Przypisy

Astaroth — demon; w tradycji okultystycznej dwudziesty dziewiąty duch Goecji; jego biblijnym pierwowzorem była Astarte, fenicka bogini miłości zmysłowej i wojny (odpowiednik babilońskiej Isztar), przedstawiany z kobiecymi piersiami i smoczymi atrybutami (kończyny, skrzydła, ogon, łuski); w literaturze: wymieniony wśród siedmiu książąt piekieł, którzy odwiedzili Fausta; Astaroth miał udzielać odpowiedzi na pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, potrafić odkryć każdą tajemnicę, uczyć wszystkich nauk wyzwolonych i zapewniać przychylność wielkich panów. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (dziś nieodm.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (dziś nieodm.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte, hebr. Astoreth — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios; hebr. Astoret, lm: Astarot. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (z hebr. Astoreth) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte — fenicka bogini miłości, płodności i wojny, utożsamiana z babilońską boginią Isztar. [przypis edytorski]

astenik — osoba o smukłej budowie ciała, nieśmiała i drażliwa. [przypis edytorski]

Asteras eisatreis Aster emos… — fragment jednego z epigramatów Platona (V–IV w. p.n.e.) zachowanych w dziele Diogenesa Laertiosa (z III w. n.e.) Żywoty sławnych filozofów III, 29; fragment ten w zapisie bez transkrypcji: ἀστέρας εἰσαθρεῖς Ἀστὴρ ἐμός… [przypis edytorski]

aster (daw.) — dziś D. lm: astrów. [przypis edytorski]

asteroida — jedno z niewielkich ciał niebieskich obiegających Słońce, w większości pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; jest to wyraz z i niezgłoskotwórczym: asteroidy należy wymawiać „asterojdy”. [przypis edytorski]

asteroida — jedno z niewielkich ciał niebieskich o małych rozmiarach (od kilku metrów do 1000 km), obiegających Słońce, w większości pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; większe asteroidy są nazywane planetoidami. [przypis edytorski]

asteroida — planetoida, niewielkie ciało niebieskie obiegające Słońce, nie będące planetą, księżycem planety ani kometą; większość z nich krąży w głównym pasie planetoid, pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; pierwsze obiekty tego rodzaju odkryto w XIX w., obecnie skatalogowano ponad milion z nich. [przypis edytorski]

Astianaks — syn Andromachy i Hektora, zabity po zdobyciu Troi. [przypis edytorski]

Astianakt — imię nadane na cześć Hektora, oznacza obrońcę miasta. [przypis edytorski]

asti — rodzaj włoskiego wina. [przypis edytorski]

Asti spumante — białe, słodkie, musujące wino [przypis edytorski]

Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum (łac.) — królowie ziemi stanęli razem, a książęta zebrali się razem przeciwko Panu. [przypis edytorski]

Astomi — legendarny lud nieposiadający ust i odżywiający się zapachami; mieli mieszkać u źródeł Gangesu. [przypis edytorski]

Astor, Vincent (1891–1959) — amerykański przedsiębiorca, multimilioner, filantrop, członek wpływowej rodziny Astorów; spadkobierca wielkiego majątku na nowojorskim rynku nieruchomości po tym, jak jego ojciec, John Jacob Astor IV, zginął na pokładzie Titanica w 1912 roku; w 1928 zakładach Kruppa w Kilonii w Niemczech zbudowano dla Vincenta Astora jacht „Nourmahal”, który z wybuchem II wojny światowej został przejęty przez amerykańską Straż Przybrzeżną, a potem kupiony przez marynarkę wojenną, w której służył jako kanonierka. [przypis edytorski]

Astrachań — miasto w Rosji, położone w delcie Wołgi, dawny ośrodek handlu tranzytowego z państwami Azji Środkowej, z Persją i Indiami. [przypis edytorski]

Astrachań — miasto w Rosji, położone w delcie Wołgi, daw. ośrodek handlu tranzytowego z państwami Azji Środkowej, z Persją i Indiami. [przypis edytorski]

astral (łac.) — wg spirytystów eteryczne ciało ożywiające organizm fizyczny i wiążące duszę z ciałem. [przypis edytorski]

astralne condominium (łac.) — wg spirytystów przestrzeń opanowana jednocześnie przez dwa ciała astralne. [przypis edytorski]

astralny — gwiezdny; tu: kosmiczny. [przypis edytorski]

astralny — niematerialny. [przypis edytorski]

astralny — tu: niematerialny. [przypis edytorski]

astralny (z łac. astrum: gwiazda) — gwiezdny, niematerialny, mistyczny; przen.: nierealny. [przypis edytorski]

Astrea (gr.: Gwiaździsta; mit. gr.) — przydomek Dike, bogini sprawiedliwości, która w złotym wieku ludzkości przebywała z ludźmi na ziemi, a w upodlonym wieku żelaza zrażona niegodziwością ludzką porzuciła ziemię i wstąpiła do nieba, by stać się gwiazdozbiorem Panny (Owidiusz, Metamorfozy I); wyrażano nadzieję, że kiedyś powróci, a wraz z nią powróci szczęśliwy, harmonijny złoty wiek (Wergiliusz, Ekloga IV). [przypis edytorski]

