (ok. 200–258) — biskup Kartaginy, wczesnochrześcijański pisarz apologeta. [przypis edytorski]

Cyprian z Kartaginy (ok. 200–258) — biskup Kartaginy, wczesnochrześcijański pisarz apologeta, święty katolicki i prawosławny. [przypis edytorski]

Cypryda (mit. gr.) — jeden z przydomków Afrodyty, bogini miłości, piękna i płodności. [przypis edytorski]

Cypryda (mit. gr.) — przydomek Afrodyty, bogini miłości, która urodziła się z piany morskiej w pobliżu Cypru. [przypis edytorski]

Cypryda (mit. gr.) — przydomek Afrodyty, bogini miłości, pochodzący od Cypru, jej miejsca urodzenia. [przypis edytorski]

Cypryda (mit. gr.) — przydomek Afrodyty, bogini miłości, urodzonej z piany morskiej w pobliżu Cypru. [przypis edytorski]

Cypryda — przydomek Afrodyty, bogini miłości, urodzonej z morskiej piany u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

cypryjczyk — tu: wino cypryjskie. [przypis edytorski]

cypryjska bogini — Afrodyta, bogini miłości, która wg mit. gr. urodziła się z piany morskiej w pobliżu Cypru, stąd wyspa ta była miejscem jej szczególnego kultu, a bogini przydawano przydomek Kipryda (Cypryda, cypryjska). [przypis edytorski]

cypryjska bogini — Afrodyta, gr. bogini miłości, urodzona z morskiej piany u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

cypryjska bogini — przydomek Afrodyty, bogini miłości, pochodzący od Cypru, jej miejsca urodzenia. [przypis edytorski]

cypryjskie bóstwo — Wenus, wg mitu zrodzona z piany morskiej na wybrzeżu Cypru. [przypis edytorski]

cyprysa — dziś popr. forma D.lp: cyprysu. [przypis edytorski]

cyprys — drzewo iglaste rosnące w płd. Europie; często ozdabiano cyprysami cmentarze, uważane są więc za symbol smutku i zadumy. [przypis edytorski]

cyprys — drzewo o łuskowatych liściach i kulistych szyszkach. [przypis edytorski]

cyprys — drzewo o łuskowatych liściach i kulistych szyszkach, w staroż. Rzymie symbol żałoby. [przypis edytorski]

cyprys — drzewo ozdobne, symbolizujące śmierć w mitologii greckiej i rzymskiej. [przypis edytorski]

cyprys — drzewo symbolizujące grób, żałobę. [przypis edytorski]

cyprys — iglaste, strzeliste drzewo ozdobne, charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego. [przypis edytorski]

Cyprys (mit. gr.) — przydomek Afrodyty, bogini miłości, urodzonej z piany morskiej w pobliżu Cypru. [przypis edytorski]

cyprys żałobny — cyprys to drzewo, które zostało poświęcone Plutonowi, ponieważ raz ścięte nie odrasta; symbolizuje grób, żałobę, niegdyś używane do wyrobu trumien; staroż. Grecy i Rzymianie wkładali gałązki cyprysu do grobów. [przypis edytorski]

cyranka — ptak wodny podobny do kaczki. [przypis edytorski]

cyranka — rodzaj wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych. [przypis edytorski]

Cyrankiewicz, Józef (1911–1989) — polityk socjalistyczny i komunistyczny, pięciokrotny premier Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. [przypis edytorski]

Cyrano de Bergerac — bohater sztuki Edmonda Rostanda (1897), długonosy szlachcic skrycie kochający swoją kuzynkę, lecz pomagający w zalotach do niej swojemu podwładnemu z wojska. [przypis edytorski]

Cyrano de Bergerac, Savignian de (1620–1655) — francuski francuski filozof i pisarz; autor komedii, tragedii oraz powieści fantastycznej Tamten świat, o podróży do państw Księżyca i Słońca; jego postać została spopularyzowana przez sztukę Edmonda Rostanda (1897), napisaną w oparciu o jego życiorys. [przypis edytorski]

