Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | polski
Znaleziono 671 przypisów.
Hiero-gliptos (gr.) — glipto- w złożeniach oznacza ryć, rzeźba, hiero- to święty, jak i potężny. [przypis edytorski]
Hiparion (z gr.) — dosł.: konik; wymarły rodzaj nieparzystokopytnych z rodziny koniowatych, żyjący od miocenu do plejstocenu, zasiedlający Amerykę Północną, Eurazję i Afrykę. [przypis edytorski]
Hiperborej a. Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy [przypis edytorski]
Hiperborejczycy (z gr.) — lud mieszkający na północy; autor określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]
Hiperborejczyk (z gr.) — członek ludu mieszkającego na północy, autor najprawdopodobniej określa tak Rosjan, w sposób zawoalowany ze względu na cenzurę carską. [przypis redakcyjny]
Hiperboreje a. Hiperborejczycy (z gr.) — mityczny lud mieszkający na północy. [przypis edytorski]
Hiperboreje (z gr.) — mieszkańcy północy; tu omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi w 1886 r. Sienkiewicz nie mógł pisać otwarcie ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]
hiperborejski (z gr.) — północny; tu: zawoalowane określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz, publikując Potop w 1886 r. w zaborze rosyjskim, nie mógł pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]
hiperestezja (gr., med.) — przeczulica, nadmierna wrażliwość na bodźce zmysłowe. [przypis edytorski]
hiperestezja (gr., med.) — przeczulica, nadmierna wrażliwość powierzchni ciała na bodźce zmysłowe. [przypis edytorski]
hipocentaur (mit., z gr.) — istota mityczna, pół człowiek, pół koń; centaur. [przypis edytorski]
hipocentaur (mit., z gr.) — istota mityczna, pół człowiek, pół koń; centaur. [przypis redakcyjny]
hipodrom (z gr.) — tor wyścigów konnych i wyścigów rydwanów. [przypis edytorski]
hipodrom (z gr.) — tor wyścigów konnych i wyścigów rydwanów wraz z trybunami dla widowni wzdłuż dłuższych boków. [przypis edytorski]
hipodrom (z gr.) — tor wyścigów konnych. [przypis edytorski]
hipogryf (z gr.) — legendarne zwierzę. Przednia część była gryfa (mityczne zwierzę; lew o głowie, przednich łapach i skrzydłach orła) a tylna konia. [przypis edytorski]
Hipokren (gr.) — właśc. Hipokrene, źródło w Gaju Muz na Helikonie, symbol natchnienia poetyckiego. [przypis edytorski]
hipokryzja (z gr. hypokrisis: udawanie) — obłuda, fałsz, dwulicowość: głośne (czasem ostentacyjne) przyznawanie słuszności pewnym zasadom postępowania i normom moralnym przy jednoczesnym niestosowaniu się do tych zasad i norm w działaniu; niespójność taka w przypadku hipokryty jest zamierzona i obliczona na konkretne korzyści (materialne, społeczne, polityczne itp.). [przypis edytorski]
hipostaza (z gr. hypóstasis: podstawa) — uprzedmiotowienie (nadanie realnego kształtu) pojęcia abstrakcyjnego; usamodzielniony aspekt Boga; w chrześcijaństwie każda z osób boskich Trójcy Świętej. [przypis edytorski]
hipostaza (z gr.) — uprzedmiotowienie (nadanie realnego kształtu) pojęcia abstrakcyjnego. [przypis edytorski]
hipparcha (gr.) — dowódca jazdy. [przypis edytorski]
hippocentaur (z gr.) — centaur, w mit. gr. pół koń, pół człowiek; tu przydomek, oznaczający jeźdźców tak dobrych, jakby zrośniętych z wierzchowcem. [przypis edytorski]
hiżop a. hizop (z gr.) — roślina lekarska, używana na Wschodzie jako lek. „Pokropisz mnie hiżopem, a będę oczyszczony”: formuła przy aspersji. [przypis redakcyjny]
hodegetyczny (z gr. hodós: droga, hēgéomai: prowadzę) — związany z hodegetyką, w medycynie: nauką o odpowiednim postępowaniu z chorymi, w daw. pedagogice: nauką o metodach wychowania. [przypis edytorski]
homonimia (z gr.) — identyczność brzmienia wyrazów mających różne znaczenia. [przypis edytorski]
Hopos estai tade erga? (gr.) — Jakie są te dzieła? [przypis edytorski]
hydropatia (z gr.) — leczenie za pomocą wody. [przypis edytorski]
