Przypisy

Odczucie Wschodu w tym sonecie zwróciło natychmiast uwagę znawców, o czym świadczy przetłumaczenie sonetu w r. 1826 przez Hafiza Topczy–Paszę na język perski. [przypis redakcyjny]

Oddałby, nim kur zapiał, bo świsnął z wieczora — świsnął: poleciał, wyruszył galopem (por. w. 36: „I jak wiatr świsnął stepem z pilnymi rozkazy”). oddałby, świsnął, jako 1 os., zam. oddałbym, świsnąłem, charakterystyczny prowincjonalizm kresów ruskich, wprowadzony rozmyślnie. [przypis redakcyjny]

Oddano mi tedy dobra i gromady — przy oddawaniu dzierżawy zwoływano poddanych, „gromady” i oddawano ich pod władzę nowego dzierżawcy, który względem nich miał wszystkie prawa właściciela. [przypis redakcyjny]

oddawam — dziś popr.: oddaję. [przypis redakcyjny]

od dnia tego otchłannego, bezdennego, horrorycznego w Dreźnie — tj. od dnia ślubu poety. [przypis redakcyjny]

Od dwóch poprzednich tu mniej strome schody — Już po zrobieniu pierwszego kroku w miejscu oczyszczenia z grzechów, droga zdaje się być coraz mniej dla nas przykra i mniej stroma. [przypis redakcyjny]

(…) oddział pomieszcza najmniejszy nacechowanych pieczęcią Sodomy, piętnem Kahorsu — Sodoma według Pisma Św. ukarana ogniem za grzech obrzydliwy, który od tegoż miasta bierze swoje nazwanie. Kahors: miasto we Francji, za czasów poety głośne na całą Europę gniazdo lichwiarzy. [przypis redakcyjny]

oddział zbrojnych — w poprzednich wyd. Bibl. Nar.: „zbrojny”. [przypis redakcyjny]

oddziwić się — dziś: nadziwić się. [przypis redakcyjny]

Odę — Lota miała na myśli odę Klopstocka Die Frühlingsfeier (1759). W drugiej części tej wspaniałej ody maluje poeta burzę i daje wyraz miłości i podziwu dla Stwórcy, którego wielkość przejawia się w grzmotach i błyskawicach, a dobroć i miłość w ożywczym działaniu deszczu. [przypis redakcyjny]

odęte solnymi górami nadzieje — dochody z żup. [przypis redakcyjny]

Odebrałem wiersz, oddałem komu należał — mowa o wierszu K. Koźmiana do Z. Krasińskiego; poeta mówi o sobie, jak o osobie trzeciej. [przypis redakcyjny]

od Egl(antyny) — Pattey z Genewy. [przypis redakcyjny]

odegrałam rolę Putyfarowej i znalazłam Józefa — aluzja do biblijnej opowieści o Józefie kuszonym w Egipcie przez żonę dostojnika dworskiego Putyfara, u którego Józef był niewolnikiem. [przypis redakcyjny]

odejmać sie frasunkowi — uwolnić się od frasunku. [przypis redakcyjny]

ode mnie imienia pod swoje pisma żądał (…) Edward Dęb — Edward Dembowski, przyjaciel Narcyzy z czasów jej młodości, zginął od kuli austriackiej pod Krakowem w r. 1846. Odmalowała go jako Henryka we Wstępnym obrazku w Pogance. [przypis redakcyjny]

odepchnął od szafy z papierami — w poszukiwaniu dowodów na usprawiedliwienie swego najazdu (grudzień 1756). [przypis redakcyjny]

Oderisi z Gubio — sławny miniaturzysta, mieszkał za czasów Danta w Bolonii, a tak był dumny ze swego pędzla, że wszystkimi spółczesnymi malarzami pogardzał. [przypis redakcyjny]

o desiderabilis (łac.) — o upragniony. [przypis redakcyjny]

odeszły — tu: porzucony. [przypis redakcyjny]

Od florentynów gwaru i hałasu (…) — Nigdzie Poeta żądłem ironii boleśniej nie ubódł swoich ziomków florentyńczyków jak w tym wierszu. [przypis redakcyjny]

od furtki — tu: od furtki cmentarza lub tamtego świata. [przypis redakcyjny]

od gadu — od robactwa, od pasożytów; [daw. od czego: przeciw czemu]. [przypis redakcyjny]

odgłos — tu: echo. [przypis redakcyjny]