Cyrano de Bergerac — tytułowy bohater sztuki autorstwa Edmonda Rostanda (1868–1918), napisanej w 1897 r. i luźno opartej na biografii siedemnastowiecznego poety, Saviniena de Cyrano de Bergeraca (1619–1655); de Bergerac był także doskonałym mówcą, ale zasłynął przede wszystkim z nienaturalnie długiego, brzydkiego nosa. [przypis edytorski]

Cyrce a. Circe (mit. gr.) — bohaterka Odysei Homera, córka boga Heliosa i nimfy Perseidy, czarodziejka, która towarzyszy Odyseusza zmieniła w świnie. [przypis edytorski]

Cyrce a. Kirke (mit. gr.) — czarodziejka, córka Heliosa, przypisuje się jej zmienienie towarzyszy Odyseusza w świnie. [przypis edytorski]

Cyrce a. Kirke (mit. gr.) — czarodziejka, która uwięziła Odyseusza na swojej wyspie, a jego towarzyszy zamieniła w świnie. [przypis edytorski]

Cyrce — Cyrce lub Kirke, boginka grecka, wróżka, która w Odysei zamieniła załogę Odyseusza w świnie. [przypis edytorski]

Cyrce (łac.) a. Kirke (gr., mit. gr.) — bohaterka Odysei Homera, czarodziejka, która towarzyszy Odyseusza zmieniła w świnie. [przypis edytorski]

Cyrce (mit. gr.) — a. Kirke, córka Heliosa i nimfy Perseis, czarodziejka zamieszkująca wyspę Ajaja. Trafił tam Odyseusz podczas swego powrotu spod Troi. Kirke zamieniła jego towarzyszy w wieprze (za karę, ponieważ rzucili się, by szlachtować jej stada świń), a Odyseusza zatrzymała na rok jako swojego kochanka. Mieli razem syna, Telegonosa. Po roku Odyseusz wyzwolił się spod jej czaru i ruszył dalej do Itaki. [przypis edytorski]

Cyrce złotą go różdżką i jadem (…) zmieniwszy w ptaka — wróżka Cyrce miała przemienić wieszcza i króla Lacjum Pikusa w dzięcioła. [przypis edytorski]

cyrena — prawdopodobnie nawiązanie do Arystypa z Cyreny (ok. 435–356 p.n.e.), filozofa greckiego, założyciela szkoły cyrenaików. Arystyp cenił życie wygodne i światowe. [przypis edytorski]

Cyrenejczycy — mieszkańcy Cyreny, staroż. miasta w płn. Libii, ok. 15 km od brzegu M. Śródziemnego; Cyrena, założona jako kolonia grecka ok. 630 p.n.e. przez Dorów, stanowiła najstarsze i gł. miasto regionu; Dorami byli również Spartanie (Lacedemończycy). [przypis edytorski]

Cyrhli — prawdopodobnie chodzi o Toporową Cyrhlę, najwyżej położoną część Zakopanego. [przypis edytorski]

Cyrki wyspa — wyspa wróżki Cyrce (a. Kirke), zwana Ajaja (łac. Aeaea, po gr.: płacz). [przypis edytorski]

cyrkoblica — rodzaj petardy, która lecąc do góry obraca się wokół własnej osi ciągnąc za sobą świecący ogon, następnie eksploduje z hukiem. [przypis edytorski]

Cyrk — tu: amfiteatr Flawiana (Amphitheatrum Flavium), czyli Koloseum. [przypis edytorski]