hylozoista (z gr. hyle: materia; zoon: życie) — a. hilozoista; termin stosowany w odniesieniu do jońskich filozofów przyrody, którzy głosili, że materia świata jest ożywiona. [przypis edytorski]
hymen (z gr.) — wesele. [przypis edytorski]
hypothesis (z gr.) — przypuszczenie, mniemanie. [przypis redakcyjny]
'Η αγαπη ου ζητει τα εαντης (gr.) — „Miłosierdzie nie szuka swojej korzyści” (św. Paweł. List I do Koryntian, Rozdz. XIII, w. 5). [przypis tłumacza]
Ἤ ζῇν (…) ἀθλίως (gr.) — „Lub żyć bez troski, albo umrzeć w porę:/ Śmierć piękną dla tych, kogo krzywdzi życie,/ I lepiej nie żyć, niźli żyć w niedoli.” Cytat u Stobaeusa [w:] Sermones, 20 (tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]
ichtiozaury (z gr. ichthys: ryba, sauros: jaszczur; paleont.) — rząd drapieżnych gadów morskich, żyjących w erze mezozoicznej, wymarłych ok. 90 mln lat temu. [przypis edytorski]
idiosynkrazja (z gr. idios: własny, osobisty i synkrasis: mieszanina) — szczególny, indywidualny nawyk czy właściwość osoby lub społeczności, często wyrażająca odmienność, ekscentryzm lub osobliwość; także: wstręt, niechęć, nadwrażliwość, alergia. [przypis redakcyjny]
idiosynkrazja (z gr.) — szczególny, indywidualny sposób postrzegania, często wyrażający odmienność, ekscentryzm lub osobliwość; także: wstręt, niechęć do kogoś. [przypis edytorski]
idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość. [przypis edytorski]
idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość; ekscentryczność; awersja, silna niechęć, wstręt do czegoś. [przypis edytorski]
idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość; ekscentryczność; tu: awersja, silna niechęć, wstręt do czegoś. [przypis edytorski]
idiosynkrazja (z gr.) — szczególny nawyk, zwyczaj, indywidualna właściwość, nadwrażliwość, sposób postrzegania; osobliwość; ekscentryczność. [przypis edytorski]
ihumen a. igumen (z gr. ἡγούμενος: idący na przedzie, wiodący) — przełożony monasteru a. domu zakonnego, odpowiednik katolickiego przeora w prawosławiu oraz w katolickich kościołach wschodnich. [przypis edytorski]
Ilium (łac.) a. Ilion (gr.) — poetycka nazwa Troi, od imienia jej założyciela, Ilosa; w literaturze średniowiecznej, u Chaucera (Troilus and Criseyde) i Lydgate'a (Troy Book): nazwa zamku trojańskiego, rezydencji Priama. [przypis edytorski]
iryzować (z gr. iris: tęcza) — mienić się barwami tęczy; powodować tęczową grę barw. [przypis edytorski]
izoter (gr.) — obcokrajowiec, który w nagrodę otrzymał prawa cywilne obywatela Aten. [przypis edytorski]
Izyda (z gr.) — egipska bogini zmarłych, patronka czarów. [przypis redakcyjny]
jezioro Moeris (gr.) — dziś: jezioro Karun, położone w centrum oazy Fajum, ok. 80 km na płd.-zach. od Kairu. W starożytności miało powierzchnię kilkakrotnie większą niż obecne 230 km². Na rozkaz faraonów XII dynastii przekopano w obniżeniu płaskowyżu libijskiego kanał łączący naturalne jezioro z Nilem, dzięki czemu wykorzystano je jako zbiornik do odprowadzania niebezpiecznego nadmiaru wód podczas przyborów rzeki. Powiększenie jeziora, budowa tamy oraz systemu kanałów irygacyjnych zwiększyły tereny uprawne o tysiące hektarów, tworząc z oazy Fajum jeden z najżyźniejszych rejonów Egiptu. [przypis edytorski]
κατὰ δύναμιν (gr.) — stosownie do zdolności, potencjału, możliwości. [przypis edytorski]
κατ ' αναλογίαν (gr.) — przez analogię. [przypis edytorski]
κατ' εξοχήν (gr.) — w całym tego słowa znaczeniu. [przypis edytorski]
κατ' εξοχην (gr.) — w większości, głównie; w pełnym tego słowa znaczeniu. [przypis edytorski]
κατ' εξοχήν (gr.) — wybitnie, w całym tego słowa znaczeniu. [przypis edytorski]
κέρδος ἔγωγε λέγω (gr.) — (sądzę, że) dla mnie jest zyskiem; por. Platon, Apologia Sokratesa, 40e. [przypis edytorski]
kacerz (z gr. za pośred. niem.) — zwolennik nauki chrześcijańskiej odmiennej od katolicyzmu. [przypis redakcyjny]