Odgłosy krakowskie — drukowane były z podpisem: Stefan Ż. w „Głosie” 12 marca i 2 kwietnia 1892 r. (Nr. 11 i 14), a napisane nieco wcześniej (pierwszą o nich wzmiankę znajdujemy w liście Żeromskiego do narzeczonej z 4 lutego 1892 r.: „Do «Głosu» zacznę pisać niedługo recenzyją o pewnej książce pewnego wielkiego stańczyka”). Żeromski bawił wtedy pierwszy raz dłużej w Krakowie i nad tematami poruszonemi w tym artykule zastanawiał się z wielkiem przejęciem. W liście z 5 lutego czytamy:  „W artykule, jaki mam zamiar napisać o książce p. hr. Tarnowskiego p. t. Z doświadczeń i rozmyślań, przedstawię wiele z tych myśli smutnych i aż doprowadzających do złości, jakie wywołuje Galicyja i jej wielcy ludzie. Pyskować na Rosyją — znaczy tu zdobywać wielkość i patent na obywatela. Żaden obóz, nawet postępowy nie wejrzy na nędzę galicyjską, w ten zastój, brud, nizotę i szych, jakie tu zastępują wszystko. Biedni my ludzie”…  List z 15 marca 1892 r. zawiera taką znów wzmiankę: „W pierwszym z Odgłosów krakowskich w «Głosie» — oberwano cały kawał z dużym moim żalem, bo był nawet dowcipny. Tak wyszło ni w pięć ni w dziewięć”. Szczegół to nie bez znaczenia, wobec tego, że rękopis Odgłosów się nie zachował i tylko z „Głosu” możemy je przedrukować.  Nie był to pierwszy artykuł o bieżących sprawach społecznych, jaki Żeromski w „Głosie” zamieścił: w r. 1890 była tam już drukowana (w rubryce „Przegląd społeczny”) drobna jego korespondencja z Nałęczowa (podpisana literami S. Ż.): w Nr. 51 (z 20 grudnia). Takież dwie korespondencje były drukowane w roku następnym w Nr. 6 (z 7 lutego) i 7 (z 14 lutego), a dwie jeszcze (z podpisem: St. Ż.) w roku 1892: w Nr. 31 (z 30 lipca) i 39 (z 24 września). Była w nich mowa o kwestjach lokalnych: o agitacji emigracyjnej w okolicy, o parcelacji sąsiednich majątków, o upadku sklepu chrześcijańskiego i powstaniu szeregu żydowskich, o potrzebie założenia sklepu udziałowego (na wzór Spółki Handlowej Zakopiańskiej), o środkach ochronnych przeciwko cholerze, o plotkach szerzonych na szkodę zakładu nałęczowskiego, o statystyce analfabetyzmu w parafji i o książkach czytywanych przez ludność («Nadzwyczajną poczytnością wśród publiki wiejskiej cieszy się tutaj Czarownica [Dziurdziowie Orzeszkowej]»), o projektowanej orkiestrze włościańskiej, o mieszkaniach w zakładzie i t. d. Miał też Żeromski „zamiar szerzej… pomówić w «Głosie»” o wsi Bochotnicy, ale do skutku to nie doszło. [przypis redakcyjny]

odgryzać patrony — por. patron: ładunek do broni palnej, ówcześnie rurka papierowa napełniona prochem, zatkana na jednym końcu kulą, na drugim zalepiona. Przed nabiciem żołnierz odgryzał zalepiony koniec patronu, sypał proch w lufę na tzw. panewkę i wpychał za nim papier wraz z kulą, przybijając ją mocno za pomocą pręta zwanego stemplem. [przypis redakcyjny]

o dii, mediocre aliquod infortunium tot tantisque meis felicitatibus apponatis, oro (łac.) — o bogowie, jakąś niewielką przykrość dołóżcie, błagam, do tylu i tak wielkich pomyślności moich; Filip, zdobywając Potideę, otrzymał trzy (Pasek przytacza dwie) pomyślne wiadomości: Parmenion pobił i ujarzmił Dardanów, konie jego zwyciężyły na igrzyskach olimpijskich, urodził mu się syn Aleksander. (Plutarch, Życie Aleksandra, III, 20). [przypis redakcyjny]

Od imienia Oknowej macierze nazwane — Oknus, założyciel Mantuy, syn wieszczki Manto. [przypis redakcyjny]

Odin każe (z ukr.) — jeden mówi. [przypis redakcyjny]

odio praesentium suis quoque periculis laetantur (łac.)— nienawiścią tchnąc dla rzeczy istniejących, cieszą się z własnych nawet niebezpieczeństw. [przypis redakcyjny]

odi profanum volgus — „nienawidzę pospolitego tłumu”; początek słynnej ody [III, 1] Horacego; volgus: późniejsze vulgus. [przypis redakcyjny]

