Przypisy

anniwersarz (łac.) — święto obchodzone co roku, tu: imieniny. [przypis edytorski]

Anno Domini (łac.) — Roku Pańskiego. [przypis edytorski]

anno domini (łac.) — roku Pańskiego. [przypis edytorski]

anno (łac.) — roku. [przypis edytorski]

ante Agamemnona (łac.) — przed Agamemnonem. [przypis edytorski]

antecessor (łac.) — poprzednik. [przypis edytorski]

Antemurale Christianitatis (łac.) — przedmurze chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

antenat (z łac.) — przodek. [przypis edytorski]

ante omnia (łac.) — przede wszystkim. [przypis edytorski]

ante Peiperum (łac.) — przed Peiperem. [przypis edytorski]

ante rem, in re, post rem (łac.) — przed rzeczą, w rzeczy, po rzeczy. [przypis edytorski]

anticipando (łac.) — antycypując; z wyprzedzeniem mających nastąpić wydarzeń. [przypis edytorski]

antipapa (łac., wł.) — antypapież; osoba powołana na tron papieski nieprawnie; podczas tzw. wielkiej schizmy zachodniej (1378–1417) do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło sobie pretensje dwóch papieży jednocześnie, w Awinionie i w Rzymie, popieranych przez różne grupy kardynałów i różne państwa europejskie. [przypis edytorski]

antiquo modo (łac.) — starym sposobem, według starych zwyczajów. [przypis edytorski]

antiquus (łac.) — dawny, starożytny; tu D. lm antiquorum: starożytnych. [przypis edytorski]

antydot (z łac.) — antidotum, odtrutka. [przypis edytorski]

antykamera (z łac.) — przedpokój, poczekalnia. [przypis edytorski]

Apage satanas! (łac.) — dosłownie: idź precz szatanie. [przypis edytorski]

a parte ad totum (łac.) — od części do całości. [przypis edytorski]

aparycja (z łac. aparitio: ukazanie się, zjawienie się) — tu: ktoś wyjątkowy, kto się ukazał; zjawisko. [przypis edytorski]

apelacja (z łac.) — odwołanie. [przypis edytorski]

aplikować (z łac.) — tu: narzucać się. [przypis edytorski]

Apollo Salvator (łac.) — Apollo Zbawca. [przypis edytorski]

a posteriori (łac.) — dosł. z następstwa; w następstwie faktu, na podstawie doświadczenia. [przypis edytorski]

a posteriori (łac.) — z następstwa, na podstawie faktów; tu: od skutku do przyczyny. [przypis edytorski]

aposterioryczny (z łac.) — dokonywany po fakcie. [przypis edytorski]

Appendix (łac.) — dodatek. [przypis edytorski]

aprehensja (tu z ang., z łac.) — postrzeganie, pojmowanie; pojęcie, idea. [przypis edytorski]

a priori (łac.) — z góry, z założenia. [przypis edytorski]

a priori (łac.) — z góry, z założenia. [przypis edytorski]

a priori (łac.) — z góry, z założenia. [przypis edytorski]

a priori (łac.) — z założenia. [przypis edytorski]

a priori (łac.) — z założenia, z góry. [przypis edytorski]

aprobacja (z łac.) — zgoda, poparcie; aprobacją — dziś popr. forma B. lp: aprobację. [przypis edytorski]

a prori (łac.) — z założenia, z góry. [przypis edytorski]

Apud Polonos nunquam sine clamore et strepitu gaudia fiunt (łac.) — u Polaków radość nie może obyć się bez krzyku i wrzawy. [przypis edytorski]

Apud Polonos nunquam sine clamore et strepitu gaudia fiunt (łac.) — u Polaków radość nie obejdzie się bez krzyków i hałasu (cytat z Pana Wołodyjowskiego H. Sienkiewicza). [przypis edytorski]

aquam sordidam (łac.) — brudną wodę. [przypis edytorski]

aqua regia (łac.) — woda królewska: mieszanina stężonego kwasu solnego i azotowego. [przypis edytorski]

a ratione ad rationatum valet consequentia (łac.) — (wywód) od przesłanki do wniosku jest wywodem poprawnym. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba, której osąd w kwestiach dobrego smaku uznawany jest za obowiązującą opinię. Wobec Petroniusza określenia tego użył Tacyt, rzym. historyk z I w. n.e. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba mająca rozstrzygający głos w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — sędzia w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegentiarum (łac.) — autorytet w sprawach mody, dobrego smaku. [przypis edytorski]

arbitrio (łac.) — wyrokowi. [przypis edytorski]