kakografia (z gr.) — niewłaściwa pisownia, błędny zapis. [przypis edytorski]
kalos k'agathos (gr.) — dosł. „piękny i dobry”, staroż. greckie określenie idealnego człowieka, łączącego piękno ciała ze szlachetnością duszy; rzeczownik określający takie harmonijne połączenie to kalokagatia. [przypis edytorski]
Kanopos (gr.) — staroż. miasto na śródziemnomorskim wybrzeżu Egiptu, w zach. części delty Nilu, ob. Abu Kir; Spieszę ku jezioru Sirbon, przez Kanopę: niezbyt sensownie, gdyż jezioro Sirdon znajduje się ok. 100 km na wschód od okolic Tanis, gdzie rozmawiają, a Kanopos w przeciwnym kierunku, ok. 200 km na zachód od Tanis. [przypis edytorski]
Kario (z gr. Καρίων) — zwykła nazwa niewolnika (którym tu jest kucharz), od Karii, nadbrzeżnego kraju południowej Małej Azji. W innych sztukach Plauta mają kucharze czasem „imiona mówiące”, jak np. Cylindrus: „Wałek do ciasta” lub Anthrax: „Węgiel”. Por. uwagi w Braciach (s. 3 i nast.) co do spisów osób, imion mówiących, wyglądu sceny, masek i in. [przypis tłumacza]
katalepsja (gr.) — zesztywnienie ciała połączone z utratą swobody ruchów w stanach histerii, hipnozy, letargu lub w chorobach psychicznych. [przypis redakcyjny]
katartykon (z gr. καθαίρω: czyszczę) — w pierwotnym znaczeniu [termin] służył do określenia lekarstw przeczyszczających; w przenośnym do określenia oczyszczającego wpływu muzyki, śpiewu, poezji (słynna Katharsis Arystotelesa co do wpływu tragedii na umysły). I logikę także uznano za środek oczyszczający umysł nasz z pojęć nieścisłych, niejasnych. Trentowski katartykon przezwał też czyscem, jednoczącym w sobie Kanon (czczewo) i Organon (członiec), a przez wywołanie walki między przeciwnymi sobie pojęciami, czyszczącym je. „Jak ogień złota, tak czyściec ten jest prawdziwości myślenia próbą; on wiedzie do sprawdzianu poznania” (Myślini I, 30). [przypis redakcyjny]
katarzy a. katarowie (z gr. καθαροί, katharoi: czyści) — także: Albigensi; członkowie ruchu religijnego, powstałego i rozwijającego się w XI–XIII w. na obszarze płd. Francji i płn. Włoszech; dualistyczna filozofia katarów skierowana była przeciw ustrojowi feudalnemu i hierarchii kościelnej, katarzy głosili i praktykowali zasadę dobrowolnego ubóstwa, nie uznawali składania przysiąg, służby w wojsku, oddawania czci krzyżowi i idei czyśćca. [przypis edytorski]
katecheci (z gr. katechetes: nauczyciel) — nauczyciele zajmujący się edukacją religijną. Tu chodzi raczej o katechumenów (gr. katechumenos: pouczany), osoby w okresie inicjacji chrześc., przygotowujące się do przyjęcia chrztu. [przypis edytorski]
kategoria (z gr.) — tutaj: skwalifikowanie sprawy. [przypis redakcyjny]
Keramejkos (z gr. kéramos: glina) — dzielnica staroż. Aten na płn-zach. od Akropolu, którą zamieszkiwali głównie rzemieślnicy wyrabiający artykuły ceramiczne. [przypis edytorski]
keryks (gr.) — urzędnik publiczny, pośrednik między stronami sporu bądź między ludźmi a bogami, uznawany za nietykalnego; polskim odpowiednikiem byłby herold lub woźny. [przypis edytorski]
keryks (gr.) — urzędnik publiczny, pośrednik między stronami sporu bądź między ludźmi a bogami, uznawany za nietykalnego; polskim odpowiednikiem byłby herold lub woźny. [przypis edytorski]
keryks (gr.) — w staroż. Grecji urzędnik na dworze władcy obwieszczający postanowienia i wysyłany jako posłaniec z wiadomościami. [przypis edytorski]
kirielejson kirie (z gr.) — Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
Kiryjelejzon (z gr.) — Kyrie eleison: Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
Kleftowie (z gr. kléphtēs: rabuś) — greccy partyzanci, w od XV do XIX w. walczący przeciw Turkom; Kleftowie rekrutowali się gł. spośród ludności wiejskiej, mieszkańców gór; odegrali istotną rolę w powstaniu 1821–1829 r., w wyniku którego Grecja odzyskała niepodległość na części terytorium. Motyw szyb w grobach jest metaforą, użytą w jednym z wierszy, opiewających bohaterskie czyny Kleftów. [przypis edytorski]
