Przypisy

tempus fugit (łac.) — czas ucieka. [przypis redakcyjny]

temu gwoli (przestarz.) — w tym celu. [przypis redakcyjny]

temu i ojciec sprzyja — tj. ojciec Ateny, Zeus. [przypis redakcyjny]

temu k woli być (starop.) — Pyrrusowi posłuszna być. [przypis redakcyjny]

temulencja (z łac.) — pijatyka. [przypis redakcyjny]

Ten Adam — Gurowski. [przypis redakcyjny]

Ten alians dla Polski bezpieczny, który będzie zawarty z Domem Pruskim i z innymi północnymi aliantami jego — tj. ze Szwecją, oraz z zaprzyjaźnionymi z Prusami Anglią i Holandią. [przypis redakcyjny]

ten artykuł — recenzja Trzech myśli i Nocy letniej w Dzienniku Narodowym. [przypis redakcyjny]

ten autor szalonym był — mowa o autorze Psalmów Przyszłości, a zatem o Krasińskim. W ten sposób ostrzega poeta przed zdradzeniem komukolwiek jego autorstwa. [przypis redakcyjny]

Ten cień (…) nie nagli pochodu — Tu poeta wprowadza przerwaną rozmowę na końcu poprzedniej pieśni o Stacjuszu. [przypis redakcyjny]

ten, co dostał trefunkiem korony — Lestko II wygrał wyścig jeździecki po koronę, mimo że jego przeciwnik wyłożył trasę biegu żelaznymi kolcami. [przypis redakcyjny]

ten, co do źrzódła żywego Prostą drogą wieść umie Askreusowego — Askra, miasto w Beocji, gdzie się urodził poeta Hezjod; źrzódło Askreusowe: poezja; Ten, co umie wieść (…) itd. jest Giulio Camillo, Dalmatyniec rodem, profesor boloński, powołany później przez Franciszka I do Paryża. [przypis redakcyjny]

Ten co naszego grzał pierś pelikana — Tak nazwany ptak pelikan, który widząc swoje pisklęta przez węża zaduszone, własny swój bok dziobem przebija, żeby je krwią swoją do życia przywrócić. Dlatego poeta symbolicznie nazywa tu Chrystusa pelikanem. [przypis redakcyjny]

Ten, co obmyśla zło (…) w chmurach pobudza wichry, niepogody — Według teologów średniowiecznych szatani mają moc sprowadzać burze, deszcze i grady; św. Augustyn, w rozdziale VIII. De civitate Dei, mówi: „Omnis transformatio corporalium rerum, quae fieri potest per aliquam Tirtutem naturalem, per daemonem fieri potest”. [przypis redakcyjny]

ten, co po was — następca tronu, Zygmunt II August. [przypis redakcyjny]

Ten, co tak długi czas wszechwładzy rozkosz pił — pierwszym władcą świata był Uranos, strącony przez syna swego, Kronosa. [przypis redakcyjny]

ten, co widział w proroczym widzeniu — Św. Jan Ewangelista, który w swoim objawieniu wyprorokował przyszły ucisk kościoła. [przypis redakcyjny]

ten, co w niebie dostał do niej klucza — Św. Paweł, który był w duchu porwany do nieba, pierwszy swoje widzenie Dionizjuszowi Areopagicie objawił. [przypis redakcyjny]

tendre attachement (fr.) — serdeczności. [przypis redakcyjny]

ten drugi młodzieniec — Najmłodszy z synów Piotra III, który nie brał żadnego udziału w następstwie po ojcu, a dwaj starsi bracia, Jakub i Fryderyk podzielili się państwem ojcowskim. [przypis redakcyjny]

Ten drugi tobie składam w pogrzebnej ofierze — pukle włosów odcinano i składano w ofierze zmarłym. [przypis redakcyjny]

ten dzień — tj. 15 sierpnia. [przypis redakcyjny]

ten jedyny ruch był wywołany przez ministra wojny — mowa o generale Boulanger. [przypis redakcyjny]

ten — ks. Michał Wiśniowiecki, syn Jeremiego. [przypis redakcyjny]

ten, który Mambryna króla zamordował — Rynald. [przypis redakcyjny]