Arcades ambo (łac.) — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki VII, 4); o osobach tych samych upodobań. [przypis edytorski]

arcana et rara (łac.) — tajemnicze i rzadkie. [przypis edytorski]

arcana (łac.) — tajemnice. [przypis edytorski]

arcanum (łac.) — tajemnica, sekret; tu B. lm arcana. [przypis edytorski]

architraw (z łac.) — główna belka spoczywająca na kolumnach. [przypis edytorski]

arenarium (z łac.) — tu: zaplecze amfiteatru [przypis edytorski]

arendarz (daw.; z łac. arendare: dzierżawić) — dzierżawca; karczmarz, szynkarz. [przypis edytorski]

argumenta ad hominem (łac.) — argumenty do człowieka (odwołujące się). [przypis edytorski]

argumentum ad auditores (łac.) — argument odwołujący się do słuchaczy. [przypis edytorski]

argumentum ad personam (łac.) — argument odwołujący się do osoby, argument natury osobistej. [przypis edytorski]

argumentum ad verecundiam (łac.) — argument odwołujący się do poważania. [przypis edytorski]

argumentum (łac.) — argument, dowód. [przypis edytorski]

argumentum (łac.) — argument. [przypis edytorski]

Aria della Calumnia (z łac. calumnia a. wł. calunnia) — dosł. solowa pieśń operowa (aria) oszczerstw; aria o plotce. [przypis edytorski]

arkana (z łac. arcanum) — tajemnice, sekrety. [przypis edytorski]

arkana (z łac.) — sekrety, tajemnice. [przypis edytorski]

arkana (z łac.) — tajemnice, wiedza tajemna. [przypis edytorski]

arkanum (z łac. arcanum) — sekret, tajemnica. [przypis edytorski]

arkanum (z łac.) — sekret, tajemnica. [przypis edytorski]

arkuariusz (z łac. arcuarius) — łucznik, strzelec. [przypis edytorski]

armator (z łac. armo: uzbrajam, wyposażam) — daw.: właściciel statku, który na własny koszt uzbraja go i wyposaża, na swoje potrzeby lub w celu wynajęcia; także: dostawca okrętowy, zaopatrujący statek w zapasy na czas żeglugi; dziś: ktoś, kto eksploatuje własny lub cudzy statek. [przypis edytorski]

Arma tua fulgent, sed non hic ossa quiescunt, Divae memoriae miles, o Zawisza niger! (łac.) — Herb lśni na twojej tarczy, lecz nie tu spoczywają kości, rycerzu świętej pamięci, Zawiszo Czarny! (epitafium napisane w XV w. przez Adama Świnkę, sekretarza króla Władysława Jagiełły). [przypis edytorski]

armistycjum (łac.) — rozejm. [przypis edytorski]

Ars amandi (łac.) — dosł.: Sztuka kochania; tytuł poematu Owidiusza o sztuce kochania i uwodzenia. [przypis edytorski]

ars inveniendi (łac.) — sztuka odkrywania, zakładająca dociekanie prawdy poprzez stosowanie określonych zasad. [przypis edytorski]

ars longa (łac.) — sztuka trwa długo, część przysłowia łac. ars longa, vita brevis, sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars longa, vita brevis (łac.) — sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka; dzieło opisujące najlepszy zdaniem autora sposób tworzenia literatury. Zachowały się tylko dwa takie starożytne utwory: Poetyka Arystotelesa oraz właśnie List do Pizonów, który rozpoczął wielowiekową modę na pisanie takich utworów wierszem. Warto pamiętać, iż zawarte w tytule słowo ars oznaczało nie tylko „sztukę”, lecz również „rzemiosło, umiejętność”. W przeciwieństwie do dzieła Arystotelesa, List do Pizonów nie jest jednak systematycznym wykładem poetyki, lecz zbiorem przemyśleń wybitnego praktyka, niepozbawionym elementów satyrycznych. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka. [przypis edytorski]