Odirum exitium mortalibus, o nihil unquam (łac.) — o straszliwa zgubo śmiertelników, zazdrości, co nigdy niczemu wzrosnąć i wielkim wznieść się sławom nie dozwalasz. [przypis redakcyjny]

odiskać (starop.; tu forma 3 os., lp, r.m.: odiskał) — odszukał. [przypis redakcyjny]

odium (łac.) — nienawiść, niechęć. [przypis redakcyjny]

odium (łac.) — nienawiść. [przypis redakcyjny]

odium (łac.) — nienawiść, wstręt. [przypis redakcyjny]

od jakiegoś czasu — trzeba się domyślać: od upadku powstania listopadowego. Podana tu rozmowa odbywa się w parę lat potem. [przypis redakcyjny]

Od jednej tylko, co łeb i brzuch tłoczy, skały, / Tyfeuszowi, bierze wstręt — pod wyspą Iskią (Ischia) miał być pogrzebany Gigant Tyfoeusz lub Tyfon; posiadał ją wówczas Inico (Inik) del Vasto z domu Awalów, ojciec sławionego poniżej (w stanzach 25–27) Alfonsa. [przypis redakcyjny]

od Katona — Marcus Portius Cato (234–149 r. p.n.e.), polityk rzymski, obrońca interesów arystokracji; jako nieubłagany wróg wpływów greckich, którym przeciwstawiał surowy obyczaj starorzymski, stał się w tradycji symbolem cnót obywatelskich; „w zepsutych czasach, dawnej rzymskiej wstrzemięźliwości przykład”. (I. Krasicki, Zbiór potrzebnych wiadomości). [przypis redakcyjny]

od kiedym przeczytał we wszystkich gazetach, co się stało — mowa o rzezi galicyjskiej. [przypis redakcyjny]

Od kiedyś się ożenił — St. Krasiński był żonaty z Dorotą Jabłonowską. [przypis redakcyjny]

odkładać — zwlekać. [przypis redakcyjny]

odkładasz — w domyśle: odkładasz wizytę. [przypis redakcyjny]

odkrycie (daw. przysłówek) — w sposób jawny. [przypis redakcyjny]

odkrycie — (przysłówek) w sposób jawny; otwarcie. [przypis redakcyjny]

odkrycie — (przysłówek) [w sposób jawny, otwarcie] [przypis redakcyjny]

odkrycie — (przysłówek) [w sposób otwarty; otwarcie; jawnie]. [przypis redakcyjny]

odkrycie — (przysłówek) [w sposób otwarty; otwarcie]. [przypis redakcyjny]

odkryłem (…) Grandisona — Dzieje imć pana Karola Grandisona (1745), powieść epistolarna Samuela Richardsona. [przypis redakcyjny]

odkryły świat (starop.) — [tu] w znaczeniu biernym: odkryty, jasny świat. [przypis redakcyjny]

od książąt Tuhanów — aluzja do Tuhanowicz, wsi należącej do Wereszczaków, gdzie przebywała Maryla. [przypis redakcyjny]

odkupy — arenda, wyszynk wódki monopolowej. [przypis redakcyjny]

odkwitnęły dni — minęło życie [przypis redakcyjny]

odłożyć — tu odbić (od lądu), odpłynąć (z galarami). [przypis redakcyjny]

odlata (3 os. lp cz.ter.) — dziś popr.: odlatuje. [przypis redakcyjny]

Od macior — od matek. Poeta stosuje tu (jak poprzednio w wersie 111: „dziatek”) zamiennie: używa liczby mnogiej zamiast pojedynczej. [przypis redakcyjny]

od majestatu i stanów — tj. od króla i sejmu. [przypis redakcyjny]

Od mego cienia blask więcej czerwony — Im jaśniejszy blask słoneczny, tym bezbarwniejszy. Dlatego to miejsce, na które padał cień poety, oświecone było blaskiem więcej czerwonym, co było powodem zadziwienia patrzących nań duchów. [przypis redakcyjny]

od miasta wyspę najbliższą mijają / W której tylko źwierzowie pomniejszy mieszkają — Belwedere; Alfons wzniósł na niej piękne budowle i założył park, w którym trzymał rzadkie zwierzęta i ptaki. [przypis redakcyjny]

odmienić — tu: przemienić. [przypis redakcyjny]

odmieniec — istota „nieczysta” (por. lud. „z piekła odmieniec”). [przypis redakcyjny]

odmiennie — tu: niestale, niejednakowo. [przypis redakcyjny]