Ten, który miłość (…) rad pierwszą nazywa — Platon, który naucza, że miłość bogów jest pierwszą i najwznioślejszą. Przedmiotem więc tej pierwszej miłości są wszystkie istoty nieśmiertelne, tzn. aniołowie, dusze błogosławionych wyzwolone z więzów grzechu i śmierci, a nade wszystko sam Bóg. [przypis redakcyjny]

Ten, który myśli i czuje — mowa o Pankacym; Leonard jest przedstawiony jako zapaleniec zaślepiony w stosunku do swego wodza, któremu przypisuje nie tylko najwyższe możliwości intelektualne, ale i uczuciowe. [przypis redakcyjny]

Ten, który walczy z Bogiem — Genesis, XXXII, 28. [przypis redakcyjny]

ten najchudszy (…) postem pokutował — Papież Marcin IV, rodem Francuz, w mieście Tours urodzony. Poeta mu przygania, że węgorze złowione w bolseńskim jeziorze przed uwarzeniem żywe kazał topić w słodkim winie, ażeby tym rodzajem śmierci tej ryby nadać jej smak więcej wytworny. [przypis redakcyjny]

Ten nic nie dał, tamten nie odebrał — prawdopodobnie chodzi tu o podwójne oszustwo, kiedy zadłużony właściciel majątku, aby pozbyć się wierzycieli, rzekomo odsprzedawał podstawionej przez siebie osobie majątek i jako nie posiadający własności stawał się niewypłacalny, przy czym fikcyjny, ale prawny właściciel przywłaszczał sobie często ten majątek. [przypis redakcyjny]

Ten nic prawa nie umiał… — sędziowie w Polsce nie posiadali w XVIII w. wykształcenia zawodowego, dopiero w trakcie pełnionego obowiązku przyswajali sobie wiedzę prawniczą. W związku z tym popełniano mnóstwo omyłek. [przypis redakcyjny]

Ten nie ma żadnej znajomości ekonomii krajowej, który sądzi, że porządkiem zewnętrznym, upstrzeniem domów i wywiezieniem błota zaludni miasta, wprowadzi do kraju handel i obfitość — krzątały się koło tego Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe z dużym zapałem, zwłaszcza po miastach znaczniejszych. [przypis redakcyjny]

tenor, tenoris (łac.) — ciąg, przebieg, tu: treść, zawartość. [przypis redakcyjny]

tenor — tu: brzmienie. [przypis redakcyjny]

ten prawdziwie śmieszny gatunek próżniaków — zakon posiadał z dawna dwie komandorie w Polsce; na Sejmie podziałowym przyznano mu ponadto, za sprawą Ponińskiego, 120 tys. zł. polskich rocznie z dochodów byłej Ordynacji Ostrogskiej i utworzono wielkie przeorstwo polskie, oddane Ponińskiemu, z pensją 42 tys. zł. polskich; pomnożono też ilość komandorii; każda była prebendą dla honorowego komandora i kawalerów. [przypis redakcyjny]

Ten proporzec — w XVI i XVII w. zamiast nagrobka umieszczano w kościele kosztowną chorągiew żałobną z nazwiskiem i herbem zmarłego [przypis redakcyjny]

ten przekład niemiecki — przekład Psalmów na język niemiecki, dokonany przez Emila Pohla. [przypis redakcyjny]

Ten, przez którego gródek Pietoli więcej od miasta Mantuanów słynny — Wirgiliusz, który według domysłu wielu starożytników urodził się w okolicy, gdzie teraz stoi mała mieścina Pietola na ziemi mantuańskiej. [przypis redakcyjny]

Ten rok wydania naznacza Hoppiusz in Schediasmate pag. 114.Lecz mylnie jest tam nazwany Bazylik tłómaczem tych ksiąg na łaciński język. [przypis redakcyjny]

ten ślepy — Prażmowski. [przypis redakcyjny]

ten święty — Święty Bernard. [przypis redakcyjny]