Cyrk — tu: Koloseum; starożytny amfiteatr w Rzymie. [przypis edytorski]

cyrkuł (daw.) — dzielnica miasta. [przypis edytorski]

cyrkuł (daw.) — okręg; mała jednostka administracyjna w zaborze rosyjskim; odpowiednik dzisiejszej dzielnicy lub gminy. [przypis edytorski]

cyrkuł (daw.) — posterunek policji. [przypis edytorski]

cyrkuł (daw.) — posterunek policji w zaborze rosyjskim. [przypis edytorski]

cyrkuł (daw.; z łac. circulum: koło, okrąg) — komisariat policji (w zaborze rosyjskim; w innym znaczeniu także: administracyjna jednostka terytorialna, odpowiednik powiatu). [przypis edytorski]

cyrkuł (daw., z łac. circulus: krąg, koło) — okręg, dzielnica. [przypis edytorski]

cyrkuł — komisariat policji państwowej. [przypis edytorski]

cyrkuł — komisariat policji w Rosji carskiej i w zaborze rosyjskim. [przypis edytorski]

cyrkuł — komisariat policji w zaborze rosyjskim. [przypis edytorski]

cyrkuł — okręgowy posterunek policji; komisariat (w zaborze ros.). [przypis edytorski]

cyrkuł — posterunek policji w zaborze rosyjskim. [przypis edytorski]

cyrkuł — tu: dzielnica miejska. Warszawa była podzielona na cyrkuły do 1915 r. [przypis edytorski]

cyrkuł — w zaborze rosyjskim: posterunek policji. [przypis edytorski]

cyrkulacja — obieg. [przypis edytorski]

cyrkulacja (z łac.) — obieg. [przypis edytorski]

cyrkularny — związany z cyrkułem, tj. małą jednostką administracyjną; lokalny. [przypis edytorski]

cyrkularz (daw.) — okólnik, pismo zawierające zalecenia, wytyczne. [przypis edytorski]

cyrkularz (daw.) — okólnik. [przypis edytorski]

cyrkularz (z łac.) — rozporządzenie. [przypis edytorski]

cyrkumferencja — żartobliwie o obwodzie w pasie osoby tęgiej. [przypis edytorski]

cyrkumferencja (z łac.) — obwód koła, okręgu. [przypis edytorski]

cyrkumstacyj (z łac.) — okoliczności. [przypis edytorski]

cyrkumstancja (daw., z łac.) — okoliczność. [przypis edytorski]

cyrkumstancja — okoliczność; okolica. [przypis edytorski]

cyrograf — daw.: własnoręcznie podpisany dokument zawierający zobowiązanie; w baśniach i legendach: pisemna umowa z diabłem; dziś używane żartobliwie. [przypis edytorski]

cyrograf — własnoręcznie spisany dokument zawierający zobowiązanie, tekst umowy itp. (zwłaszcza z diabłem); dziś używane żartobliwie. [przypis edytorski]

cyrograf — zapis duszy diabłu (rodzaj testamentu), zwykle podpisywany własną krwią. [przypis edytorski]

Cyropedia a. Wychowanie Cyrusa — powieściowa biografia autorstwa Ksenofonta z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), przedstawiająca króla Cyrusa Wielkiego jako przykład idealnego władcy, a monarchię perską jako idealne państwo. [przypis edytorski]

cyrulik a. balwierz — daw. osoba pełniąca funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem, zajmująca się goleniem zarostu, strzyżeniem włosów, przygotowywaniem kąpieli itp., a także wykonująca pospolite zabiegi, takie jak wyrywanie zębów czy upuszczanie krwi. [przypis edytorski]

cyrulik — a. balwierz, osoba pełniąca niegdyś funkcje fryzjera, kosmetyczki i pielęgniarza zarazem: cyrulik golił zarost i strzygł włosy, zajmował się kąpielą, czyszczeniem uszu, rwaniem zębów, prostszymi operacjami i leczeniem pospolitych dolegliwości (m. in. przez puszczanie krwi). [przypis edytorski]

cyrulik (daw.) — fryzjer, wykonujący też proste zabiegi medyczne. [przypis edytorski]