odmienność (starop.) — zmienność. [przypis redakcyjny]

odmienny (starop.) — zmienny, niestały. [przypis redakcyjny]

odmienny (starop.) — zmienny. [przypis redakcyjny]

odmienny (starop.) — zmienny, zmieniającej się. [przypis redakcyjny]

odmładnia — odmładza. [przypis redakcyjny]

od mnogiej zgrajej — przez liczną zgraję. [przypis redakcyjny]

odmówione godności — Staszic sam, jak twierdzi w Krótkim rysie życia, był ofiarą tych stosunków. [przypis redakcyjny]

odmowę głosujących — odmowa uchwalenia rządowi pruskiemu podatków była powodem rozwiązania sejmu pruskiego. [przypis redakcyjny]

odmyślił — przemyślał. [przypis redakcyjny]

Odnajduję typ kołtuna (…) w panu 120 — w adwokacie Ciabatta, mieszkającym pod numerem 120 przy ulicy Vignaccia; Stendhal nazywa go także Battacia. [przypis redakcyjny]

odniało (daw.) — dzień się zrobił. [przypis redakcyjny]

odniało (starop.) — dzień się zrobił. [przypis redakcyjny]

od niedogarków (daw.) — z powodu niedopalonych resztek. [przypis redakcyjny]

Od niemałego czasu z sobą się gniewali/ I despekty (…) wyrządzali / Dla Trufaldyna — z okrutnym i chytrym Trufaldynem, królem Baldachu, prowadził wojnę Rynald; sprzymierzeńcami Trufaldyna byli: Gryfon, Akwilant i inni rycerze (Bojardo, Orlando zakochany, Księga I, Pieśń XIII i n.). [przypis redakcyjny]

Odnośnie do sądów pańskich, Ludwik Św., pozwalając im zadać fałsz, chciał, aby sprawa szła przed trybunał króla — Ale, jeżeli kto nie zadał fałszu, a chciał apelować, nie przyjmowano apelacji. [przypis redakcyjny]

odnosi od niej — [tu:] oddala [się]. [przypis redakcyjny]

odnową — powtórzeniem. [przypis redakcyjny]

Odoard — mąż Gildylippy, bohater chrześcijański. [przypis redakcyjny]

Odoard — O. Malaguzzi z Reggio, krewny Ariosta, nie spełnił pokładanych w nim nadziei poety. [przypis redakcyjny]

od obcych we śrzodku poznany — Zdobyty od obcych, którzy się aż do środka przedarli. [przypis redakcyjny]

odoratus (łac.) — wonie, zapachy. [przypis redakcyjny]

odpadnie ostatecznie serce od kopuły pękniętej — Kościół św. Piotra, aluzja do Legendy Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

odpieją — skończą piać. [przypis redakcyjny]

odpierać czemu (starop.) — opierać się czemu; odpierać płaczowi: powstrzymywać się do płaczu. [przypis redakcyjny]

odpierać nieprzyjołom (starop. konstrukcja) — dziś: odpierać nieprzyjaciół. [przypis redakcyjny]

odpierał (starop.) — opierał się (Hunnowi). [przypis redakcyjny]

odpis W. Żeleńskiej — w papierach matki mojej znalazłem przepisane ustępy listów Narcyzy, wśród nich niektóre takie, których oryginału nie znalazłem. Te podaję z odpisu, zaznaczając ich pochodzenie. [przypis redakcyjny]

od plusków — na czas deszczowy. [przypis redakcyjny]

odpoczynać (neol.) — od nowa poczynać, rozpoczynać. [przypis redakcyjny]

odpoczynie — dziś popr. forma 3.os.lp: odpocznie. [przypis redakcyjny]

odpomnić — przypomnieć sobie. [przypis redakcyjny]

odpomnieć — przypomnieć sobie. [przypis redakcyjny]

od posągu Marsa do Chrzcielnicy — Posąg Marsa stał na moście zwanym Ponte Vecchio, a więc: między posągiem Marsa a kościołem św. Jana. [przypis redakcyjny]

odpowiadać — tu: odgrażać się. [przypis redakcyjny]

odpowiedać — odgrażać się. [przypis redakcyjny]

odpowieda — wyzywa do walki. [przypis redakcyjny]

Odpowiedź na wezwanie — drukowana była 15 maja 1925 r. w „Harcerzu”, dwutygodniku młodzieży harcerskiej (w Warszawie), w numerze (Nr. 9) poświęconym Mazurom pruskim [przypis redakcyjny]

odpowiedź — pojedynek (wyzwanie na pojedynek). [przypis redakcyjny]