klepsydra (z gr. kleptein: kraść, hydor: woda) — wynaleziony w starożytności przyrząd do odmierzania czasu, złożony z dwu naczyń, umieszczonych jedno nad drugim i połączonych wąskim otworem, przez który przesącza się woda lub przesypuje się piasek. [przypis edytorski]
klepsydra (z gr. kleptein: kraść, hydor: woda) — wynaleziony w starożytności przyrząd do odmierzania czasu, złożony z dwu naczyń, umieszczonych jedno nad drugim i połączonych wąskim otworem, przez który przesącza się woda lub przesypuje się piasek; krępuje ich klepsydra: w staroż. Atenach strony procesu sądowego miały ograniczony czas na wygłoszenie przemówień, odmierzany klepsydrą wodną. [przypis edytorski]
kleryk (z gr.) — sposobiący się na duchownego. [przypis redakcyjny]
klimakter (z gr. szczebel) — okres siedmioletni a. okres siedmiu setek lat mający zamykać się przewrotem, przesileniem, w numerologicznej historiozofii sarmackiego historyka. [przypis edytorski]
komata (z gr.) — znaki pisarskie. [przypis redakcyjny]
koncha (z gr.) — muszla. [przypis edytorski]
koncha (z gr.) — muszla; tu: mięczak wytwarzający muszlę, np. małż lub ślimak. [przypis edytorski]
koryfa (gr.) — r.ż. od koryfeusz, przewodnik chóru. [przypis edytorski]
ksenia (bot.; z gr. xenos: obcy, gość) — zjawisko ujawniania się genotypu rośliny ojcowskiej w tkankach nasion lub owoców. [przypis edytorski]
ksenonimia (gr. ) — nieświadome naśladowanie gestów i uchowań osoby, o której intensywnie się myśli. [przypis edytorski]
kteis (gr.) — kobiecy organ płciowy. [przypis edytorski]
Kyrene (gr.) — Cyrena, staroż. miasto w płn. Libii, ok. 15 km od brzegu M. Śródziemnego; zał. jako kolonia grecka ok. 630 p.n.e., stanowiła najstarsze i gł. miasto regionu. [przypis edytorski]
Kyrie eleison (gr.) — Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
Kyrie elejson (gr.) — Panie, zmiłuj się nad nami. [przypis edytorski]
Kyrie elejson (gr.) — Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
Kyrie Elejson (gr.) — Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
kyrie elejson (z gr. Κύριε, ἐλέησον) — Panie, zmiłuj się. [przypis edytorski]
kyrie (z gr.) — akt pokuty. [przypis edytorski]
Λογοσ (gr.) — logos; słowo, idea. [przypis edytorski]
Laertiades (z gr.) — syn Laertesa. [przypis edytorski]
lakonizm (z gr.) — dziś: lakoniczność, zwięzłość. [przypis edytorski]
lakonizm (z gr.) — tu: lakoniczność, zwięzłość. [przypis edytorski]
lemma (gr.) — twierdzenie, hasło. [przypis redakcyjny]
lietauros, częściej litaury (z gr. polytauréa) — bębny, kotły. [przypis autorski]
lietauros, częściej litaury (z gr. polytauréa) — bębny, kotły. [przypis edytorski]
lietaury (z gr. polytauréa) — bębny, kotły. [przypis edytorski]
Józef Ignacy Kraszewski, Anafielas, Anafielas. Pieśń III. Witoldowe boje
(źródło na Platformie Redakcyjnej)
liklinos (z gr.) — świecznik. [przypis redakcyjny]
linia helikoidalna (gr.) — linia spiralna, przypominająca gwint śruby. [przypis edytorski]
litodendron (z gr.) — skamieniałe drzewo. [przypis edytorski]
litografia (z gr. lithos: kamień, graphein: pisać) — technika graficzna polegająca na odbijaniu kamiennej matrycy z łupku wapiennego, na której słabym kwasem wytrawiono rysunek, uprzednio naniesiony zatłuszczającą kredką a. farbą; tu: zakład wykonujący odbitki litograficzne. [przypis edytorski]
litografia (z gr.) — obrazek odbity za pomocą płyty kamiennej, na którą uprzednio naniesiono rysunek. [przypis edytorski]
litografia (z gr.) — popularna w XIX w. metoda druku i technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku tłustą kredką, farbą lub tuszem na płycie kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i odbiciu na papierze; tu: odbitka powstała tą metodą. [przypis edytorski]