Astrea — obszerna powieść sielankowa Honoriusza d'Urfé, publikowana w częściach między 1607 a 1627, niezmiernie popularna w Europie; jej akcja rozgrywa się w V w. w lasach w okolicach Forez. [przypis edytorski]

Astrea — romans sielankowy Honoriusza d'Urfé z 1. poł. XVII w. [przypis edytorski]

astr — gwiazda tworząca się w kole przez promienie szprych. [przypis edytorski]

astrolabium — dawny przyrząd astronomiczny służący do wyznaczania pozycji gwiazd. [przypis edytorski]

astronomii — zgodnie z melodią wiersza wyraz ten powinien być czytany jako pięciosylabowy: as-tro-no-mi-i. [przypis edytorski]

astrosoma (gr.) — ciało astralne. [przypis edytorski]

as — tu: drobna moneta rzymska. [przypis edytorski]

Astyages — ostatni władca państwa Medów, panował 585–550 p.n.e.. [przypis edytorski]

Astyjanaks — imię znaczące: obrońca miasta. [przypis edytorski]

asumpt (daw.) — powód, zachęta. [przypis edytorski]

asumpt (łac.) — pretekst. [przypis edytorski]

asumpt — pobudka, zachęta. [przypis edytorski]

asumpt — początek, zachęta. [przypis edytorski]

asumpt — powód do czegoś, tu: biorąc sobie za powód kolor skóry zapaśnika. [przypis edytorski]

asumpt (przest.) — impuls, pobudka, powód do czegoś; pretekst. [przypis edytorski]

asumpt (przest.) — impuls, pobudka. [przypis edytorski]

asumpt (przest.) — powód; zachęta. [przypis edytorski]

asumpt (przest.) — powód, zachęta. [przypis edytorski]

asumpt — zachęta, powód. [przypis edytorski]

Aswerusowa żona — postać z biblijnej Księgi Estery, żona króla perskiego, która odmówiła przyjścia przed oblicze męża, gdy ten ją wezwał; za nieposłuszeństwo król ukarał ją rozwodem; jej następczynią została Estera. [przypis edytorski]

asygnacja (z łac.) — dokument, pisemne zlecenie wydania pieniędzy lub innych świadczeń. [przypis edytorski]

asygnacyjne pieniądze — pieniądze papierowe, banknoty. [przypis edytorski]

asygnata (daw.) — pieniądz papierowy; banknot. [przypis edytorski]

asygnata kasowa — tu: pisemne zlecenie upoważniające do podjęcia pieniędzy w kasie. [przypis edytorski]

asygnata — tu: banknot. [przypis edytorski]

asygnatka, właśc. asygnata — dokument w formie kwitu kasowego będący dowodem dokonanych wpłat lub wypłat. [przypis edytorski]

Asyle de nuit (fr.) — schronienie nocne. [przypis edytorski]

asylum (łac.) — azyl, schronienie. [przypis edytorski]

asylum (łac.) — miejsce schronienia, kryjówka. [przypis edytorski]

asylum (z łac.) — azyl. [przypis edytorski]

asymptotyczny — zbliżający się coraz bardziej do czegoś, ale niemogący tego nigdy dosięgnąć. [przypis edytorski]

As You Like It (ang.) — Jak wam się podoba, sztuka Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

Asyryjczykowie — dziś popr.: Asyryjczycy. [przypis edytorski]

asyryjski — odnoszący się do Asyryjczyków, semickiego ludu, który w XXI w. p.n.e. utworzył w północnej Mezopotamii (ob. płn. Irak) państwo (Asyrię), istniejące do 612 p.n.e. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — asysta, grupa osób towarzyszących komuś; straż. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — asysta; straż towarzysząca. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — asystowanie, towarzyszenie komuś; asysta, grupa osób towarzyszących komuś, w szczególności występujących jako uroczysty orszak podczas jakiejś ceremonii. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — asystowanie, towarzyszenie komuś. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — grupa ludzi towarzyszących; świta, orszak. [przypis edytorski]

asystencja (daw.) — towarzystwo. [przypis edytorski]

Aszanci, dziś popr.: Aszantowie a. Aszanti — grupa plemion zamieszkujących obecną Ghanę w Afryce Zachodniej. [przypis edytorski]

Aszanti, Aszantowie a. Asante — lud afrykański zamieszkujący Ghanę, Togo i Wybrzeże Kości Słoniowej; na pocz. XVIII w. stworzyli imperium w Afryce Zachodniej; toczyli walki z sąsiednimi królestwami i plemionami, pokonali Brytyjczyków w pierwszych dwóch z czterech wojen (1823–1896). [przypis edytorski]

Aszanti, Aszantowie a. Asante — lud afrykański zamieszkujący Ghanę, Togo i Wybrzeże Kości Słoniowej, razem z m.in. Adansi, Akwamu, Assini, Fanti i Denkira należący do grupy Akan; na pocz. XVIII w. stworzyli imperium w Afryce Zachodniej; toczyli walki z sąsiednimi królestwami i plemionami, pokonali Brytyjczyków w pierwszych dwóch z czterech wojen (1823–1896). [przypis edytorski]