Ten sam parlament trwa tak długo, że dworowi, który wyczerpałby swe środki, chcąc go co roku kupować, opłaca się kupić go na siedem lat, czego też robić nie omieszkuje — król angielski Jerzy III (1760–1820) dążył do ujęcia w swe ręce rządów i do sprawowania ich osobiście, w niezależności od parlamentu. Nie naruszając konstytucji, potrafił środkami przekupstwa i faworów zdobyć sobie większość w parlamencie i uczynić ją swoim powolnym narzędziem. Ten sposób oddania parlamentu królowi, względnie gabinetowi cieszącemu się jego zaufaniem, nie był zresztą w Anglii nowością w chwili wstąpienia na tron Jerzego III. Przekupność parlamentu angielskiego stała się w XVIII w. przysłowiowa. Sławny mąż stanu Robert Walpole (1676–1745), kanclerz skarbu, zwany przez parlament i kolegów w ministerium „pierwszym ministrem”, rządzący Anglią za panowania Jerzego I i Jerzego II w latach 1721–1742, wprowadził formalnie system przekupywania posłów i sam chwalił się, że zna cenę każdego sumienia. I następcy Walpole'a uciekali się do tego samego środka: ks. Newcastle np. stracił na przekupywanie znaczną część swojej ogromnej fortuny. [przypis redakcyjny]

Ten sam pawilon, który w pierwszym liście nazywał Werter swym miejscem ulubionym. [przypis redakcyjny]

Ten sobie mówił… — w zmienionej nieco formie zdanie zaczerpnięte z Powrotu taty Mickiewicza. [przypis redakcyjny]

Ten sposób pozywania lenników za niesłuszny wyrok miał na celu uniknięcie pozywania samego pana. Ale, jeżeli pan nie miał parów lub nie miał ich dosyć, mógł na swój koszt pożyczyć parów od swego suzerena — Hrabia nie był obowiązany ich użyczać. [przypis redakcyjny]

tentacja — pokusa. [przypis redakcyjny]

Tentanda omnia (łac.) — wszystkiego należy spróbować. [przypis redakcyjny]

tenten (daw.) — tętent. [przypis redakcyjny]

tenten — tętent. [przypis redakcyjny]

tentować — kusić. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — dotrzymywać. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — próbować. [przypis redakcyjny]

tentować (z łac.) — starać się. [przypis redakcyjny]

tentował — stosował. [przypis redakcyjny]

ten tret już ustawicznie aż do skończenia świata tak się między nami kołysać musi — [tret:] od ganku okrętowego porównanie. [przypis redakcyjny]

tentując — usiłując, próbując. [przypis redakcyjny]

Ten ustawia pagody chińskie… — egzotyzm wschodni pojawia się w Polsce jako moda czasów stanisławowskich. Oddziałują tu wyraźnie wpływy francuskie, a również stosunki handlowe z Anglią. Modne są wówczas drobne ozdoby figuralne sprowadzane z Chin, w ogrodach wznoszone są domki chińskie; w literaturze pojawiają się coraz częściej tematy wschodnie. [przypis redakcyjny]

tenuta — dzierżawa dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

tenuty — dzierżawy należących do króla młynów, wójtostw itp. [przypis redakcyjny]

Ten wkrótce po nim — Bonifacy VIII (Patrz o nim Piekło, pieśń XIX). [przypis redakcyjny]

tenże je z gniewem odrzucił… — Żywoty Świętych Piotra Skargi. [przypis redakcyjny]

ten zdrajca książę Raguzy — zdrada marszałka Marmont, księcia Raguzy, w kwietniu 1814 r. przesądziła o abdykacji Napoleona. [przypis redakcyjny]

Ten zwie się Lete, a Eunoe drugi — Lete, z greckiego niepamięć. Eunoe, duch dobry; strumienie, które inaczej niż wszystkie ziemskie zdroje, co prędko wzbierają nad brzegi i prędko opadają, w jednostajnej równowadze wód swoich, bezpośrednio wytryskują z woli bożej, która człowieka dobrym dla dobra stworzyła. [przypis redakcyjny]

Teobald — Antonio Tebaldeo z Ferrary, jeden z lepszych poetów XVI w.; jakiś czas sekretarz Lukrecji Borgii, później przyjął święcenia duchowne w Rzymie, przyjaciel Bemba, Kastyliona, malarza Rafaela, który go uwiecznił, umieszczając jego portret w Parnasie; zm. 1537. [przypis redakcyjny]

teogonja — nauka o bogach. [przypis redakcyjny]

teokracja — ustrój, w którym władza państwowa utożsamiona jest z władzą duchowną (dosł. „rząd Boga”); państwem teokratycznym było np. Państwo Papieskie (zniesione w r. 1870), tak samo Paragwaj za rządów jezuickich. [przypis redakcyjny]

teorbanista — muzyk grający na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorbanista — muzyk, grający na teorbanie; teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorban — lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]

teorba właśc. teorban — lutnia basowa. [przypis redakcyjny]

teoremat — twierdzenie matematyczne, które należy dowieść. [przypis redakcyjny]

teoria ruchu falistego — teoria o falowym rozchodzeniu się światła, stworzona przez Huyghensa (1629–1695). [przypis redakcyjny]

teoria — zasady jakiejś nauki. [przypis redakcyjny]