ars triumphans (łac.) — sztuka triumfująca. [przypis edytorski]

artem amatoriam (łac.) — sztukę kochania. [przypis edytorski]

arteria carotis (łac., med.) — tętnica szyjna. [przypis edytorski]

arteria (łac.) — tętnica. [przypis edytorski]

artis lege a. częściej lege artis (łac.) — zgodnie z regułami sztuki. [przypis edytorski]

Aruspicis, extis, avium volatu (łac.) — z wnętrzności zwierzęcych, z lotu ptaków. [przypis edytorski]

arx regia (łac.) — zamek królewski. [przypis edytorski]

asa foetida (z łac.) — nazywana czarcim łajnem lub smrodzieńcem, przyprawa o intensywnym, charakterystycznym zapachu porównywalnym z zapachem cebuli, który łagodnieje po dodaniu do gotującej się potrawy; tu przen.: skandaliczne wątki w utworze literackim. [przypis edytorski]

ascensja (daw., rzad., z łac.) — wejście na górę, wzniesienie się. [przypis edytorski]

asinus asinorum (łac.) — osioł nad osłami. [przypis edytorski]

asinus, asinus (łac.) — osioł. [przypis edytorski]

asinus (łac.) — osioł. [przypis edytorski]

asocjacja (z łac.) — złączenie, zespolenie. [przypis edytorski]

aspekt (z łac.) — tu: projekt. [przypis edytorski]

Asperges me hysopo et mundabor; lavabis me et super nivem dealbabor (łac.) — słowa z 51 psalmu Dawida: „Pokropisz mnie hyzopem, a będę oczyszczony, obmyjesz mnie, a ponad śnieg bielszym się stanę”. Zgodnie z trydenckim (przedsoborowym) rytem katolickiej mszy antyfonę rozpoczynającą się od tych słów śpiewano w czasie aspersji, tj. pokropienia wiernych wodą święconą, które poprzedzało sumę (mszę odprawianą w niedziele lub dni świąteczne). [przypis edytorski]

asperges me hysopum et super nivem realbabor, popr.: asperges me hyssopo, et mundabor; lavabis me, et super nivem dealbabor (łac.) — pokrop mnie hizopem, a oczyszczony będę; obmyj mnie, a nad śnieg wybieleję (Ps 51, 9; słowa psalmu biblijnego używane podczas obrzędu pokropienia wodą święconą ludzi zgromadzonych na mszy katolickiej w rycie rzymskim). [przypis edytorski]

asperges (z łac. aspergere: skropić) — aspersja; akt pokuty polegający na pokropieniu przez odprawiającego mszę księdza (celebransa) zgromadzonych ludzi wodą święconą. [przypis edytorski]

assasynium (z łac.) — zabójstwo. [przypis edytorski]

assentior, assensus sum (łac.) — zgadzać się, przytakiwać, pochlebiać; tu: zgadzam się, nie przeczę. [przypis edytorski]

assentior (łac.) — przyznaję. [przypis edytorski]

assentior (łac.) — zgadzam się. [przypis edytorski]

asserens pulcherrimis argumentis, Slaves et Sarmatas Germanos non esse (łac.) — potwierdzając najpiękniejszymi argumentami, że Sarmaci Germanami nie są. [przypis edytorski]

Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum (łac.) — królowie ziemi stanęli razem, a książęta zebrali się razem przeciwko Panu. [przypis edytorski]

astral (łac.) — wg spirytystów eteryczne ciało ożywiające organizm fizyczny i wiążące duszę z ciałem. [przypis edytorski]

astralne condominium (łac.) — wg spirytystów przestrzeń opanowana jednocześnie przez dwa ciała astralne. [przypis edytorski]

astralny (z łac. astrum: gwiazda) — gwiezdny, niematerialny, mistyczny; przen.: nierealny. [przypis edytorski]