A szczo, ja ne skazała! (ukr.) — A co, nie powiedziałam. [przypis edytorski]

a szlechter, dummer, ferszoltener bube, alejdyk geher, szganet (jid.) — zły, głupi, przeklęty chłopiec, próżniak. [przypis edytorski]

Asztaroth (hebr. lm), właśc. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka (fenicka, kananejska i syryjska) bogini płodności, miłości, seksu i wojny, odpowiednik mezopotamskiej Isztar. Wg Herodota (Dzieje I, 199) w Babilonie istniał zwyczaj, że każda kobieta raz w życiu musiała siąść przez świątynią bogini i oddać się za symboliczną, dowolną kwotę pierwszemu obcemu mężczyźnie, który jej to zaproponuje. Świadectwo Herodota bywa kwestionowane, ponadto taki zwyczaj nie musiał występować w Syrii. [przypis edytorski]

A szto mospan! tieper kapitulujesz (znieksz. ros./rus./pol.) — A co, mospanie, teraz kapitulujesz. [przypis edytorski]

Aszynow, Mikołaj Iwanowicz (1856–1902) — rosyjski poszukiwacz przygód. Wraz z grupą innych 150 Kozaków popłynął do Afryki i 7 stycznia 1889 założył nad zatoką Tadżura niewielką osadę, którą nazwał Nową Moskwą i ogłosił częścią Imperium Rosyjskiego. Jego działania zaskoczyły zarówno Rosjan, jak i Francuzów. Wskutek nacisków francuskiej dyplomacji władze rosyjskie zdystansowały się od niego. 5 lutego osada została zbombardowana przez francuskie okręty z pobliskiej kolonii w Obock, a jej mieszkańcy schwytani i deportowani do Rosji, gdzie skazano ich za piractwo. [przypis edytorski]

Atabapo, Río Atabapo — lewy dopływ Orinoko w jej górnym biegu, rzeka ta wyznacza dziś granicę między Wenezuelą a Kolumbią; nazwa dziś raczej nieodm.: płynąć Atabapo. [przypis edytorski]

atagan — jatagan; rodzaj broni białej pochodzenia wschodniego. [przypis edytorski]

atakiem praskim — w wyd. 1830: „atakiem pruskim (zapewne pragskim)”. [przypis edytorski]

A taki i tego kiedyściś matka (…) kołychała (gw.) — A jednak i tego kiedyś matka kołysała. [przypis edytorski]

A tak stała postanowiona — w wyd. BN w oprac. J. Krzyżanowskiego: „A tak taka postanowiona”. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna porzucona przez ojca, który chciał mieć tylko męskich potomków; sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by ją zwyciężyli w biegach; udało się to dopiero Hippomenesowi, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna porzucona przez ojca, który chciał mieć tylko męskich potomków; sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by ją zwyciężyli w biegach; udało się to dopiero Hippomenesowi, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić; bieg Atalanty: niezwykle szybki bieg. [przypis edytorski]

Atalanta (mit. gr.) — królewna, sławna łowczyni i biegaczka; niechętna małżeństwu, kandydatom na męża stawiała warunek, by zwyciężyli ją w biegach, zaś przegrywających zabijała; pokonał ją dopiero Hippomenes, ponieważ Atalanta dała mu się wyprzedzić, zbierając rzucane przez niego złote jabłka. [przypis edytorski]

Atalanta (mit.gr.) — słynąca ze swej umiejętności szybkiego biegania; łowczyni, podopieczna Artemidy. [przypis edytorski]

Atalia — tu: tytuł sztuki Racine'a. [przypis edytorski]

ataman koszowy — wybierany przez specjalną radę kozaków naczelnik kosza, czyli obozu kozackiego. [przypis edytorski]

ataman — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

ataman (z tur. tatar.) — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

Atana (mit. gr.) — starogrecka bogini-matka, wspominana na kreteńskich tabliczkach, często błędnie identyfikowana z dziewiczą Ateną. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok. 296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok.296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim; kilkakrotnie skazywany przez cesarzy rzymskich na wygnanie z Aleksandrii; autor Żywota św. Antoniego, z którego pochodzi większość szczegółów dotyczących życia tego świętego. [przypis edytorski]

Atanazy Aleksandryjski (ok.296–373) — teolog, biskup Aleksandrii, święty chrześcijański; w pismach apologetycznych polemizował z arianizmem, zwalczał go też na soborze nicejskim. [przypis edytorski]

Atanazy Wielki (ok. 295–373) — teolog, kaznodzieja, biskup Aleksandrii. [przypis edytorski]

ataraksja (z gr.: brak niepokoju) — w filoz. starożytnej: niewzruszoność, równowaga ducha, ideał spokoju wewnętrznego człowieka; w psychologii: obojętność na problemy i własną krzywdę. [przypis edytorski]

atavis edite regibus (łac.) — potomek dawnych władców. [przypis edytorski]

atawizm — ujawnienie się sposobu zachowania charakterystycznego dla odległych przodków. [przypis edytorski]