[teorię] Kantowską (…) nazywa też Schopenhauer najdoskonalszym z tego, co duch ludzki stworzył — zob. niniejszej rozprawy ustęp 162. [przypis redakcyjny]

te panie — Eliza Krasińska i Delfina Potocka. [przypis redakcyjny]

te plamy ciemne (…) o Kainie — Według podania gminnego lud wierzy, że widzi w plamach księżyca Kaina niosącego brzemię drzewa cierniowego. [przypis redakcyjny]

Te pokrótce opowiedziane tutaj wydarzenia stanowią treść książki znanej zapewne niejednemu z czytelników, zatytułowanej Dzieci kapitana Granta. I tu, i później czytelnicy zauważą pewne niezgodności dat, lecz później dowiedzą się także, dlaczego pierwotnie nie mogły być podane prawdziwe daty. (Przypis wydawcy). [przypis redakcyjny]

te-rain — przekręcone z ang. train: pociąg. [przypis redakcyjny]

teraźniejszych wodzów filozoficznych: Kopernika, Kartezjusza, Newtona i Leibniza — Kopernik (1473–1543), Kartezjusz (1596–1650), Newton (1642–1727), Leibniz (1646–1716): przodownicy nauki i filozofii nowoczesnej, czyli tzw. neoteryzmu (z gr. neoteros: nowszy) albo recentiorum (z łac.: nowszych). [przypis redakcyjny]

Teraz by (…) zbierać — teraz by trzeba zbierać. [przypis redakcyjny]

terazejszych (starop.) — teraźniejszych. [przypis redakcyjny]

Teraz gdy księżyc, który wszytkich rzek patronem — przytyk do herbu króla Michała. [przypis redakcyjny]

teraz ideału nie ma — pamiętać trzeba, że Słowacki pisał to w r. 1846 (przyp. redaktora wyd. źródłowego, dr. Antoniego Małeckiego). [przypis redakcyjny]

Teraz przecie Niemcy nie pójdą do Paryża — jak w czasie wojny francusko–pruskiej 1870–1871 r. [przypis redakcyjny]

tercjarka (z łac.) — świecka członkini zakonu św. Franciszka. [przypis redakcyjny]

terem (z ros. tierem: poddasze) — część dworu lub pałacu, w której mieszkały kobiety; tu: elegancki pokoik, buduar damy. [przypis redakcyjny]

Teresa, św., właśc. Teresa z Avili (1515–1582) — wielka mistyczka hiszpańska. [przypis redakcyjny]

Teresa z Lisieux (1873–1897) — karmelitanka francuska, święta katolicka, patronka misji. [przypis redakcyjny]

terlica — stelaż siodła. [przypis redakcyjny]

terlica (z ukr.) — drzewo w kulbace; tu rodzaj siodła. [przypis redakcyjny]

termedia — awantura, heca. [przypis redakcyjny]

terminem — nazwą. [przypis redakcyjny]

termin — istotne znaczenie słów. [przypis redakcyjny]

termoodońskie pola — pola nad rzeką Termodontem w Małej Azji. [przypis redakcyjny]

termy — w starożytnym Rzymie bogato urządzone łaźnie publiczne, połączone z pomieszczeniami do ćwiczeń gimnastycznych i występów artystycznych. [przypis redakcyjny]

Terpy, synku, mohorycz bude (ukr.) — Wytrzymaj, synku, czeka cię nagroda. [przypis redakcyjny]

terpy (ukr.) — cierp. [przypis redakcyjny]

tertium non datur (łac.) — trzeciej możliwości nie ma. [przypis redakcyjny]

tesaczek (starop.) — oręż, jak nóż myśliwski. [przypis redakcyjny]

Tesalczyk — mieszkaniec Tesalii, jednego z państewek starożytnej Grecji. [przypis redakcyjny]